| געלט-זאמלונגס-קאמפאניע 1 אונזער צייטונג עקזיסטיקט א דאנק אייערע ביישטייערונגען! מיר בעטן די לייענער שענקען א פאר קאפקעס צום פאראייביקן עפעס גאר ספעציעלס. מיר האבן א בעל-טובה, וואס וועט שענקען איין דאלאר פאר יעדן דאלאר, וואס מיר וועלן זאמלען. 1 1 www.gofundme.com/848azg This is the only publication in the world written by Holocaust survivors and native speakers from Eastern Europe. We appeal to everyone to give a little to preserve something very special! | דער מאמענט איז אן אלוועלטלעכע, אומפארטייאישע צייטונג, פאר דעמאקראטישע פרינציפן פאר אלע פעלקער אין אלע לענדער. 1 * * * דער מאמענט איז די איינציקע צייטשריפט, וואס ווערט פארפאסט אויף א ריינעם יידיש פון היימישע יידיש-ריידנדיקע פון מזרח-אייראפע. 1 * * * ,ווי טיף מ'זאל ניט גראבן אין דער מאמענט 1!קאן מען שטענדיק גיין נאך ווייטער * * * א גאנצער מעת-לעת אין גאנצן אויף א גאנץ-יידישלעכן יידיש!1 |
דער אמת מיט אן אלף
וועגן ,דער עמעס' און דער סאוועטיש-יידישער ,קולטור'
וועגן ,דער עמעס' און דער סאוועטיש-יידישער ,קולטור'
דער אנטי-פאשיסטישער קאמיטעט מיט שלמה מיכאעלס און דוד בערגעלסאן אין מיטן
אונזער הארבסט-נומער וועט דערשיינען פרייטיק, דעם 1טן סעפטעמבער!
דערווייל, לייענט אונזער יוני-נומער.
דערווייל, לייענט אונזער יוני-נומער.
| אינהאלט אלגעמיינע באמערקונגען און אפטיילונגען לייט-ארטיל - אמטל איז געווען פאלעמיק - פון הוילן פאס פאעזיע - מיר געדענקען און באערן ליטעראטור - הינטער דער פארהאנ אן איינציקער שטערן עקספאסיי - ראטא-גראיאר - וויץ-בילדער א בלישטשענדיקער ביראבידזשאניש די סאוועטיש-יידישע קינדער-ליטעראטור דער נסתר - ליבע אין אנדערע לענדער ליבע אין אנדערע לענדע ביראבידזשאן: וואו די גויים רעדן יידיש סאטירע און הומארעסקע א פאטשאטנע אויפקלערונג בריוו אין רעדאקציע - דעם זיידנס עצה קונסט-גאלעריע ______________________________ |  דער טרייפער עמעס י צום 12טן אויגוסט פארעפנטלעכן מיר א צאל באריכטן און ארטיקלען וועגן דער סאוועטיש-יידישער ,קולטור' און גיבן-איבער אונזערע לייענער א שיינע פאר פאקטן און אנטפלעקונגען וועגן דער נאטור פון אט-דער געמיינער, פארדארבענער ,קולטור', אדער, בעסער געזאגט, ,אומקולטור'. 1 |
פון סאמע אנהייב האבן זיך די פאלקס-מאסן ניט איינגעקויפט אין דער אויסגעלאסענער חברה, וואס איז געווען צוזאמענגעשטעלט פון נארישע, נאאיווע לאקייען, פאסקודנע אפאראטשיקעס און טייוולאנישע קאמיסארן מיט אן איינציקן ציל: א טאטאליטארישער קאמוניזם. די ,יידישע' פרעסע און ליטעראטור אין ראטן-פארבאנד האבן פארגעשטעלט מיט זיך בלויז נאר א ריינע פראפאגאנדע.
עטלעכע מיטארבעטער ביי אונז אין רעדאקציע שטאמען פונעם ראטן-פארבאנד און האבן געליטן גרויסע יסורים אין דער ,רויטער אוטאפיע'. א פאר קאלעגן אונזערע האט פערזענלעך געקענט א סך פון די סאוועטיש-יידישע שרייבער. אינעם היינטיקן נומער שטעלן מיר אייך צו א מבול מיט ריינע פאקטן. לייענט דא דעם אמת מיט אן אלף וועגן ,דער עמעס', די פארטיי-צייטונג, וואס האט פארטראטן און פארשפרייט אט-די קארומפירטע קעגנקולטור.
אנשטענדיקע לייענער, לייענט ווייטער און פארמולירט אן אייגענע מיינונג וועגן דער טעמע.
עטלעכע מיטארבעטער ביי אונז אין רעדאקציע שטאמען פונעם ראטן-פארבאנד און האבן געליטן גרויסע יסורים אין דער ,רויטער אוטאפיע'. א פאר קאלעגן אונזערע האט פערזענלעך געקענט א סך פון די סאוועטיש-יידישע שרייבער. אינעם היינטיקן נומער שטעלן מיר אייך צו א מבול מיט ריינע פאקטן. לייענט דא דעם אמת מיט אן אלף וועגן ,דער עמעס', די פארטיי-צייטונג, וואס האט פארטראטן און פארשפרייט אט-די קארומפירטע קעגנקולטור.
אנשטענדיקע לייענער, לייענט ווייטער און פארמולירט אן אייגענע מיינונג וועגן דער טעמע.
ווערטער ווי פונקען די ,מאדערנע' ליטעראטור אין ראטן-פארבאנד
די ,מאדערנע' יידישע ליטעראטור אין ראטן-פארבאנד איז פון איר סאמע געבורט דערקלערט געווארן פאר באזונדערש פון דער אלגעמיינער יידישער ליטעראטור. די קאמיסארן האבן איבערגעריסן אלע באציאונגען און פארבינדונגען מיט די יידישע ליטעראטן אויסער רוסלאנד. משה ליטוואקאוו, דער שעף-רעדאקטאר פון ,דער עמעס', האט פארארדנט צו אנטוויקלען א נייע, באזונדערע יידישע ליטעראטור, כדי צו העלפן שאפן די נייע וועלט ווי אויך אויסצומעקן די פארגאנגענהייט.
די ווערק פון י. ל. פרץ צוזאמען מיט אלע יידישע שריפטן פון אויסלאנד זיינען געווען פארבאטן. די מעשיות פון שלום עליכם און מענדעלע מוכר-ספרים זיינען פארטראטן געווארן מיט די ווערק פון די נייע ,קלאסיקער'. די ליטעראטור איז באצייכנט געווארן פאר סאוועטיש-יידיש, כדי צו באטאנען די נייע ליטעראטור אינעם נייעם רוסלאנד און איז ניט געווען קיין טייל פון דער אינטערנאציאנאלער יידישער ליטעראטור, וואס איז פאראכט געווארן פון די גרויסע שישקעס אין דער יעווסעקציע.
* די יעווסעקציע (יעוורעיסקאיא סעקציא) איז געווען די יידישע סעקציע פון דער קאמוניסטישער פארטיי.
אן אנטיקענע ליטעראטור!
אן אלטמאדישע יידישע ליטעראטור איז ניט געווען גוט גענוג פאר די גרויסע קנאקער אינעם סאוועטישן היימלאנד. די סאוועטן האבן זיך גאר ניט פאראינטערעסירט מיט די קלאסיקער פון אונזער ליטעראטור. זיי האבן געהאלטן פאר בוזשוארנע, קאסמאפאליטיש און נאריש די שווייגנדיקע באנטשעס, לוסטיקע שניידער און פשוטע בעל-מלאכהס אין די שטעטלעך.
די קולטור-קאמיסארן האבן איבערגעשריבן די ווערק פון שלום עליכם און מענדעלע מוכר-ספרים, אפרייניקנדיק זייערע שריפטן פון לשון-קודש און פארבייטנדיק די העברעאיזמען מיט דייטשע און רוסישע ווערטער. די שילדער אין די ,יידישע' מיטשולן אין ווייסרוסלאנד און אוקראינע האבן געלייענט אזעלכע ווערק, נאר ווען די לערער האבן געוואלט אפחוזקן פון דער אמאליקער שטעטל-וועלט און אונטערשרייכן ווי נאריש זייערע עלטערן און זיידעס האבן אויסגעזען און ווי שלום עליכם האט באשריבן אויף א נארישן שטייגער די קליינבירגערלעכע און פרומע יידן.
דער אמת מיט אן אלף
אזוי ווי דער אלטער וויץ דערציילט זיך, האבן די יידישע ליטעראטור און פרעסע אינעם נייעם רוסלאנד געהאט נאר דריי לייענער: דער מחבר; דער רעדאקטאר, און דער צענזאר.
מיר צווייפלען, צי די מערהייט רוסישע יידן, וואס זיינען בעבליבן שטעקן נאך דער רעוואלוציע הינטער דער אייזערנער פארהאנג האבן געלייענט אדער געוואוסט פון דעם דעם נסתרס ראמאן ,די משפחה מאשבאר' אדער פון דער קורצער דערציילונג ,זעלמעניאנער' פון משה קולבאק.
קיינער קאן קיינמאל ניט זאגן, אז דאס זיינען ניט קיין מייסטער-ווערק, פארפאסט פון פען-מייסטער. ס'איז א ריינער פאקט, אז די צוויי ווערק זיינען בעלעטריסטיק. ס'איז אבער א טרויעריקער פאקט, אז אזוי ווי פיל אנדערע ווערק פון די מייסטערהאפטע שריפטשטעלער אין ראטן-פארבאד זיינען די צוויי ווערק אטאקעס קעגן דער אמאליקער יידישער וועלט, קעגן דעם תחום-המושב, וואס האט עקזיסטירט אין דער צארישער תקופה. ווען מ'לייענט צווישן די שורות פארשטייט מען דעם תמצית.
דער דור, וואס איז פאר דער רעוואלוציע אויסגעהאדעוועט געווארן כדת-וכדין אין די שטעטלעך און דערפער, די אמתע יידיש-ריידנדיקע, וואס האבן ניט געקענט קיין רוסיש, האבן ליבערשט געוואלט לייענען די ווערק פון די קלאסיקער: שלום עליכם; מענדעלע; פרץ וכדומה.
דער יונגער דור יידיש-ריידנדיקע, די וואס זיינען געבוירן געווארן בשעת און נאך דער רעוואלוציע, איז געווען מער באקאנט מיטן רוסישן ראמאן ,די רויטע קאוואלאריע' אנשטאט ,די משפחה מאשבאר', ,דור אויס, דור איין' פון פרץ מארקיש אדער ,יוסף שור' פון דוד בערגלסאן. ס'איז כדאי צו באמערקן, אז די מערסטע יידן, וואס זיינען געבוירן געווארן בשעת און נאך דער רעוואלוציע זיינען געווען רוסיש-ריידנדיקע. די, וואס האבן דעמאלט גערעדט א פליסיקן יידיש האבן זיכער גערעדט בעסער רוסיש.
,ביי נאכט אויפן אלטן מארק'
יעדער מומחה אין דער יידישער ליטעראטור און דראמאטורגיע איז באקאנט מיט דער בינע-פיעסע ,ביי נאכט אויפן אלטן מארק' פון יצחק לייבוש פרץ. דער גרעסטער שלאגער און דראמאטישער דערפאלג פון מאסקווער יידישן מלוכה-טעאטעק (גאסעט) איז געווען ,ביי נאכט אויפן אלטן מארק', רעזשיסירט פון אלעקסיי גראנאווסקי, דער גרינדער און גענעראל-פארוואלטער פון דעם טעאטער.
אזוי ווי די גאנצע סאוועטיש-יידישע ליטעראטור איז די דאזיקע דראמע אויסגענוצט געווארן אלס פראפאגאנדע-מיטל, כדי אונטערצושטרייכן די פוסטע לעבנס און ניט-פארווירקלעכטע טרוימען פון די פארשוינען פון דער נעכטיקער, צוריקגעשטאנענער שטעטל-וועלט. די פארשטעלונג איז באמת געווען א קונסט-ווערק א דאנק גראנאווסקיס געניאלקייט אלס רעזשיסאר. די דאזיקע פיעסע איז געשילדערט געווארן ווי א מתים-טאנץ, כדי צו באטאנען דעם טויט פונעם אלטן עולם.
די פען-מייסטער, וואס האבן פארפאסט די ,קלאסישע' ווערק פון דער סאוועטיש-יידישער ליטעראטור האבן געשריבן וועגן דער נייער וועלט און שטענדיק אונטערגעשטראכן דעם טויט פון דער וועלט, וואס האט עקזיסטירט פאר דער רעוואלוציע. די אלע מאטיפן אין די אלע שריפטן פון די נייע לארעאטן זיינען געווען גאנץ-גויאיש און ניט-יידישלעך.
ס'איז כדאי צו דערמאנען, אז ,די אלטע וועלט' אין תחום-המושב, פון וועלכער די קעגנקולטור אין ראטן-פארבאנד האט אפגעחוזקט און באשריבן ווי צוריקגעשטאנען איז געווען דער עולם, וואס האט געבוירן שלום עליכם, מענדעלע מוכר-ספרים און י. ל. פרלץ!
די משפחה מאשבער
דער ראמאן די משפחה מאשבאר פון דעד נסתר* איז אן אטאקע קעגן דער פאררעוואלוציאנערער וועלט. דער ראמען איז געשריבן לויטן אלטן רוסישן ראמאן-זשאנער ווי, למשל, דאסטאיעווסקיס די ברידער קאראמאזאוו.
די איינציקע סיבה פארוואס דער סאוועטישער צענזאר האט דערלויבט, אז דאס בוך זאל ארויסגעגעבן ווערן איז, מחמת ס'איז א גאנצער און ריינער אנפאל אויף דער אמאליקער, יידישער וועלט אין רוסלאנד און באשרייבט מיט פאראכטונג דעם לעבנס-שטייגער ביי פרומע יידן אינעם תחום-המושב.
אין דער הקדמה שרייבט דער מחבר, אז ער משפט ניט די פארשוינען אין זיין ראמאן און לאזט זיי מארשירן צום אפגרונט אזוי ווי ס'באדארף צו זיין?! דער אויטאר מאלט א קליין-שטעטלדיקע וועלט פול מיט עוולות, קריוודעס און עבירות, אלץ אין נאמען פון תנ"ך און תורה.
כדי מ'זאל אונז ניט מיספארשטיין, דערקלערן מיר, אז דער נסתר איז געווען אן אוהב-ישראל און אן אסיר-ציון, אבער דער ראמאן וואלט קיינמאל ניט דערשינען אין ראטן-פארבאנד, אז ער זאל געווען ארויסווייזן סימפאטציע צו דער אמאליקער וועלט.
*דער נסתר איז געווען דער פען-נאמען פון פנחס קאהאנאוויטש.
די ,מאדערנע' יידישע ליטעראטור אין ראטן-פארבאנד איז פון איר סאמע געבורט דערקלערט געווארן פאר באזונדערש פון דער אלגעמיינער יידישער ליטעראטור. די קאמיסארן האבן איבערגעריסן אלע באציאונגען און פארבינדונגען מיט די יידישע ליטעראטן אויסער רוסלאנד. משה ליטוואקאוו, דער שעף-רעדאקטאר פון ,דער עמעס', האט פארארדנט צו אנטוויקלען א נייע, באזונדערע יידישע ליטעראטור, כדי צו העלפן שאפן די נייע וועלט ווי אויך אויסצומעקן די פארגאנגענהייט.
די ווערק פון י. ל. פרץ צוזאמען מיט אלע יידישע שריפטן פון אויסלאנד זיינען געווען פארבאטן. די מעשיות פון שלום עליכם און מענדעלע מוכר-ספרים זיינען פארטראטן געווארן מיט די ווערק פון די נייע ,קלאסיקער'. די ליטעראטור איז באצייכנט געווארן פאר סאוועטיש-יידיש, כדי צו באטאנען די נייע ליטעראטור אינעם נייעם רוסלאנד און איז ניט געווען קיין טייל פון דער אינטערנאציאנאלער יידישער ליטעראטור, וואס איז פאראכט געווארן פון די גרויסע שישקעס אין דער יעווסעקציע.
* די יעווסעקציע (יעוורעיסקאיא סעקציא) איז געווען די יידישע סעקציע פון דער קאמוניסטישער פארטיי.
אן אנטיקענע ליטעראטור!
אן אלטמאדישע יידישע ליטעראטור איז ניט געווען גוט גענוג פאר די גרויסע קנאקער אינעם סאוועטישן היימלאנד. די סאוועטן האבן זיך גאר ניט פאראינטערעסירט מיט די קלאסיקער פון אונזער ליטעראטור. זיי האבן געהאלטן פאר בוזשוארנע, קאסמאפאליטיש און נאריש די שווייגנדיקע באנטשעס, לוסטיקע שניידער און פשוטע בעל-מלאכהס אין די שטעטלעך.
די קולטור-קאמיסארן האבן איבערגעשריבן די ווערק פון שלום עליכם און מענדעלע מוכר-ספרים, אפרייניקנדיק זייערע שריפטן פון לשון-קודש און פארבייטנדיק די העברעאיזמען מיט דייטשע און רוסישע ווערטער. די שילדער אין די ,יידישע' מיטשולן אין ווייסרוסלאנד און אוקראינע האבן געלייענט אזעלכע ווערק, נאר ווען די לערער האבן געוואלט אפחוזקן פון דער אמאליקער שטעטל-וועלט און אונטערשרייכן ווי נאריש זייערע עלטערן און זיידעס האבן אויסגעזען און ווי שלום עליכם האט באשריבן אויף א נארישן שטייגער די קליינבירגערלעכע און פרומע יידן.
דער אמת מיט אן אלף
אזוי ווי דער אלטער וויץ דערציילט זיך, האבן די יידישע ליטעראטור און פרעסע אינעם נייעם רוסלאנד געהאט נאר דריי לייענער: דער מחבר; דער רעדאקטאר, און דער צענזאר.
מיר צווייפלען, צי די מערהייט רוסישע יידן, וואס זיינען בעבליבן שטעקן נאך דער רעוואלוציע הינטער דער אייזערנער פארהאנג האבן געלייענט אדער געוואוסט פון דעם דעם נסתרס ראמאן ,די משפחה מאשבאר' אדער פון דער קורצער דערציילונג ,זעלמעניאנער' פון משה קולבאק.
קיינער קאן קיינמאל ניט זאגן, אז דאס זיינען ניט קיין מייסטער-ווערק, פארפאסט פון פען-מייסטער. ס'איז א ריינער פאקט, אז די צוויי ווערק זיינען בעלעטריסטיק. ס'איז אבער א טרויעריקער פאקט, אז אזוי ווי פיל אנדערע ווערק פון די מייסטערהאפטע שריפטשטעלער אין ראטן-פארבאד זיינען די צוויי ווערק אטאקעס קעגן דער אמאליקער יידישער וועלט, קעגן דעם תחום-המושב, וואס האט עקזיסטירט אין דער צארישער תקופה. ווען מ'לייענט צווישן די שורות פארשטייט מען דעם תמצית.
דער דור, וואס איז פאר דער רעוואלוציע אויסגעהאדעוועט געווארן כדת-וכדין אין די שטעטלעך און דערפער, די אמתע יידיש-ריידנדיקע, וואס האבן ניט געקענט קיין רוסיש, האבן ליבערשט געוואלט לייענען די ווערק פון די קלאסיקער: שלום עליכם; מענדעלע; פרץ וכדומה.
דער יונגער דור יידיש-ריידנדיקע, די וואס זיינען געבוירן געווארן בשעת און נאך דער רעוואלוציע, איז געווען מער באקאנט מיטן רוסישן ראמאן ,די רויטע קאוואלאריע' אנשטאט ,די משפחה מאשבאר', ,דור אויס, דור איין' פון פרץ מארקיש אדער ,יוסף שור' פון דוד בערגלסאן. ס'איז כדאי צו באמערקן, אז די מערסטע יידן, וואס זיינען געבוירן געווארן בשעת און נאך דער רעוואלוציע זיינען געווען רוסיש-ריידנדיקע. די, וואס האבן דעמאלט גערעדט א פליסיקן יידיש האבן זיכער גערעדט בעסער רוסיש.
,ביי נאכט אויפן אלטן מארק'
יעדער מומחה אין דער יידישער ליטעראטור און דראמאטורגיע איז באקאנט מיט דער בינע-פיעסע ,ביי נאכט אויפן אלטן מארק' פון יצחק לייבוש פרץ. דער גרעסטער שלאגער און דראמאטישער דערפאלג פון מאסקווער יידישן מלוכה-טעאטעק (גאסעט) איז געווען ,ביי נאכט אויפן אלטן מארק', רעזשיסירט פון אלעקסיי גראנאווסקי, דער גרינדער און גענעראל-פארוואלטער פון דעם טעאטער.
אזוי ווי די גאנצע סאוועטיש-יידישע ליטעראטור איז די דאזיקע דראמע אויסגענוצט געווארן אלס פראפאגאנדע-מיטל, כדי אונטערצושטרייכן די פוסטע לעבנס און ניט-פארווירקלעכטע טרוימען פון די פארשוינען פון דער נעכטיקער, צוריקגעשטאנענער שטעטל-וועלט. די פארשטעלונג איז באמת געווען א קונסט-ווערק א דאנק גראנאווסקיס געניאלקייט אלס רעזשיסאר. די דאזיקע פיעסע איז געשילדערט געווארן ווי א מתים-טאנץ, כדי צו באטאנען דעם טויט פונעם אלטן עולם.
די פען-מייסטער, וואס האבן פארפאסט די ,קלאסישע' ווערק פון דער סאוועטיש-יידישער ליטעראטור האבן געשריבן וועגן דער נייער וועלט און שטענדיק אונטערגעשטראכן דעם טויט פון דער וועלט, וואס האט עקזיסטירט פאר דער רעוואלוציע. די אלע מאטיפן אין די אלע שריפטן פון די נייע לארעאטן זיינען געווען גאנץ-גויאיש און ניט-יידישלעך.
ס'איז כדאי צו דערמאנען, אז ,די אלטע וועלט' אין תחום-המושב, פון וועלכער די קעגנקולטור אין ראטן-פארבאנד האט אפגעחוזקט און באשריבן ווי צוריקגעשטאנען איז געווען דער עולם, וואס האט געבוירן שלום עליכם, מענדעלע מוכר-ספרים און י. ל. פרלץ!
די משפחה מאשבער
דער ראמאן די משפחה מאשבאר פון דעד נסתר* איז אן אטאקע קעגן דער פאררעוואלוציאנערער וועלט. דער ראמען איז געשריבן לויטן אלטן רוסישן ראמאן-זשאנער ווי, למשל, דאסטאיעווסקיס די ברידער קאראמאזאוו.
די איינציקע סיבה פארוואס דער סאוועטישער צענזאר האט דערלויבט, אז דאס בוך זאל ארויסגעגעבן ווערן איז, מחמת ס'איז א גאנצער און ריינער אנפאל אויף דער אמאליקער, יידישער וועלט אין רוסלאנד און באשרייבט מיט פאראכטונג דעם לעבנס-שטייגער ביי פרומע יידן אינעם תחום-המושב.
אין דער הקדמה שרייבט דער מחבר, אז ער משפט ניט די פארשוינען אין זיין ראמאן און לאזט זיי מארשירן צום אפגרונט אזוי ווי ס'באדארף צו זיין?! דער אויטאר מאלט א קליין-שטעטלדיקע וועלט פול מיט עוולות, קריוודעס און עבירות, אלץ אין נאמען פון תנ"ך און תורה.
כדי מ'זאל אונז ניט מיספארשטיין, דערקלערן מיר, אז דער נסתר איז געווען אן אוהב-ישראל און אן אסיר-ציון, אבער דער ראמאן וואלט קיינמאל ניט דערשינען אין ראטן-פארבאנד, אז ער זאל געווען ארויסווייזן סימפאטציע צו דער אמאליקער וועלט.
*דער נסתר איז געווען דער פען-נאמען פון פנחס קאהאנאוויטש.
צייט-גייסט און וועלט-אנשויאונג
די קאמוניסטן זיינען געווען פעסט איבערצייגט, אז די צייט איז מיט זיי. ,נאציאנליסטיש אין פארם, סאציאנליסטיש אין אינהאלט' איז געווען די לאזונג פון דער סאוועטיש-יידישער ליטעראטור. די פארטיי האט אויסגענוצט דאס יידישע לשון, כדי צו פארשפרייטן איר פראפאגאנדע און דערשטיקן די יידיש-ריידנדיקע פאלקס-מאסן מיט איר אידעאלאגיע. יידיש איז געווען א מיטל ווי אזוי צו צעשטערן די אלטע, שטעטלדיקע קולטור. דער קאמוניסטישער רעזשים האט קיינמאל ניט געהאט צום יידישן לשון קיין שום ליבשאפט!
,סטאלינס געהיימער פאגראם'
אין דער סאוועטיש-יידישער ,כאליאסטרע' זיינען געווען שרייבער און פאעטן ווי זלמן ווענדראף, איציק קיפניס און שמואל האלקין, וואס זיינען ניט געווען קיין קאמוניסטן און האבן זיך פאראינטערעסירט מיטן מענשנס פסיכאלאגיע און רוח. אזעלכע שרייבער זיינען געווארן פאראכט און פארשטויסן, דערפאר ווייל אזוינע שריפטן זיינען גערעכנט געווארן פאר אומאידעאלאגיש און ניט-סאוועטיש און זיינען דעריבער געווען ,טרייף-פסולדיק'.
אינעם פארשונגס-ווערק ,סטאלינ'ס סעקרעט פאגראם'* דערציילן די מחברים וולאדימיר נאומאוו און יהושע רובינשטיין מיט אלע איינצלהייטן די געשיכטע פון ,דער אנטי-פאשיסטישער קאמיטעט' און זיין מיאוסן סוף, מאכנדיק באקאנט, ווער די סאוועטיש-יידישע אינטעלעקטואלן זיינען באמת געווען.
די צוויי פארשער באצייכענען דעם גזלן איציק פעפער ווי א צווייטקלאסיקער דיכטער, א מיינונג, וואס מיר האבן אויך. פעפער האט געמסרט אויף זיינע קאלעגן. ער איז געווען דער באגלייטער פון אקטיאר שמלה מיכאעלס, אז זיי זיינען בעתן צווייטן וועלט-קריג ארומגעפארן אין אויסלאנד שאפן געלט פאר רוסלאנד. ס'איז טשיקאווע, אז מיכאעלס און פעפער האבן בעת דער ,פריינטשאפטס-רייזע' גערעדט צווישן זיך רוסיש.
העכסט-אינטערעסאנט איז דער פאקט, וואס די מערסטע יידישע אינטעלעקטואלן, די שעפער פון דער נייער ,יידישער' קולטור אין דער ארבעטער-אוטאפיע, האבן ניט גערעדט קיין יידיש אין שטוב. זייערע קינדער האבן ניט געקענט קיין מאמע-לשון. די מערהייט האבן גערעדט צווישן זיך נאר רוסיש.
*Stalin's Secret Pogrom, Vladimir Naumov (2001)
די קאמוניסטן זיינען געווען פעסט איבערצייגט, אז די צייט איז מיט זיי. ,נאציאנליסטיש אין פארם, סאציאנליסטיש אין אינהאלט' איז געווען די לאזונג פון דער סאוועטיש-יידישער ליטעראטור. די פארטיי האט אויסגענוצט דאס יידישע לשון, כדי צו פארשפרייטן איר פראפאגאנדע און דערשטיקן די יידיש-ריידנדיקע פאלקס-מאסן מיט איר אידעאלאגיע. יידיש איז געווען א מיטל ווי אזוי צו צעשטערן די אלטע, שטעטלדיקע קולטור. דער קאמוניסטישער רעזשים האט קיינמאל ניט געהאט צום יידישן לשון קיין שום ליבשאפט!
,סטאלינס געהיימער פאגראם'
אין דער סאוועטיש-יידישער ,כאליאסטרע' זיינען געווען שרייבער און פאעטן ווי זלמן ווענדראף, איציק קיפניס און שמואל האלקין, וואס זיינען ניט געווען קיין קאמוניסטן און האבן זיך פאראינטערעסירט מיטן מענשנס פסיכאלאגיע און רוח. אזעלכע שרייבער זיינען געווארן פאראכט און פארשטויסן, דערפאר ווייל אזוינע שריפטן זיינען גערעכנט געווארן פאר אומאידעאלאגיש און ניט-סאוועטיש און זיינען דעריבער געווען ,טרייף-פסולדיק'.
אינעם פארשונגס-ווערק ,סטאלינ'ס סעקרעט פאגראם'* דערציילן די מחברים וולאדימיר נאומאוו און יהושע רובינשטיין מיט אלע איינצלהייטן די געשיכטע פון ,דער אנטי-פאשיסטישער קאמיטעט' און זיין מיאוסן סוף, מאכנדיק באקאנט, ווער די סאוועטיש-יידישע אינטעלעקטואלן זיינען באמת געווען.
די צוויי פארשער באצייכענען דעם גזלן איציק פעפער ווי א צווייטקלאסיקער דיכטער, א מיינונג, וואס מיר האבן אויך. פעפער האט געמסרט אויף זיינע קאלעגן. ער איז געווען דער באגלייטער פון אקטיאר שמלה מיכאעלס, אז זיי זיינען בעתן צווייטן וועלט-קריג ארומגעפארן אין אויסלאנד שאפן געלט פאר רוסלאנד. ס'איז טשיקאווע, אז מיכאעלס און פעפער האבן בעת דער ,פריינטשאפטס-רייזע' גערעדט צווישן זיך רוסיש.
העכסט-אינטערעסאנט איז דער פאקט, וואס די מערסטע יידישע אינטעלעקטואלן, די שעפער פון דער נייער ,יידישער' קולטור אין דער ארבעטער-אוטאפיע, האבן ניט גערעדט קיין יידיש אין שטוב. זייערע קינדער האבן ניט געקענט קיין מאמע-לשון. די מערהייט האבן גערעדט צווישן זיך נאר רוסיש.
*Stalin's Secret Pogrom, Vladimir Naumov (2001)
שבת אין ראטן-פארבאנד
אין ראטן-פארבאנד איז געווען פארבאטן צו מאכן שבת. פרומע יידן זיינען געצוואונגען געווארן מחלל שבת צו זיין. אין משך פון די 20ער און 30ער יארן זיינען די אלע שולן געווארן פארמאכט און פארשוועכט צוזאמען מיט א סך בית-עלמינס. ביז 1939, ווען ס'איז אויסגעבראכן די צווייטע וועלט-מלחמה, זיינען פארבליבן נאר א קליינע צאל סינאגאגעס אין די גרויסע שטעט, וואו די מתפללים זיינען באאפאכט געווארן פון אגענטן פון דער געהיים-מלוכה-פאליציי.
גאר א סך פרומע יידן האט זיך אפגעזאגט צו עסן טרפות און האבן געגעסן בלויז נאר ברויט מיט מילך, ווען זיי האבן געלעבט אין די שטעט, וואו מ'האט ניט געקאנט קויפן קיין כשר פלייש אדער מזונות. מיט דער צייט איז געווארן וואס אמאל שווערער צו געפינען א רב, מוהל, שוחט, ווייל זיי זיינען אלע געווארן ארעסטירט און פארשיקט קיין סיביר, וואו דאס רוב איז אומגעקומען אין די גולאגן.
א ביטער שיקזאל
גאנצע חסידישע שטעטלעך האבן זיך אויסגעוועפט איבער-נאכט אין רוסלאנד א דאנק דעם באלשעוויזם. רעליגיע איז געווען פארבאטן אין ראטן-פארבאנד, וואו ס'איז אויך געווען פארווערט צו לערנען לשון-קודש!
פשוטע חסידים און אוהבי-ישראל זיינען פארפאלגט געווארן דורכן רעזשים און יידישע קינדער זיינען דערמוטיקט געווארן צו מסרן אויף זייערע עלטערן, וואס זיינען בסוד געווען פרום.
דער פריערדיקער ליובאוויטשער רבי איז פארמשפט געווארן צום טויט צלויב די בלבולים פון ,אנטלאפענע' ישיבה-בחורים, וואס זיינען געווארן קאמוניסטן. איין פראמינענטער חסיד האט געהאט א זון, א פארברענטער קאמוניסט, וואס איז געווען א וועכטער אין דער תפיסה, וואו דער פריערדיקער רבי איז געזעסן. דער זון האט אויף כלערליי אופנים געפייניקט דעם רבי'ן.
,די יום-כיפורניקעס'
אין די 20ער יארן קורץ נאך דער רעוואלוציע זיינען פארגעקומען די טרויעריק-בארימטע, פאסקודנע יום-כיפורניקעס. ערב-יום-כיפור אין די גרעסערע שטעטלעך און שטעט מיט א געזונטן פראצענט יידן זיינען פארגעקומען באלשעוויסטישע ספעקטאקל-פראצעסן, אין וועלכע ס'זיינען געשטעלט געווארן צום משפט אספעקטן פון דער יידישער רעליגיע: דער חדר; די ישיבה; דאס בית-הכנסת; דער מוהל; דער שוחט וכדומה. ביי אזוינע פראצעסן איז די יידישע רעליגיע אטאקירט געווארן פון די ,פראקורארן' מיט כלערליי בלבולים און זלזולים פאר די דערשיטערטע יידישע איינוואוינער. דער אורטייל איז שטענדיק געווען שולדיק און יעדער אספעקט איז תמיד געפונען געווארן פאר שולדיק און פארמשפט צום טויט.
דער לעצטער יום-כיפורניק, דער פראצעס קעגן דעם מוהל, איז פארגעקומען אין 1928 אין דער אוקראינע.
אין ראטן-פארבאנד איז געווען פארבאטן צו מאכן שבת. פרומע יידן זיינען געצוואונגען געווארן מחלל שבת צו זיין. אין משך פון די 20ער און 30ער יארן זיינען די אלע שולן געווארן פארמאכט און פארשוועכט צוזאמען מיט א סך בית-עלמינס. ביז 1939, ווען ס'איז אויסגעבראכן די צווייטע וועלט-מלחמה, זיינען פארבליבן נאר א קליינע צאל סינאגאגעס אין די גרויסע שטעט, וואו די מתפללים זיינען באאפאכט געווארן פון אגענטן פון דער געהיים-מלוכה-פאליציי.
גאר א סך פרומע יידן האט זיך אפגעזאגט צו עסן טרפות און האבן געגעסן בלויז נאר ברויט מיט מילך, ווען זיי האבן געלעבט אין די שטעט, וואו מ'האט ניט געקאנט קויפן קיין כשר פלייש אדער מזונות. מיט דער צייט איז געווארן וואס אמאל שווערער צו געפינען א רב, מוהל, שוחט, ווייל זיי זיינען אלע געווארן ארעסטירט און פארשיקט קיין סיביר, וואו דאס רוב איז אומגעקומען אין די גולאגן.
א ביטער שיקזאל
גאנצע חסידישע שטעטלעך האבן זיך אויסגעוועפט איבער-נאכט אין רוסלאנד א דאנק דעם באלשעוויזם. רעליגיע איז געווען פארבאטן אין ראטן-פארבאנד, וואו ס'איז אויך געווען פארווערט צו לערנען לשון-קודש!
פשוטע חסידים און אוהבי-ישראל זיינען פארפאלגט געווארן דורכן רעזשים און יידישע קינדער זיינען דערמוטיקט געווארן צו מסרן אויף זייערע עלטערן, וואס זיינען בסוד געווען פרום.
דער פריערדיקער ליובאוויטשער רבי איז פארמשפט געווארן צום טויט צלויב די בלבולים פון ,אנטלאפענע' ישיבה-בחורים, וואס זיינען געווארן קאמוניסטן. איין פראמינענטער חסיד האט געהאט א זון, א פארברענטער קאמוניסט, וואס איז געווען א וועכטער אין דער תפיסה, וואו דער פריערדיקער רבי איז געזעסן. דער זון האט אויף כלערליי אופנים געפייניקט דעם רבי'ן.
,די יום-כיפורניקעס'
אין די 20ער יארן קורץ נאך דער רעוואלוציע זיינען פארגעקומען די טרויעריק-בארימטע, פאסקודנע יום-כיפורניקעס. ערב-יום-כיפור אין די גרעסערע שטעטלעך און שטעט מיט א געזונטן פראצענט יידן זיינען פארגעקומען באלשעוויסטישע ספעקטאקל-פראצעסן, אין וועלכע ס'זיינען געשטעלט געווארן צום משפט אספעקטן פון דער יידישער רעליגיע: דער חדר; די ישיבה; דאס בית-הכנסת; דער מוהל; דער שוחט וכדומה. ביי אזוינע פראצעסן איז די יידישע רעליגיע אטאקירט געווארן פון די ,פראקורארן' מיט כלערליי בלבולים און זלזולים פאר די דערשיטערטע יידישע איינוואוינער. דער אורטייל איז שטענדיק געווען שולדיק און יעדער אספעקט איז תמיד געפונען געווארן פאר שולדיק און פארמשפט צום טויט.
דער לעצטער יום-כיפורניק, דער פראצעס קעגן דעם מוהל, איז פארגעקומען אין 1928 אין דער אוקראינע.
דאס סאוועטיש-יידישע שול-וועזן
די ,יידישע' שולעס אין ראטן-פארבאנד האבן פון סאמע אנהייב ניט געהאט קיין דערפאלג. די אימאטריקולאציע איז קיינמאל ניט געווען גרויס און מיט דער צייט איז די צאל שילער געווארן וואס אמאל קלענער. די לעצטע שולעס זיינען פארמאכט געווארן אין 1938, דאס יאר פון דער ערשטער ליקווידאציע. דער רעזשים האט צוליב אנטיסעמיטישע סיבות געוואלט ליקווידירן די יידישע קולטור אין ראטן-פארבאנד אבער דער פאקט איז, אז די יידישע לערן-אנשטאלטן זיינען געווען ליידיק. אין 1939 ווען די צווייטע וועלט-מלמחה איז אויסגעבראכן און סיי היטלער סיי סטאלין האבן דעראבערט טיילן פוילן, איז די שפראך-אסימילאציע ביי יידן אין רוסלאנד שוין געווען א פארטיקע, באזונדערש ביים יונגן דור.
וואס האט מען געקאנט טאן מיט יידיש? די אונטערריכטס-שפראך אין די אוניווערסיטעטן איז געווען רוסיש. נאך דער רעוואלוציע האבן די מערסטע עלטערן געוואלט, אז זייערע קינדער זאלן ריידן רוסיש, כדי זיך צו אוואנסירן אין דער נייער געזעלשאפט.
די סאוועטיש-יידישע קולטור איז געווען א סחורה, וואס קיינער האט קיינמאל ניט געוואלט קויפן און האט ניט געקנאקט אונטער קיין שווערן דרוק, נאר זי איז פאקטיש צונישט געווארן צוליב גלייכגילטיקייט און פאראכטונג. דער אמת מיט אן אלף איז, אז אזוי ווי די סאוועטיש-יידישע קולטור איז דאס יידישע שול-וועזן אין ראטן-פארבאנד זיך אליין דערגאנגען דעם עק.
לאמיר אייביק געדענקן, אז סלאווא סטאלינו און הייל היטלער זיינען אלץ איינס און ז'ראדינא סטאלינא מיינט דייטשלאנד איבער אלעס. ס'איז ניט דא קיין אונטערשיד, נאר דער נאמען פונעם רשע און מדינה זיינען אנדערש; ביידע לאזונגען פארמאגן די זעלבע באדייטונג. יידישע קינדער אין די ,יידישע' שולעס אין רוסלאנד זיינען געצוואונגען געווארן יעדן אינדערפרי אויסצורופן: ,סלאווא סטאלינו, סלאווא לענינו!' נאכן זינגן דער אינטערנאציאנאל, דער הימען פון סאוועטן-רוסלאנד ווי אויך פונעם וועלט-קאמוניזם.
לאמיר אויך ניט פארגעסן, וואס ס'איז ארויסגעקומען די לערער פון מויל אין אזעלכע שולעס, וואו יידישע מאמעס און טאטעס זיינען באצייכנט געווארן ווי פראסטיטוטקעס און אלפאנסן. די שילער זיינען דערציילט געווארן, אז זיי זיינען ממזרים, די פראדוקטן פון אומגעזעצלעכע חתונות מיט פסולדיקע כתובות און נאר די סאוועטישע מלוכה קאן זיי ריינוואשן פון אזעלכע זינד. אין אט-די לערן-אנשטאלטן זיינען די שילער געהייסן געווארן פארמסרן זייערע עלטערן, אויב בסוד אין דער היים בענטשן זיי ליכט, מאכן שבת, פראווען די יום-טובים אדער לערנען תורה מיט זיי.
פרעגט ביי אונזער געוועזענעם קארעספאנדענט צבי הירש סארקין, וואס האט געלערנט אין דער יידישער גימנאזיע אין ריגע, וואס די קאמוניסטישע לערער האבן געזאגט די שילדער, נאכדעם ווי לעטלאנד איז פארכאפט געווארן פון דער סאוועטישער מאכט און די גימנאזיע איז פארוואנדלט געווארן אין א קאמוניסטישער מיטלשול.
ס'איז א קורווישע וועלט
אייניקייט און דער עמעס, די פרעסע-ארגאנען פון דער יעווסעקציע, האבן פון סאמע אנהייב געהאט א נישטיקן טיראזש. אט-די פובליקאציעס זיינען איבערגעפלאסן מיט כלערליי זלזולים און בלבולים אויף תורה און עם-ישראל.
אינעם בוך די יידישע פרעסע, וואס איז אמאל געווען איז דא א גאנצער קאפיטל וועגן דער ,יידישער' פרעסע אין ראטן-פארבאנד. דער מחבר באשרייבט אויספירלעך די לאגע מכוח דער יעווסעקישער פרעסע, וואס האט קיינמאל ניט געהאט קיין שום דערפאלג.
אין ראטן-פארבאנד אזוי ווי אין כינע, וואו די קאמוניסטן האבן געמאכט א תל-עולם פון אלץ, וואס זיי האבן בארירט, האט מען זיכער געוואוסט, אז ס'איז א קורווישע וועלט. די אפאראטשיקעס און פארטיי-באאמטע האבן געבליט און געגליט מיט גלוסט און לוסט אין אזא וועלט, ווייל דער באלשעוויזם איז פונקט ווי זיי בטבע קורוויש.
א סך שרייבער און זשורנאליסטן אין רוסלאנד האבן ניט פארשטאנען אין 1962 ווען סאוועטיש היימלאנד איז געשאפן געווארן, אז ווערגעליס (א שווערער פאסאזשיר לויט אלע באריכטן) איז באשטימט געווארן פארן רעדאקטאר פון דעם נייעם זשורנאל פונקט צוליב די אורזאכן, פארוואס א סך יידישע ליטעראטן זיינען געווען קעגן אט-אזא באשטימונג.
פיל שרייבער און דיכטער האבן געהאפט צו שאפן א ליטערארישע צייטשריפט אזוי ווי מ'האט אין א פרייער מדינה, אין וועלכן זיי וואלטן געווען פריי צו שאפן אזוי ווי ס'האט זיי געגלוסט דאס הארץ. אהרון ווערגעליס איז געשאנקען געווארן דער רעדאקטאר-פאסטן, אום צו פארזיכערן, אז סאוועטיש היימלאנד זאל זיך האלטן ביי דער פארטיי-אידעאלאגיע און הערשן איבער די שרייבער מיט אן אייזערנער פויסט. די הויכגעשטעלטע פארטיי-באאמטע האבן געוואוסט, אז טאוואריש ווערגעליס וועט פאלגן יעדן פריקאז און טאן פונקט ווי מ'וועט אים הייסן.
ס'זיינען פון-דעסט-וועגן געווען נאראנים, וואס האבן בטעות אנגענומען, אז זיי וועלן קאנען שרייבן און שאפן אין א סאוועטישן זשורנאל אזוי ווי מ'שרייבט און שאפט אין א זשורנאל אין א פריי לאנד! נאך אזוי פיל יארן האבן זיי נאך ניט געכאפט דעם עיקר. נאך א גאנץ לעבן אין ראטן-פארבאנד האבן זיי נאך דעמאלט ניט געקענט דעם חדר!
דאס שקיעה-שטעטל
יידישע שרייבער אין רוסלאנד ווי איציק קיפניס, זלמן ווענדראף און שמואל האלקין זיינען ניט געווען קיין קאמוניסטן; זיי זיינען געווען אלטמאדישע שרייבער, וואס האבן זיך געגריבלט אין דעם מענשנס עמאציעס און געפילן. זיי האבן געשריבן מיט פאטאס און ליידנשאפט. אזעלכע שריפטשטעלער האבן געלעבט אין אזא מין שקיעה-שטעטל הינטערן אייזערנעם פארהאנג, וואו זיי האבן צוגעזען ווי זייער וועלט איז זיי פארשוואונדן הארט פאר די אויגן.
אלע דריי זיינען פארשיקט געווארן קיין סיביר, וואו זיי זיינען געזעסן אין די גולאגן. ווען פרעמיער ניקיטע כרושטשאוו האט פארעפנלעכט סטאלינס פארברעכנס, האט ער אויך באגנעדיקט די לעבן-געבליבענע פון זיינע אנטיסעמיטישע ליקווידאציעס. האלקין, א ראגאטשאווער, האט פארפאסט דאס הארץ-רייסנדיקע געדיכט ,טיפע גריבער, רויטע ליים'. ווענדראף איז געווען ווייניקער באקאנט אבער ער איז געווען א מייסטערהאפטער שרייבער, וואס האט פארפאסט וואונדערבארע דערציילונגען און געווען פאר דער רעוואלוציע געווען א זשורנאליסט אין ווארשע, לאנדאן און ניו-יארק. אלס קארעספאנדענט איז ער טאקע אויסגעווען א וועלט! דאס זיינען געווען די אמתע יורשים פון שלום עליכמס און מענדעלעס סקעפטער.
די ,יידישע' שולעס אין ראטן-פארבאנד האבן פון סאמע אנהייב ניט געהאט קיין דערפאלג. די אימאטריקולאציע איז קיינמאל ניט געווען גרויס און מיט דער צייט איז די צאל שילער געווארן וואס אמאל קלענער. די לעצטע שולעס זיינען פארמאכט געווארן אין 1938, דאס יאר פון דער ערשטער ליקווידאציע. דער רעזשים האט צוליב אנטיסעמיטישע סיבות געוואלט ליקווידירן די יידישע קולטור אין ראטן-פארבאנד אבער דער פאקט איז, אז די יידישע לערן-אנשטאלטן זיינען געווען ליידיק. אין 1939 ווען די צווייטע וועלט-מלמחה איז אויסגעבראכן און סיי היטלער סיי סטאלין האבן דעראבערט טיילן פוילן, איז די שפראך-אסימילאציע ביי יידן אין רוסלאנד שוין געווען א פארטיקע, באזונדערש ביים יונגן דור.
וואס האט מען געקאנט טאן מיט יידיש? די אונטערריכטס-שפראך אין די אוניווערסיטעטן איז געווען רוסיש. נאך דער רעוואלוציע האבן די מערסטע עלטערן געוואלט, אז זייערע קינדער זאלן ריידן רוסיש, כדי זיך צו אוואנסירן אין דער נייער געזעלשאפט.
די סאוועטיש-יידישע קולטור איז געווען א סחורה, וואס קיינער האט קיינמאל ניט געוואלט קויפן און האט ניט געקנאקט אונטער קיין שווערן דרוק, נאר זי איז פאקטיש צונישט געווארן צוליב גלייכגילטיקייט און פאראכטונג. דער אמת מיט אן אלף איז, אז אזוי ווי די סאוועטיש-יידישע קולטור איז דאס יידישע שול-וועזן אין ראטן-פארבאנד זיך אליין דערגאנגען דעם עק.
לאמיר אייביק געדענקן, אז סלאווא סטאלינו און הייל היטלער זיינען אלץ איינס און ז'ראדינא סטאלינא מיינט דייטשלאנד איבער אלעס. ס'איז ניט דא קיין אונטערשיד, נאר דער נאמען פונעם רשע און מדינה זיינען אנדערש; ביידע לאזונגען פארמאגן די זעלבע באדייטונג. יידישע קינדער אין די ,יידישע' שולעס אין רוסלאנד זיינען געצוואונגען געווארן יעדן אינדערפרי אויסצורופן: ,סלאווא סטאלינו, סלאווא לענינו!' נאכן זינגן דער אינטערנאציאנאל, דער הימען פון סאוועטן-רוסלאנד ווי אויך פונעם וועלט-קאמוניזם.
לאמיר אויך ניט פארגעסן, וואס ס'איז ארויסגעקומען די לערער פון מויל אין אזעלכע שולעס, וואו יידישע מאמעס און טאטעס זיינען באצייכנט געווארן ווי פראסטיטוטקעס און אלפאנסן. די שילער זיינען דערציילט געווארן, אז זיי זיינען ממזרים, די פראדוקטן פון אומגעזעצלעכע חתונות מיט פסולדיקע כתובות און נאר די סאוועטישע מלוכה קאן זיי ריינוואשן פון אזעלכע זינד. אין אט-די לערן-אנשטאלטן זיינען די שילער געהייסן געווארן פארמסרן זייערע עלטערן, אויב בסוד אין דער היים בענטשן זיי ליכט, מאכן שבת, פראווען די יום-טובים אדער לערנען תורה מיט זיי.
פרעגט ביי אונזער געוועזענעם קארעספאנדענט צבי הירש סארקין, וואס האט געלערנט אין דער יידישער גימנאזיע אין ריגע, וואס די קאמוניסטישע לערער האבן געזאגט די שילדער, נאכדעם ווי לעטלאנד איז פארכאפט געווארן פון דער סאוועטישער מאכט און די גימנאזיע איז פארוואנדלט געווארן אין א קאמוניסטישער מיטלשול.
ס'איז א קורווישע וועלט
אייניקייט און דער עמעס, די פרעסע-ארגאנען פון דער יעווסעקציע, האבן פון סאמע אנהייב געהאט א נישטיקן טיראזש. אט-די פובליקאציעס זיינען איבערגעפלאסן מיט כלערליי זלזולים און בלבולים אויף תורה און עם-ישראל.
אינעם בוך די יידישע פרעסע, וואס איז אמאל געווען איז דא א גאנצער קאפיטל וועגן דער ,יידישער' פרעסע אין ראטן-פארבאנד. דער מחבר באשרייבט אויספירלעך די לאגע מכוח דער יעווסעקישער פרעסע, וואס האט קיינמאל ניט געהאט קיין שום דערפאלג.
אין ראטן-פארבאנד אזוי ווי אין כינע, וואו די קאמוניסטן האבן געמאכט א תל-עולם פון אלץ, וואס זיי האבן בארירט, האט מען זיכער געוואוסט, אז ס'איז א קורווישע וועלט. די אפאראטשיקעס און פארטיי-באאמטע האבן געבליט און געגליט מיט גלוסט און לוסט אין אזא וועלט, ווייל דער באלשעוויזם איז פונקט ווי זיי בטבע קורוויש.
א סך שרייבער און זשורנאליסטן אין רוסלאנד האבן ניט פארשטאנען אין 1962 ווען סאוועטיש היימלאנד איז געשאפן געווארן, אז ווערגעליס (א שווערער פאסאזשיר לויט אלע באריכטן) איז באשטימט געווארן פארן רעדאקטאר פון דעם נייעם זשורנאל פונקט צוליב די אורזאכן, פארוואס א סך יידישע ליטעראטן זיינען געווען קעגן אט-אזא באשטימונג.
פיל שרייבער און דיכטער האבן געהאפט צו שאפן א ליטערארישע צייטשריפט אזוי ווי מ'האט אין א פרייער מדינה, אין וועלכן זיי וואלטן געווען פריי צו שאפן אזוי ווי ס'האט זיי געגלוסט דאס הארץ. אהרון ווערגעליס איז געשאנקען געווארן דער רעדאקטאר-פאסטן, אום צו פארזיכערן, אז סאוועטיש היימלאנד זאל זיך האלטן ביי דער פארטיי-אידעאלאגיע און הערשן איבער די שרייבער מיט אן אייזערנער פויסט. די הויכגעשטעלטע פארטיי-באאמטע האבן געוואוסט, אז טאוואריש ווערגעליס וועט פאלגן יעדן פריקאז און טאן פונקט ווי מ'וועט אים הייסן.
ס'זיינען פון-דעסט-וועגן געווען נאראנים, וואס האבן בטעות אנגענומען, אז זיי וועלן קאנען שרייבן און שאפן אין א סאוועטישן זשורנאל אזוי ווי מ'שרייבט און שאפט אין א זשורנאל אין א פריי לאנד! נאך אזוי פיל יארן האבן זיי נאך ניט געכאפט דעם עיקר. נאך א גאנץ לעבן אין ראטן-פארבאנד האבן זיי נאך דעמאלט ניט געקענט דעם חדר!
דאס שקיעה-שטעטל
יידישע שרייבער אין רוסלאנד ווי איציק קיפניס, זלמן ווענדראף און שמואל האלקין זיינען ניט געווען קיין קאמוניסטן; זיי זיינען געווען אלטמאדישע שרייבער, וואס האבן זיך געגריבלט אין דעם מענשנס עמאציעס און געפילן. זיי האבן געשריבן מיט פאטאס און ליידנשאפט. אזעלכע שריפטשטעלער האבן געלעבט אין אזא מין שקיעה-שטעטל הינטערן אייזערנעם פארהאנג, וואו זיי האבן צוגעזען ווי זייער וועלט איז זיי פארשוואונדן הארט פאר די אויגן.
אלע דריי זיינען פארשיקט געווארן קיין סיביר, וואו זיי זיינען געזעסן אין די גולאגן. ווען פרעמיער ניקיטע כרושטשאוו האט פארעפנלעכט סטאלינס פארברעכנס, האט ער אויך באגנעדיקט די לעבן-געבליבענע פון זיינע אנטיסעמיטישע ליקווידאציעס. האלקין, א ראגאטשאווער, האט פארפאסט דאס הארץ-רייסנדיקע געדיכט ,טיפע גריבער, רויטע ליים'. ווענדראף איז געווען ווייניקער באקאנט אבער ער איז געווען א מייסטערהאפטער שרייבער, וואס האט פארפאסט וואונדערבארע דערציילונגען און געווען פאר דער רעוואלוציע געווען א זשורנאליסט אין ווארשע, לאנדאן און ניו-יארק. אלס קארעספאנדענט איז ער טאקע אויסגעווען א וועלט! דאס זיינען געווען די אמתע יורשים פון שלום עליכמס און מענדעלעס סקעפטער.
פראסט, פשוט און בקצור
,הייל היטלער' און ,סלאווא סטאלינו' זיינען די סאמע זעלבע זאך; ס'איז ניט דא קיין שום אונטערשיד! טרויעריק איז דער פאקט, וואס ס'זיינען געווען א סך יידן, וואס האבן אויסגערופן דעם טייוולאנישן סאלוט מיט געטריישאפט און האבן טאקע געגלויבט אין קאמוניזם.
ביידע אידעאלאגיעס זיינען געווען טייוולאניש. ביידע האבן קאנקורירט איינער מיטן צווייטן, כדי צו זיין דער קייסער איבערן גרוילן-בארג. צי דער קאמוניזם איז געווען ערגער פון נאציזם איז כמעט ווי אוממעגלעך פעסטצושטעלן. די מזרח-אייראפעאישע לענדער זיינען גערעכט: ס'זיינען געווען סיי א שואה סיי א רויטער חורבן. מ'פארגעסט, אז האמאסעקסואלן און ציגיינער זיינען אויך אויסגעראטן געווארן פון די נאציס. אין ראטן-פארבאנד זיינען פרומע קריסטן, סיי פראוואסלאוונע סיי קאטוילישע, צוזאמען מיט פרומע יידן פארשיקט געווארן קיין סיביר, וואו גאר א סך פון זיי זיינען אומגעקומען אין די גולאגן.
יוסף קערלער ע"ה איז געווען איינער אזא ארעסטאנט. דער יידישער שרייבער איז פאר ,קעגנסאוועטישע טעטיקייטן' פארשיקט געווארן קיין סיביר, וואו ער האט געליטן יסורי-איוב און האט געהאראוועט אלס קאטארזשניק אין די פארפרוירענע מינעס! מיר וואלטן זיך געוואלט דערקונדיקן וועגן זיין מיינונג אויף דער ,סאוועטיש-יידישער ,קולטור', אויב ער זאל נאך לעבן. קערלער, דער פאטער פון פראפעסאר דוב-בער קערלער פון ,אינדיאנער אוניווערסיטעט' אין בלומינגטאן און דער רעדאקטאר פון ,דער ירושלימער אלמאנאך', איז געשטארבן נאר צו 82 יאר. חבר קערלער איז אפשר פריצייטיק אוועק אין דער אייביקייט, מחמת די גרויסע יסורים, וואס ער האט געליטן אין דעם קאמוניסטישן קאשמאר.
ס'איז א שאד, וואס די יידישע שרייבער פון ראטן-פארבאנד ווי יוסף קערלער, סיאמע טעלעסין און רחל בוימוואל לעבן מער ניט. באמערקט זשע נאר, אז דא שרייבט מען ,די יידישע שרייבער פון ראטן-פארבאנד' און ניט ,די סאוועטיש-יידישע שרייבער'! מיר וואלטן געווען בהלנים צו וויסן, וואס זיי האבן געטראכט פון די פיל ,אינטעלעקטואלן', וועגן וועלכע מיר שרייבן צום 12טן אויגוסט.
,הייל היטלער' און ,סלאווא סטאלינו' זיינען די סאמע זעלבע זאך; ס'איז ניט דא קיין שום אונטערשיד! טרויעריק איז דער פאקט, וואס ס'זיינען געווען א סך יידן, וואס האבן אויסגערופן דעם טייוולאנישן סאלוט מיט געטריישאפט און האבן טאקע געגלויבט אין קאמוניזם.
ביידע אידעאלאגיעס זיינען געווען טייוולאניש. ביידע האבן קאנקורירט איינער מיטן צווייטן, כדי צו זיין דער קייסער איבערן גרוילן-בארג. צי דער קאמוניזם איז געווען ערגער פון נאציזם איז כמעט ווי אוממעגלעך פעסטצושטעלן. די מזרח-אייראפעאישע לענדער זיינען גערעכט: ס'זיינען געווען סיי א שואה סיי א רויטער חורבן. מ'פארגעסט, אז האמאסעקסואלן און ציגיינער זיינען אויך אויסגעראטן געווארן פון די נאציס. אין ראטן-פארבאנד זיינען פרומע קריסטן, סיי פראוואסלאוונע סיי קאטוילישע, צוזאמען מיט פרומע יידן פארשיקט געווארן קיין סיביר, וואו גאר א סך פון זיי זיינען אומגעקומען אין די גולאגן.
יוסף קערלער ע"ה איז געווען איינער אזא ארעסטאנט. דער יידישער שרייבער איז פאר ,קעגנסאוועטישע טעטיקייטן' פארשיקט געווארן קיין סיביר, וואו ער האט געליטן יסורי-איוב און האט געהאראוועט אלס קאטארזשניק אין די פארפרוירענע מינעס! מיר וואלטן זיך געוואלט דערקונדיקן וועגן זיין מיינונג אויף דער ,סאוועטיש-יידישער ,קולטור', אויב ער זאל נאך לעבן. קערלער, דער פאטער פון פראפעסאר דוב-בער קערלער פון ,אינדיאנער אוניווערסיטעט' אין בלומינגטאן און דער רעדאקטאר פון ,דער ירושלימער אלמאנאך', איז געשטארבן נאר צו 82 יאר. חבר קערלער איז אפשר פריצייטיק אוועק אין דער אייביקייט, מחמת די גרויסע יסורים, וואס ער האט געליטן אין דעם קאמוניסטישן קאשמאר.
ס'איז א שאד, וואס די יידישע שרייבער פון ראטן-פארבאנד ווי יוסף קערלער, סיאמע טעלעסין און רחל בוימוואל לעבן מער ניט. באמערקט זשע נאר, אז דא שרייבט מען ,די יידישע שרייבער פון ראטן-פארבאנד' און ניט ,די סאוועטיש-יידישע שרייבער'! מיר וואלטן געווען בהלנים צו וויסן, וואס זיי האבן געטראכט פון די פיל ,אינטעלעקטואלן', וועגן וועלכע מיר שרייבן צום 12טן אויגוסט.
אב קאהאן און ,די כאליאסטרע'
אב קאהאן, דער גרינדער און הויפט-רעדאקטאר פון ,דער פארווערטס', האט דערקלערט פאר קדושים די סאוועטיש-יידישע שרייבער. א קאמוניסט קאן קיינמאל ניט זיין קיין אוהב-ישראל. קאמוניסטן און אסירי-ציון זיינען גאנץ-אנדערע צוויי זאכן און זיינען געשוואוירענע שונאים!
פסח נאוויק, דער הויפט-רעדאקטאר פון ,די מארגן-פרייהייט' אין ניו-יארק, און שמעון וועבער, דער שעף-רעדאקטאר פון ,דער פארווערטס', האבן ביידע חרטה געהאט, ווען אין אמעריקע האט מען זיך דערוואוסט פון סטאלינס פארברעכנס און פון דער אויסראטונג איבער די יידישע אינטעלעקטואלן אין רוסלאנד. ביידע זשורנאליסטן זיינען ביז דעמאלט געווען פארברענטע קאמוניסטן, וואס האבן איבערנאכט געענדערט זייער פאליטיק צוליב די אלע רדיפות אויף די רוסישע יידן. זיי האבן געזאגט ווידוי און זיך געשלאגן על-חטא.
וועבער איז געווארן א הייסער קעגנקאמוניסט און נאוויק האט קיינמאל ווידער ניט גערעדט פונעם רוסישן קאמוניזם. ביידע צייטונגס-לייט זיינען געווען אויסערגעוויינלעכע רעדאקטארן.
* * *
אב קאהאן ,דער לאנגיאריקער הויפט-רעדאקטאר פון ,דער פארווערטס', האט פארהייליקט די סאוועטיש-יידישע שרייבער אויף די זייטן פון זיין צייטונג. קאהאנס מיינונג דארף ניט זיין אונזער מיינונג. אמעריקע איז ניט דער ראטן-פארבאנד אדער נאצי-דייטשלאנד, וואו מ'האט געמוזט טראכטן און טאן פונקט ווי דער רעזשים האט געוואלט און געהייסן! ישר כוח די פריי-דענקער!
אמן, דיינו ותיקו
אמן: פאראן גאר א סך מענשן, אריינגערעכנט זשורנאליסטן, פראפעסארן, פארשער וכדומה, וואס זיינען מסכים מיט אונזער טעזע און מיינונג. אמן!
דינו: אין די לעצטע וואכן האבן מיר שוין מיט די אלע קליינע פינטעלעך אנגעגעבן די נעמען פון די אלע פארשער און ביכער, וואס באשטעטיקן אונזער טעזע וועגן דער סאוועטיש-יידישער ,קולטור'. מיט ,דער מאמענט' זיינען געווען איינפארשטאנען די לערער פסח פישמאן ע"ה און מיכאל באראן, א באקאנטער דיקטאר, און צוויי הויפט-רעדאקטארן, גרשון יעקבסאן ע"ה (,אלגעמיינער זשורנאל') און מרדכי שטריגלער ז"ל (,פארווערטס'). דיינו!
תיקו: נאר די געשיכטע אליין וועט באשטימען, צי די אינטעלעטואלן, וואס האבן געשאפן די סאוועטיש-יידישע ,קולטור' און ,ליטעראטור' זיינען געווען אמתע ליטעראטן און ארטיסטן צי ,עמעסע' פארטיי-לאקייען און פראפאגאנדיסטן. תיקו!
יונג און חסידיש
ביני-לביני נאך עלינו זאגט דער רבי ביים קידוש: ,די וועלט איז יונג און חסידיש!'
דערצו זיצט דער רבי אין תפיסה; דער אדמו"ר איז ארעסטירט געווארן צוליב קעגנרעוואלוציאנערע טעטיקייטן ווי, למשל, מאכן שבת, פארשפרייטן רעליגיע און דערקלערן, אז די וועלט איז חסידיש און ניט סאוועטיש!
טויטאלאגיע
וואס איז די נפקא-מינא פון א פאבריק, א זאוואד און א קאמבינאט?
דער שטעקער אין שטעפסל
אין דער דאזיקער רובריק האנדלט מען מיט פארגעסענע און זעלטענע ווערטער און טערמינאלאגיעס. אין דעם נומער גראבן מיר אויף א שיינע פאר פארגעסענע טערמינען אויפן סאוועטישן צווינטער נעבן בנין פון ,אידגעזקאם' (יידישער געזעלשאפטלעכער קאמיטעט) אין מאסקווע. דא שטעלן מיר אייך צו עטלעכע מייסטערהאפטע ביישפילן פון ביראבידזשאניש (אויך באקאנט ווי א סאוועטישער יידיש).
די קלובניקעס פאר די קאמסאמאלנ אויפנ קאלכאז וואלגערנ זיכ הארט ביי דער פאווידלע אינ כאלאדילניק אינ דער קלאדאווקע.*
לויטנ פריקאז פונ ארבעטס-מיניסטעריומ אינ מאסקווע האט די נאטשאלסטווע פונ זאוואד פאזשאלעוועט דעמ האראפאשניק מיט א מעדאל פאר האראווענ ווי א קאטארזשניק אינ נאמענ פונ דער רעוואלוציע.**
*די ערד-בערן פאר די יונגע פיאנירן אין דער קאלעקטיווער ווירטשאפט ליגן הארט ביי דער מארמעלאדע אין עלעקטרישן פראסט-שראנק אין קיך.
**לויטן באפעל פון ארבעטס-מיניסטעריום אין מאסקוי האט דער פאבריק-שעף באלוינט דעם שווערן ארבעטער מיט א מעדאל פאר ארבעטן אומדערמידלעך אין נאמען פון דער רעוואלוציע.
לאקשנ-קוידעש
שאבעס איז אמאל געווענ א רו-טאג ביי אלע יעהודימ אינ טכומ-האמוישעוו. דאס איז געווענ פאר דער רעוואלוציע, ווענ יידישע באכוירימ האבנ געלערנט טוירע און העברעאיש אינ כיידער אונ אינ דער יעשיווע. יעצט ליגט דער גוירל פונ אלע יידנ אויפ די הענט פון די גוטוויליקע טאווארישנ אינ קרעמל, וואס זארגנ מיט לענינ'ענ אינ הארצנ פאר אלע פעלקער אינ סאוויעטנ-רוסלאנד.
אב קאהאן, דער גרינדער און הויפט-רעדאקטאר פון ,דער פארווערטס', האט דערקלערט פאר קדושים די סאוועטיש-יידישע שרייבער. א קאמוניסט קאן קיינמאל ניט זיין קיין אוהב-ישראל. קאמוניסטן און אסירי-ציון זיינען גאנץ-אנדערע צוויי זאכן און זיינען געשוואוירענע שונאים!
פסח נאוויק, דער הויפט-רעדאקטאר פון ,די מארגן-פרייהייט' אין ניו-יארק, און שמעון וועבער, דער שעף-רעדאקטאר פון ,דער פארווערטס', האבן ביידע חרטה געהאט, ווען אין אמעריקע האט מען זיך דערוואוסט פון סטאלינס פארברעכנס און פון דער אויסראטונג איבער די יידישע אינטעלעקטואלן אין רוסלאנד. ביידע זשורנאליסטן זיינען ביז דעמאלט געווען פארברענטע קאמוניסטן, וואס האבן איבערנאכט געענדערט זייער פאליטיק צוליב די אלע רדיפות אויף די רוסישע יידן. זיי האבן געזאגט ווידוי און זיך געשלאגן על-חטא.
וועבער איז געווארן א הייסער קעגנקאמוניסט און נאוויק האט קיינמאל ווידער ניט גערעדט פונעם רוסישן קאמוניזם. ביידע צייטונגס-לייט זיינען געווען אויסערגעוויינלעכע רעדאקטארן.
* * *
אב קאהאן ,דער לאנגיאריקער הויפט-רעדאקטאר פון ,דער פארווערטס', האט פארהייליקט די סאוועטיש-יידישע שרייבער אויף די זייטן פון זיין צייטונג. קאהאנס מיינונג דארף ניט זיין אונזער מיינונג. אמעריקע איז ניט דער ראטן-פארבאנד אדער נאצי-דייטשלאנד, וואו מ'האט געמוזט טראכטן און טאן פונקט ווי דער רעזשים האט געוואלט און געהייסן! ישר כוח די פריי-דענקער!
אמן, דיינו ותיקו
אמן: פאראן גאר א סך מענשן, אריינגערעכנט זשורנאליסטן, פראפעסארן, פארשער וכדומה, וואס זיינען מסכים מיט אונזער טעזע און מיינונג. אמן!
דינו: אין די לעצטע וואכן האבן מיר שוין מיט די אלע קליינע פינטעלעך אנגעגעבן די נעמען פון די אלע פארשער און ביכער, וואס באשטעטיקן אונזער טעזע וועגן דער סאוועטיש-יידישער ,קולטור'. מיט ,דער מאמענט' זיינען געווען איינפארשטאנען די לערער פסח פישמאן ע"ה און מיכאל באראן, א באקאנטער דיקטאר, און צוויי הויפט-רעדאקטארן, גרשון יעקבסאן ע"ה (,אלגעמיינער זשורנאל') און מרדכי שטריגלער ז"ל (,פארווערטס'). דיינו!
תיקו: נאר די געשיכטע אליין וועט באשטימען, צי די אינטעלעטואלן, וואס האבן געשאפן די סאוועטיש-יידישע ,קולטור' און ,ליטעראטור' זיינען געווען אמתע ליטעראטן און ארטיסטן צי ,עמעסע' פארטיי-לאקייען און פראפאגאנדיסטן. תיקו!
יונג און חסידיש
ביני-לביני נאך עלינו זאגט דער רבי ביים קידוש: ,די וועלט איז יונג און חסידיש!'
דערצו זיצט דער רבי אין תפיסה; דער אדמו"ר איז ארעסטירט געווארן צוליב קעגנרעוואלוציאנערע טעטיקייטן ווי, למשל, מאכן שבת, פארשפרייטן רעליגיע און דערקלערן, אז די וועלט איז חסידיש און ניט סאוועטיש!
טויטאלאגיע
וואס איז די נפקא-מינא פון א פאבריק, א זאוואד און א קאמבינאט?
דער שטעקער אין שטעפסל
אין דער דאזיקער רובריק האנדלט מען מיט פארגעסענע און זעלטענע ווערטער און טערמינאלאגיעס. אין דעם נומער גראבן מיר אויף א שיינע פאר פארגעסענע טערמינען אויפן סאוועטישן צווינטער נעבן בנין פון ,אידגעזקאם' (יידישער געזעלשאפטלעכער קאמיטעט) אין מאסקווע. דא שטעלן מיר אייך צו עטלעכע מייסטערהאפטע ביישפילן פון ביראבידזשאניש (אויך באקאנט ווי א סאוועטישער יידיש).
די קלובניקעס פאר די קאמסאמאלנ אויפנ קאלכאז וואלגערנ זיכ הארט ביי דער פאווידלע אינ כאלאדילניק אינ דער קלאדאווקע.*
לויטנ פריקאז פונ ארבעטס-מיניסטעריומ אינ מאסקווע האט די נאטשאלסטווע פונ זאוואד פאזשאלעוועט דעמ האראפאשניק מיט א מעדאל פאר האראווענ ווי א קאטארזשניק אינ נאמענ פונ דער רעוואלוציע.**
*די ערד-בערן פאר די יונגע פיאנירן אין דער קאלעקטיווער ווירטשאפט ליגן הארט ביי דער מארמעלאדע אין עלעקטרישן פראסט-שראנק אין קיך.
**לויטן באפעל פון ארבעטס-מיניסטעריום אין מאסקוי האט דער פאבריק-שעף באלוינט דעם שווערן ארבעטער מיט א מעדאל פאר ארבעטן אומדערמידלעך אין נאמען פון דער רעוואלוציע.
לאקשנ-קוידעש
שאבעס איז אמאל געווענ א רו-טאג ביי אלע יעהודימ אינ טכומ-האמוישעוו. דאס איז געווענ פאר דער רעוואלוציע, ווענ יידישע באכוירימ האבנ געלערנט טוירע און העברעאיש אינ כיידער אונ אינ דער יעשיווע. יעצט ליגט דער גוירל פונ אלע יידנ אויפ די הענט פון די גוטוויליקע טאווארישנ אינ קרעמל, וואס זארגנ מיט לענינ'ענ אינ הארצנ פאר אלע פעלקער אינ סאוויעטנ-רוסלאנד.
 |  |
די געשמאקסטע מאכלים פון דער מעקסיקאנישער קיך
די אמתע סחורה און דאס אויבערשטע פון שטויסל ביי די פני פון מעקסיקע!
פאמפאנא
209 מזרח 49סטע גאס * ניו-יארק, נ"י 10017 * 212.751.4545
www.richardsandoval.com/pampano
די אמתע סחורה און דאס אויבערשטע פון שטויסל ביי די פני פון מעקסיקע!
פאמפאנא
209 מזרח 49סטע גאס * ניו-יארק, נ"י 10017 * 212.751.4545
www.richardsandoval.com/pampano
א ניימאדישער רעסטאראן
מיט אלטמאדישע מאכלים און ספעציאליטעטן
די אמתע סחורה און דאס אויבערשטע פון שטויסל אין דער פראנצויזישער קיך
151 איסט 82סטע גאס, מאנהאטן, נ"י * 212.772.8861
www.thesimonerestaurant.com
מיט אלטמאדישע מאכלים און ספעציאליטעטן
די אמתע סחורה און דאס אויבערשטע פון שטויסל אין דער פראנצויזישער קיך
151 איסט 82סטע גאס, מאנהאטן, נ"י * 212.772.8861
www.thesimonerestaurant.com
- יעדן מאנטיק און דינסטיק 8-11 אין אוונט
,איגואנא'
240 וועסט 54סטע גאס, מאנהאטן, נ"י
765-5454 (212)
$15 אריינגאנג און $15 מינימום
רעזערוואציעס: 212.719.5799
אפן פון 7-12 אזייגער
Iguana Restaurant & Dance Lounge
דער ווינער ביסטרא
גרינויער
די געשמאקסטע מאכלים פון עסטרייך
1578 1טער אווענו, ניו-יארק, נ"י 10028 * 212.988.1077 * grunauernyc.com
גרינויער
די געשמאקסטע מאכלים פון עסטרייך
1578 1טער אווענו, ניו-יארק, נ"י 10028 * 212.988.1077 * grunauernyc.com
פונעם מיקראפאן
רעדעס, דערקלערונגען און דרשות
פארקויפטע נשמות
דער אמת וועגן דער סאוועטיש-יידישער ,קולטור'
ד"ר רחמיאל פישביין, גאסט-לייטארטיקלער
דער 12טער אויגוסט איז באמת א טרויער-טאג אין דער יידישער געשיכטע, אבער ניט מחמת די סיבות, וואס די יעווסעקן און זייערע פארטיידיקער באטאנען. דער 12טער אויגוסט איז א שאנד-טאג אין דער יידישער ליטעראטור-געשיכטע!
די סאוועטיש-יידישע ליטעראטור איז ניט געווען קיין ליטעראטור און אויך געווען גאר אין גאנצן ניט-יידישלעך! פונעם סאמע אנהייב האט די יידישע סעקציע פון דער קאמוניסטישער פארטיי (יעווסעקציע) דערקלערט די נייע ליטעראטור און קולטור אין ראטן-פארבאנד פאר באזונדערש פון דער אלגעמיינער יידישער ליטעראטור. זי איז פראסט און פשוט געווען קאמוניסטישע פראפאגאנדע, פארפאסט פון געטרייע בעזבאזשניקעס אויף א מאדנעם יידיש, באקאנט אין רוסלאנד ווי ביראבידזשאניש. דאס לשון אליין איז געווען אנדערש פון דער אלגעמיינער שפראך אין די אנדערע מזרח-אייראפעאישע לענדער.
שלום עליכם האט געשריבן וועגן גאלדשטיינס קרעמל אין אנאטעווקע און די סאוועטיש-יידישע שרייבער האבן באזונגען סטאלינס קרעמל אין מאסקווע! די גרויסע ליטעראטן האבן ניט געשריבן וועגן קיין שווייגנדיקע באנטשעס און פשוטע בעל-מלאכהס, נאר אפגעחוזקט פון שלום עליכמס טיפן און פון דער פאררעוואלוציאנערער שטעטל-וועלט.
דער רעזשים האט אויסגענוצט יידיש אלס פראפאגאנדע-מיטל ווי אזוי צו פארשפרייטן זיין טייוולאנישע אידעאלאגיע ביי די פשוטע פאלקס-מאסן און זיי אסימילירן אין דער נייער געזעלשאפט. די יעווסעקציע האט גענוצט יידיש צו פארשניידן די יידישע קולטור. ,נאציאנאליסטיש אין פארם, סאציאליסטיש אין אינהאלט' איז געווען די לאזונג. דער אינהאלט פון אט-דער ליטעראטור און פרעסע איז ניט געווען צו גאט, צו לייט, צו תורה און צו סחורה! די דאזיקע אינטעלעקטואלן האבן אפילו אויך ניט גערעדט קיין יידיש אין שטוב!
דער שטן מיט זיינע טויזנט אויגן פארמאגט א וואונדערשיינעם איבערצייג- און איינרעד-טאלאנט. די שרייבער אין דער ,כאליאסטרע', וואס האט איינגעשלאסן דוד בערגעלסאן, משה קולבאק, לייב קוויטקא, פרץ מארקיש, דוד האפשטיין, איציק פעפער אא"וו, זיינען געווען פען-מייסטער, וואס האבן פארפאסט וואונדערבארע פראזע און פאעזיע וועגן בויען דאמבעס אין קאווקאז און ווי די צואה פון די קאלכאז-בהמות שמעקט נאך זיסער פון א פראנצויזישן פארפום. זיי האבן אנגעשריבן וואונדערשיינע געדיכטן וועגן גראביאנסקע קאלכאזניצעס, וואס ראטעווען-אפ דעם הארבסט-שניט דורך שלעפן אליין און אומדערמידלעך דעם אקער, ווייל דער טראקטאר האט צוזאמענגעבראכן, דער אקס איז שוין מיט א פאר טעג צוריק געשטארבן און די קו איז אויס מענש! אזא פראזע און פאעזיע זיינען נאך אויסגעלאסענער און געמיינער ווי די סאוועטישע פראסטיטוציע, נאך פינצטערער ווי דער חושך-מצרים און נאך מער פארשימלט פון די אייערנעכטיקע בולקעס אין די סאוועטישע בעקערייען, וואו מ'האט געבאקן בייגל. אזא קולטור דערמאנט א מענש אינעם מאסקווער שונד-טעאטער, וואו מ'האט געשטעלט דעם ספעקטאקל ,מיין ליובאווניק דזשוגאשווילי', אין וועלכן רוסישע דריפקעס ווי לילית און דלילה אין סדום ועמורה קאקעטירן און סטעפן ארום סטאלינס סטאטוע, באזינגענדיק לענינס רעוואלוציע און סטאלינס קאנסטיטוציע!
טיפיש איז דער דאזיקער פאראגאף פון די ארטיקלען, וואס זיינען דערשינען אין ,אייניקייט, און ,דער עמעס', די פרעסע-ארגאנען פון דער קאמוניסטישער פארטיי:
,די אלגעמיינע פראדוקציע האט זיכ פארדרייפאכט היינט אינ א מעטאל-זאוואד אין סיביר, וואו די פריילעכע האראפאשניקעס האבנ גרינגעשעצט די לאנגווייל, באזיגט זייער מידקייט אונ זיכ דערפרישט דורכ פארזינגענ מיט אמאל אינ מיטנ ד'רינענ דעמ ,אינטערנאציאנאל', פארגעסנדיק זייער בוזשוארנע פארגאנגענהייט אונ די ליגנס, מיט וועלכע זייערע מויכעס זיינענ פארסאמט געווארנ דורכ די ראבאנימ אונ מעלאמדימ אינ די שטעטלעכ. זייער לוסטיק זינגענ האט פארשטומט דאס מאשינעריע-געפילדער אונ האט זיכ דערהערט אינ צענטער שטאט, וואו די איינוואוינער האבנ זיכ פארזאמלט ארומ סטאלינס סטאטוע און אויסגערופנ: ,סלאווא סטאלינו; סלאווא לענינו! ז'ראדינא סטאלינא; ז'ראדינא לענינא!''
דער באקאנטער וויץ אין די 20ער און 30ער יארן אין ראטן-פארבאנד דערציילט זיך אזוי: ,די סאוועטיש-יידישע ליטאראטור האט דריי לייענער: דער רעדאקטאר; דער קארעקטאר, און דער צענזאר!' די ארעמע פאלקס-מאסן האבן זיך אפגעזאגט צו לייענען די פארטיי-צייטונגען מחמת דעם, וואס זיי זיינען איבערגעפלאסן מיט כלערליי בלבולים און זלזולים בנוגע תורה, אם-ישראל און אלץ הייליקס ביי יידן.
דער שרייבער איציק קיפניס איז ארויסגעווארפן געווארן אין 1946 פונעם יידישן שרייבער-פאראיין פאר זאגן אויף יידיש ביי א פארזאמלונג פון יידישע שריפטשטעלער, אז ער בענקט נאך די יארן ווען ס'האבן עקזיסטירט די שטעטלעך, וואו די יידן האבן גערעדט בלויז נאר יידיש. א וואזשנער, פאטשאטנער טאוואריש, טאקע באמת א טייוולאנישער פאסקודניאק, האט געמסרט אויף קיפניס'ן. א יידישער שרייבער איז פארטריבן געווארן פון יידישן שרייבער-פארבאנד פאר שמאכטן נאך דער יידישער שפראך און קולטור! געהערט א מעשה און געזען א ביסל?
די שרייבער, דיכטער, ארטיסטן און אינטעלעקטואלן פון אט-דער ,קולטור' האבן ניט נאר חוטא בעגל געווען, נאר זיי האבן אויך חוטא בחמור, בחזיר, בשטן ובסטאלין געווען. זיי זיינען געווען די ,סטאלינער' חסידים, ניט צום פארמישן מיטן שטעטל סטאלין (מיט א קמץ אלף)!
א רעוואלוציע פרעסט תמיד אירע געטרייע דינער. צווישן 1948 און 1952 זיינען די פראמינענטסטע שרייבער, ארטיסטן און אינטעלעקטואלן פון דער חושכדיקער קעגנקולטור, אירע שעפער, געווארן ארעסטירט און געמשפט לויט ווילדע בלבולים. דעם 12טן אויגוסט 1952 זיינען זיי דערשאסן געווארן אין קעלער פון דער נידערטרעכטיקער מאסקווער תפיסה ,ליוביאנקע'.
שמואל האלקין, זלמן ווענדראף און איציק קיפניס זיינען פארשיקט געווארן קיין סיביר. זיי האבן איבערגעלעבט די גולאגן און זיינען געווארן באפרייט און רעהאביליטירט פון פרעמיער ניקיטע כרושטשאוו אין די 1950ער ווען ער האט פארעפנטלעכט די פארברעכנס פון סטאלינ'ען.
צי וואלט מען פארטיידיקט דעם זכרון און כבוד פון אזעלכע שרייבער, אז זיי זאלן געווען שרייבן נאצישע פראפאגאנדע אויף יידיש? וואס איז די נפקא-מינא פון דער קאמוניסטישער און נאצישער פראפאגאנדע?
די סאוועטיש-יידישע ליטעראטור איז ניט געווען קיין ליטעראטור און אויך געווען גאר אין גאנצן ניט-יידישלעך! פונעם סאמע אנהייב האט די יידישע סעקציע פון דער קאמוניסטישער פארטיי (יעווסעקציע) דערקלערט די נייע ליטעראטור און קולטור אין ראטן-פארבאנד פאר באזונדערש פון דער אלגעמיינער יידישער ליטעראטור. זי איז פראסט און פשוט געווען קאמוניסטישע פראפאגאנדע, פארפאסט פון געטרייע בעזבאזשניקעס אויף א מאדנעם יידיש, באקאנט אין רוסלאנד ווי ביראבידזשאניש. דאס לשון אליין איז געווען אנדערש פון דער אלגעמיינער שפראך אין די אנדערע מזרח-אייראפעאישע לענדער.
שלום עליכם האט געשריבן וועגן גאלדשטיינס קרעמל אין אנאטעווקע און די סאוועטיש-יידישע שרייבער האבן באזונגען סטאלינס קרעמל אין מאסקווע! די גרויסע ליטעראטן האבן ניט געשריבן וועגן קיין שווייגנדיקע באנטשעס און פשוטע בעל-מלאכהס, נאר אפגעחוזקט פון שלום עליכמס טיפן און פון דער פאררעוואלוציאנערער שטעטל-וועלט.
דער רעזשים האט אויסגענוצט יידיש אלס פראפאגאנדע-מיטל ווי אזוי צו פארשפרייטן זיין טייוולאנישע אידעאלאגיע ביי די פשוטע פאלקס-מאסן און זיי אסימילירן אין דער נייער געזעלשאפט. די יעווסעקציע האט גענוצט יידיש צו פארשניידן די יידישע קולטור. ,נאציאנאליסטיש אין פארם, סאציאליסטיש אין אינהאלט' איז געווען די לאזונג. דער אינהאלט פון אט-דער ליטעראטור און פרעסע איז ניט געווען צו גאט, צו לייט, צו תורה און צו סחורה! די דאזיקע אינטעלעקטואלן האבן אפילו אויך ניט גערעדט קיין יידיש אין שטוב!
דער שטן מיט זיינע טויזנט אויגן פארמאגט א וואונדערשיינעם איבערצייג- און איינרעד-טאלאנט. די שרייבער אין דער ,כאליאסטרע', וואס האט איינגעשלאסן דוד בערגעלסאן, משה קולבאק, לייב קוויטקא, פרץ מארקיש, דוד האפשטיין, איציק פעפער אא"וו, זיינען געווען פען-מייסטער, וואס האבן פארפאסט וואונדערבארע פראזע און פאעזיע וועגן בויען דאמבעס אין קאווקאז און ווי די צואה פון די קאלכאז-בהמות שמעקט נאך זיסער פון א פראנצויזישן פארפום. זיי האבן אנגעשריבן וואונדערשיינע געדיכטן וועגן גראביאנסקע קאלכאזניצעס, וואס ראטעווען-אפ דעם הארבסט-שניט דורך שלעפן אליין און אומדערמידלעך דעם אקער, ווייל דער טראקטאר האט צוזאמענגעבראכן, דער אקס איז שוין מיט א פאר טעג צוריק געשטארבן און די קו איז אויס מענש! אזא פראזע און פאעזיע זיינען נאך אויסגעלאסענער און געמיינער ווי די סאוועטישע פראסטיטוציע, נאך פינצטערער ווי דער חושך-מצרים און נאך מער פארשימלט פון די אייערנעכטיקע בולקעס אין די סאוועטישע בעקערייען, וואו מ'האט געבאקן בייגל. אזא קולטור דערמאנט א מענש אינעם מאסקווער שונד-טעאטער, וואו מ'האט געשטעלט דעם ספעקטאקל ,מיין ליובאווניק דזשוגאשווילי', אין וועלכן רוסישע דריפקעס ווי לילית און דלילה אין סדום ועמורה קאקעטירן און סטעפן ארום סטאלינס סטאטוע, באזינגענדיק לענינס רעוואלוציע און סטאלינס קאנסטיטוציע!
טיפיש איז דער דאזיקער פאראגאף פון די ארטיקלען, וואס זיינען דערשינען אין ,אייניקייט, און ,דער עמעס', די פרעסע-ארגאנען פון דער קאמוניסטישער פארטיי:
,די אלגעמיינע פראדוקציע האט זיכ פארדרייפאכט היינט אינ א מעטאל-זאוואד אין סיביר, וואו די פריילעכע האראפאשניקעס האבנ גרינגעשעצט די לאנגווייל, באזיגט זייער מידקייט אונ זיכ דערפרישט דורכ פארזינגענ מיט אמאל אינ מיטנ ד'רינענ דעמ ,אינטערנאציאנאל', פארגעסנדיק זייער בוזשוארנע פארגאנגענהייט אונ די ליגנס, מיט וועלכע זייערע מויכעס זיינענ פארסאמט געווארנ דורכ די ראבאנימ אונ מעלאמדימ אינ די שטעטלעכ. זייער לוסטיק זינגענ האט פארשטומט דאס מאשינעריע-געפילדער אונ האט זיכ דערהערט אינ צענטער שטאט, וואו די איינוואוינער האבנ זיכ פארזאמלט ארומ סטאלינס סטאטוע און אויסגערופנ: ,סלאווא סטאלינו; סלאווא לענינו! ז'ראדינא סטאלינא; ז'ראדינא לענינא!''
דער באקאנטער וויץ אין די 20ער און 30ער יארן אין ראטן-פארבאנד דערציילט זיך אזוי: ,די סאוועטיש-יידישע ליטאראטור האט דריי לייענער: דער רעדאקטאר; דער קארעקטאר, און דער צענזאר!' די ארעמע פאלקס-מאסן האבן זיך אפגעזאגט צו לייענען די פארטיי-צייטונגען מחמת דעם, וואס זיי זיינען איבערגעפלאסן מיט כלערליי בלבולים און זלזולים בנוגע תורה, אם-ישראל און אלץ הייליקס ביי יידן.
דער שרייבער איציק קיפניס איז ארויסגעווארפן געווארן אין 1946 פונעם יידישן שרייבער-פאראיין פאר זאגן אויף יידיש ביי א פארזאמלונג פון יידישע שריפטשטעלער, אז ער בענקט נאך די יארן ווען ס'האבן עקזיסטירט די שטעטלעך, וואו די יידן האבן גערעדט בלויז נאר יידיש. א וואזשנער, פאטשאטנער טאוואריש, טאקע באמת א טייוולאנישער פאסקודניאק, האט געמסרט אויף קיפניס'ן. א יידישער שרייבער איז פארטריבן געווארן פון יידישן שרייבער-פארבאנד פאר שמאכטן נאך דער יידישער שפראך און קולטור! געהערט א מעשה און געזען א ביסל?
די שרייבער, דיכטער, ארטיסטן און אינטעלעקטואלן פון אט-דער ,קולטור' האבן ניט נאר חוטא בעגל געווען, נאר זיי האבן אויך חוטא בחמור, בחזיר, בשטן ובסטאלין געווען. זיי זיינען געווען די ,סטאלינער' חסידים, ניט צום פארמישן מיטן שטעטל סטאלין (מיט א קמץ אלף)!
א רעוואלוציע פרעסט תמיד אירע געטרייע דינער. צווישן 1948 און 1952 זיינען די פראמינענטסטע שרייבער, ארטיסטן און אינטעלעקטואלן פון דער חושכדיקער קעגנקולטור, אירע שעפער, געווארן ארעסטירט און געמשפט לויט ווילדע בלבולים. דעם 12טן אויגוסט 1952 זיינען זיי דערשאסן געווארן אין קעלער פון דער נידערטרעכטיקער מאסקווער תפיסה ,ליוביאנקע'.
שמואל האלקין, זלמן ווענדראף און איציק קיפניס זיינען פארשיקט געווארן קיין סיביר. זיי האבן איבערגעלעבט די גולאגן און זיינען געווארן באפרייט און רעהאביליטירט פון פרעמיער ניקיטע כרושטשאוו אין די 1950ער ווען ער האט פארעפנטלעכט די פארברעכנס פון סטאלינ'ען.
צי וואלט מען פארטיידיקט דעם זכרון און כבוד פון אזעלכע שרייבער, אז זיי זאלן געווען שרייבן נאצישע פראפאגאנדע אויף יידיש? וואס איז די נפקא-מינא פון דער קאמוניסטישער און נאצישער פראפאגאנדע?
ר' יעקב שרייבט...
געדאנקען פונעם הויפט-רעדאקטאר
געוואלדיק איז געווען די דערשיטערונג ביי די יונגע יידן פון פוילן, רומעניע, ליטע, לעטלאנד וכדומה, די, וואס האבן געגלויבט אין דעם סאציאליסטישן און קאמוניסטישן טרוים אלס מיטל ווי אזוי צו ענדערן און פארבעסערן די וועלט, אז זיי זיינען אנטלאפן קיין רוסלאנד און האבן צוגעזען די העסלעכע ברוטאליטעט, וואס דעא קאמוניזם דערמוטיקט, פארשפרייט און באטאנט. ,די יונגע גווארדיע' האט תיכף-ומיד פארלוירן איר גלויביקייט אין אזא פילאסאפיע ביים זען די גראביאנסקע אויפפירונג מצד די סאוועטישע בירגער און די טייוולאנישע טאטן מצד דעם רעזשים.
מיינע עלטערן זיינען געווען יידן פון א קליין שטעטעלע נעבן מינסק, וואס זיינען גלייך נאך דער באלשעוויסטישער רעוואלוציע אין דעצעמבער 1917 אנטלאפן קיין פוילן און זיך באזעצט אין א קליין שטעטעלע ביים טייך נימען אין נאוואגראדעקער גובערניע הארט ביי דער רוסישער גרענעץ. געדענקט זשע און פארשטייט זשע, אז פוילן איז נאך דעמאלט געווען א טייל פון רוסלאנד און מ'האט טאקע ניט געדארפט גנבענען די גרענעץ. שפעטער מיט איין יאר איז פוילן געווארן א זעלבסטשטענדיקע מדינה. מיינע טאטע-מאמע, פרומע יידן פון א גאנץ יאר, האבן געהאט גרויס מזל, וואס זיי זיינען אנטרונען און ס'האט זיך זיי געפאליובעט א שיין שטעטעלע, א באקוועמלעך שוץ-ארט, אין דער ניי-געבוירענער פוילישער רעפובליק. זיי האבן געדאנקט און געלויבט גאט, אז זיי זיינען ניט געבליבן שטעקן אין ראטן-פארבאנד. אפשר האבן זיי שוין דעמלט געהאט געוואוסט, אז די סאוועטן האבן געהאט בדעה צו דערשטיקן יידישקייט.
ס'איז זיי קיינמאל ניט געקומען צו חלום, אז מיט 22 יאר שפעטער וועלן זיי לעבן ווידער אמאל אין סאוועטן-רוסלאנד. אין די ,פרייע' לענדער אין מזרח-אייראפע האט קיינער צווישן די צוויי וועלט-מלחמות ניט געהאט קיין אנונג, וואס ס'איז פארגעקומען הינטער דער סאוועטישער פארהאנג און וואס פאר א טייוולאנים די סאוועטן זיינען. יידן אין די פרייע מזרח-אייראפעאישע לענדער האבן געלייענט אין דער פרעסע, אז יידן זיינען גלייכבארעכטיקטע בירגער אין דער סאוועטישער געזעלשאפט, וואו זיי דערשלאגן זיך ביז גוטע רעזולטאטן און דערדינען זיך אפילו ביזן ,גענעראלסקען טשין'! קיינער האט אין יענע יארן ניט געוואוסט פון דעם געוואלדיקן פרייז, וואס דאס רוסישע יידנטום האט שוין געהאט באצאלט, כדי צו דערגרייכן אזוינע רעזולטאטן!
כדי צו פארקירצן א שוין צו-לאנגע מעשה... גאר אין גאנצן און איבערנאכט האט זיך איבערגעביטן מיין מיינונג וועגן דעם קאמוניסטישן טרוים. אין 1939 איז אונזער פוילישע פראווינץ געווארן כהרף-עין א טייל פון ראטן-פארבאנד.
די פשוטע פוילישע יידן, וואס האבן זיך איבערנאכט געפונען אין ראטן-פארבאנד האבן זיך גלייכצייטיק דערוואוסט, אז דער אינטערנאציאנלער טרוים איז אן אלוועלטלעכער קאשמאר!
געדאנקען פונעם הויפט-רעדאקטאר
געוואלדיק איז געווען די דערשיטערונג ביי די יונגע יידן פון פוילן, רומעניע, ליטע, לעטלאנד וכדומה, די, וואס האבן געגלויבט אין דעם סאציאליסטישן און קאמוניסטישן טרוים אלס מיטל ווי אזוי צו ענדערן און פארבעסערן די וועלט, אז זיי זיינען אנטלאפן קיין רוסלאנד און האבן צוגעזען די העסלעכע ברוטאליטעט, וואס דעא קאמוניזם דערמוטיקט, פארשפרייט און באטאנט. ,די יונגע גווארדיע' האט תיכף-ומיד פארלוירן איר גלויביקייט אין אזא פילאסאפיע ביים זען די גראביאנסקע אויפפירונג מצד די סאוועטישע בירגער און די טייוולאנישע טאטן מצד דעם רעזשים.
מיינע עלטערן זיינען געווען יידן פון א קליין שטעטעלע נעבן מינסק, וואס זיינען גלייך נאך דער באלשעוויסטישער רעוואלוציע אין דעצעמבער 1917 אנטלאפן קיין פוילן און זיך באזעצט אין א קליין שטעטעלע ביים טייך נימען אין נאוואגראדעקער גובערניע הארט ביי דער רוסישער גרענעץ. געדענקט זשע און פארשטייט זשע, אז פוילן איז נאך דעמאלט געווען א טייל פון רוסלאנד און מ'האט טאקע ניט געדארפט גנבענען די גרענעץ. שפעטער מיט איין יאר איז פוילן געווארן א זעלבסטשטענדיקע מדינה. מיינע טאטע-מאמע, פרומע יידן פון א גאנץ יאר, האבן געהאט גרויס מזל, וואס זיי זיינען אנטרונען און ס'האט זיך זיי געפאליובעט א שיין שטעטעלע, א באקוועמלעך שוץ-ארט, אין דער ניי-געבוירענער פוילישער רעפובליק. זיי האבן געדאנקט און געלויבט גאט, אז זיי זיינען ניט געבליבן שטעקן אין ראטן-פארבאנד. אפשר האבן זיי שוין דעמלט געהאט געוואוסט, אז די סאוועטן האבן געהאט בדעה צו דערשטיקן יידישקייט.
ס'איז זיי קיינמאל ניט געקומען צו חלום, אז מיט 22 יאר שפעטער וועלן זיי לעבן ווידער אמאל אין סאוועטן-רוסלאנד. אין די ,פרייע' לענדער אין מזרח-אייראפע האט קיינער צווישן די צוויי וועלט-מלחמות ניט געהאט קיין אנונג, וואס ס'איז פארגעקומען הינטער דער סאוועטישער פארהאנג און וואס פאר א טייוולאנים די סאוועטן זיינען. יידן אין די פרייע מזרח-אייראפעאישע לענדער האבן געלייענט אין דער פרעסע, אז יידן זיינען גלייכבארעכטיקטע בירגער אין דער סאוועטישער געזעלשאפט, וואו זיי דערשלאגן זיך ביז גוטע רעזולטאטן און דערדינען זיך אפילו ביזן ,גענעראלסקען טשין'! קיינער האט אין יענע יארן ניט געוואוסט פון דעם געוואלדיקן פרייז, וואס דאס רוסישע יידנטום האט שוין געהאט באצאלט, כדי צו דערגרייכן אזוינע רעזולטאטן!
כדי צו פארקירצן א שוין צו-לאנגע מעשה... גאר אין גאנצן און איבערנאכט האט זיך איבערגעביטן מיין מיינונג וועגן דעם קאמוניסטישן טרוים. אין 1939 איז אונזער פוילישע פראווינץ געווארן כהרף-עין א טייל פון ראטן-פארבאנד.
די פשוטע פוילישע יידן, וואס האבן זיך איבערנאכט געפונען אין ראטן-פארבאנד האבן זיך גלייכצייטיק דערוואוסט, אז דער אינטערנאציאנלער טרוים איז אן אלוועלטלעכער קאשמאר!
פונעם שרייבטיש פון
ד"ר נאמאסט
א סך פערזאנען ווערן מלא-רציחה, ווען מיר שרייבן און מאכן באקאנט אונזער מיינונג וועגן דער סאוועטיש-יידישער קולטור. ס'איז טשיקאווע, אז אזוינע מענשן זיינען מיט 100% פאר ווארט-פרייהייט, ווען זיי ווילן ריידן אדער ווען זיי זיינען מסכים מיט א געוויסער מיינונג. איינצייטיק זיינען זיי קעגן ווארט-פרייהייט, ווען זיי זיינען ניט איינפארשטאנען! דאס איז פילזאגנדיק און דאס איז די קרענק, פון וועלכער אמעריקע ליידט איצט און וואס שטופט די פאראייניקטע שטאטן אין דער ריכטונג פון טאטאליטאריזם.
אין דעם נומער שטעלן אונזערע מיטארבעטער צו א שלל מיט ריינע פאקטן, בכדי צו דערווייזן די טעזע, אז די סאוועטיש-יידישע קולטור איז געווען אומיידישלעך און איז אויך געווען אן ,אומקולטור'. א טייוולאנישער שקר האט געבוירן די ,יידישע קולטור' אין ראטן-פארבאנד. אונזערע מיטארבעטער זיינען עדות, וואס האבן צוגעזען דעם קאשמארנעם שדים-טאנץ און זיך געטרונקען אין דעם סאוועטישן שקרים-זומפ; אונזערע קאלעגן האבן זיך פארכלינעט מיט די ווילדע זלזולים און בלבולים, וואס אזא פארדארבענע ליטעראטור און פרעסע האבן פארשפרייט.
אלס מדריך און דעה-האבער דא אין רעדאקציע באטאן איך, אז ווארט-פרייהייט איז פאר אלעמען און ניט בלויז פאר די, מיט וועלכע מ'איז מסכים; וואס ס'איז גוט פארן ווייב איז אויך גוט פארן מאנסביל! אזעלכע פארשוינען, וואס ווילן אונז פארמאכן דאס מויל פארמאגן די זעלבע שלעכטע מידות, וואס די קאמיסארן פון דער יעווסעקציע.
אויב ס'זיינען פאראן פארבאטענע טעמעס, וואס מ'טאר ניט ארומריידן, קאן מען זיך קיינמאל ניט דערגרונטעווען ביזן אמת, זיך קיינמאל ניט דערקלייבן ביז די סאמע ווארצלען און קיינמאל ניט צורעכט מאכן קיינע מצבים. ס'איז אויך ניט קיין לשון-הרע צו זאגן דעם אמת און ארומריידן די נעגאטיווע אספעקטן פון א סיטואציע, כדי זי צו ענדערן צום גוטן.
אין דער דאזיקער צייט, ווען אומעטום זיינען דא שפיאנאזש-(פאטא)אפאראטן אין נאמען פון דעם ,היימלאנד' און ,זיכערהייט', ווען דער אמעריקאנער בירגער פארלירט ביסלעכווייז זיינע רעכט, ווארענען מיר אזוינע פארשוינען וועגן דער וויכטיקייט אין ווארט- און פרעסע-פרייהייט. פארזיכט, כיטרע פלפוליסטן! דער, וואס פארמאכט אונז דאס מויל קאן אייך אויך פארמאכן דעם פיסק!
אין דעם נומער שטעלן אונזערע מיטארבעטער צו א שלל מיט ריינע פאקטן, בכדי צו דערווייזן די טעזע, אז די סאוועטיש-יידישע קולטור איז געווען אומיידישלעך און איז אויך געווען אן ,אומקולטור'. א טייוולאנישער שקר האט געבוירן די ,יידישע קולטור' אין ראטן-פארבאנד. אונזערע מיטארבעטער זיינען עדות, וואס האבן צוגעזען דעם קאשמארנעם שדים-טאנץ און זיך געטרונקען אין דעם סאוועטישן שקרים-זומפ; אונזערע קאלעגן האבן זיך פארכלינעט מיט די ווילדע זלזולים און בלבולים, וואס אזא פארדארבענע ליטעראטור און פרעסע האבן פארשפרייט.
אלס מדריך און דעה-האבער דא אין רעדאקציע באטאן איך, אז ווארט-פרייהייט איז פאר אלעמען און ניט בלויז פאר די, מיט וועלכע מ'איז מסכים; וואס ס'איז גוט פארן ווייב איז אויך גוט פארן מאנסביל! אזעלכע פארשוינען, וואס ווילן אונז פארמאכן דאס מויל פארמאגן די זעלבע שלעכטע מידות, וואס די קאמיסארן פון דער יעווסעקציע.
אויב ס'זיינען פאראן פארבאטענע טעמעס, וואס מ'טאר ניט ארומריידן, קאן מען זיך קיינמאל ניט דערגרונטעווען ביזן אמת, זיך קיינמאל ניט דערקלייבן ביז די סאמע ווארצלען און קיינמאל ניט צורעכט מאכן קיינע מצבים. ס'איז אויך ניט קיין לשון-הרע צו זאגן דעם אמת און ארומריידן די נעגאטיווע אספעקטן פון א סיטואציע, כדי זי צו ענדערן צום גוטן.
אין דער דאזיקער צייט, ווען אומעטום זיינען דא שפיאנאזש-(פאטא)אפאראטן אין נאמען פון דעם ,היימלאנד' און ,זיכערהייט', ווען דער אמעריקאנער בירגער פארלירט ביסלעכווייז זיינע רעכט, ווארענען מיר אזוינע פארשוינען וועגן דער וויכטיקייט אין ווארט- און פרעסע-פרייהייט. פארזיכט, כיטרע פלפוליסטן! דער, וואס פארמאכט אונז דאס מויל קאן אייך אויך פארמאכן דעם פיסק!
אמאל איז געווען
נייעס-באריכטן וועגן ראטן-פארבאנד
פונעם ווארשעווער טאג-בלאט היינט
נייעס-באריכטן וועגן ראטן-פארבאנד
פונעם ווארשעווער טאג-בלאט היינט
דער נייעס-באריכט ,אין קאמף מיט די ישיבות און חדרים אין סאוועטן-רוסלאנד' איז דערשינען דעם 16טן דעצעמבער 1921 אין ,היינט'. אט-דער באריכט שטרייכט-אונטער די כונה פון סאוועטישן רעזשים מכוח יידיש און יידישקייט:
,ריגע (יק"ב) די יידישע, קאמוניסטישע צייטונג ,דער קאמוניסטישער וועקער', וואס דערשיינט אין ,האמל' דרוקט-אפ א צירקולאר, וואס איז ארויסגעשיקט געווארן פון פאלקס-קאמיסאריאט פאר בילדונג צו אלע גובערניאלע בילדונגס-קאמיטעטן, אין וועלכן די קאמיטעטן ווערן שטרענג אויפגעפאדערט צו פארשטארקן די השגחה איבער דער טעטיקייט פון די עקזיסטירנדיקע חדרים און ישיבות און פארמאכן די חדרים, וואס טראגן א כאראקטער פון א רעגלמעסיק-פונקציאנירנדיקער לערן-אנשטאלט, ווי אויך די ישיבות, אין וועלכע ס'לערנען זיך בחורים יינגער פון 18 יאר'.
,מאסקווע (יט"א). א ריי רעגירונגס-אנשטאלטן אין בערדיטשעוו, ווי דער שטאטישער סאוויעט, די פראקוראטור, מיליציע און אנד., האבן לעצטנס אויפגעהערט צו באדינען די אידישע באפעלקערונג אין דער אידישער שפראך – ווי עס באקלאגט זיך א בערדיטשעווער קארעספאנדענט פון ,אדעסער ארבייטער'.
ווי באוואוסט, באשטייט די בערדיטשעווער באפעלקערונג העכער 60 פראצענט פון יידן, וואס זענען אין זייער גרעסטן טייל באדינט געווארן אין אידיש: אידישע געריכטן, אידישע מיליציע-באצירקן, א ,אידישער טיש' אין דער פראקוראטור א.א.וו. איצט האט די בערדיטשעווער מאכט, ווי עס שיינט, באשלאסן, אז בערדיטשעווער אידן פארשטייען שוין גענוג רוסיש און האט אויפגעהערט צו באנוצן זיך מיט אידיש.
,דער כארקאווער שטערן' באצייכנט אזא האנדלונג אלס א פארקריפלונג פון דער ,לענינישער נאציאנאלער פאליטיק' און פאדערט, אז די שולדיקע זאלן גערופן ווערן צו ארדענונג.'
די צוויי באריכטן באשטעטיקן די אלע קלאגעס, אז דער ראטן-פארבאנד האט פון סאמע אנהייב ניט געהאט קיין שום ליבשאפט צו יידיש אדער יידישקייט און האט קיינמאל ניט געהאט בדעה צו פארשפרייטן קיין ,יידישע' קולטור אין דער ,ארבעטער-אוטאפיע'.
דער צווייטער באריכט פון 1932 ווייזט, אז די סאוועטן האבן אויסגענוצט יידיש בלויז נאר אלס פראפאגאנדע-מיטל, כדי צו פארשפרייטן און בילדן די פאלקס-מאסן אין דער קאמוניסטישער אידעאלאגיע. די קאמוניסטן האבן אריינגעשיקט יידיש ,אין גלות' גלייך נאכדעם ווי די יידישע באפעלקערונג האט זיך צוגעאייגנט רוסיש. די מעשה פון א ,יידישער קולטור' אין ראטן-פארבאנד איז ניט געשטויגן, ניט געפלויגן; פון סאמע אנהייב איז דאס געווען א גרויסער שקר.
*בערדיטשעוו, א שטעטל אין דער אוקראינע אזוי ווי מעזעריטש אין פוילן, וואו די יידן האבן גערעדט בלויז יידיש און די גויים האבן אויך גערעדט יידיש, דערפאר ווייל די יידישע באפעלקערונג האט מיטגעשטעלט מיט זיך א גרויסן פראצענט פון דער ארטיקער באפעלקערונג אין אט-די שטעטלעך.
,ריגע (יק"ב) די יידישע, קאמוניסטישע צייטונג ,דער קאמוניסטישער וועקער', וואס דערשיינט אין ,האמל' דרוקט-אפ א צירקולאר, וואס איז ארויסגעשיקט געווארן פון פאלקס-קאמיסאריאט פאר בילדונג צו אלע גובערניאלע בילדונגס-קאמיטעטן, אין וועלכן די קאמיטעטן ווערן שטרענג אויפגעפאדערט צו פארשטארקן די השגחה איבער דער טעטיקייט פון די עקזיסטירנדיקע חדרים און ישיבות און פארמאכן די חדרים, וואס טראגן א כאראקטער פון א רעגלמעסיק-פונקציאנירנדיקער לערן-אנשטאלט, ווי אויך די ישיבות, אין וועלכע ס'לערנען זיך בחורים יינגער פון 18 יאר'.
,מאסקווע (יט"א). א ריי רעגירונגס-אנשטאלטן אין בערדיטשעוו, ווי דער שטאטישער סאוויעט, די פראקוראטור, מיליציע און אנד., האבן לעצטנס אויפגעהערט צו באדינען די אידישע באפעלקערונג אין דער אידישער שפראך – ווי עס באקלאגט זיך א בערדיטשעווער קארעספאנדענט פון ,אדעסער ארבייטער'.
ווי באוואוסט, באשטייט די בערדיטשעווער באפעלקערונג העכער 60 פראצענט פון יידן, וואס זענען אין זייער גרעסטן טייל באדינט געווארן אין אידיש: אידישע געריכטן, אידישע מיליציע-באצירקן, א ,אידישער טיש' אין דער פראקוראטור א.א.וו. איצט האט די בערדיטשעווער מאכט, ווי עס שיינט, באשלאסן, אז בערדיטשעווער אידן פארשטייען שוין גענוג רוסיש און האט אויפגעהערט צו באנוצן זיך מיט אידיש.
,דער כארקאווער שטערן' באצייכנט אזא האנדלונג אלס א פארקריפלונג פון דער ,לענינישער נאציאנאלער פאליטיק' און פאדערט, אז די שולדיקע זאלן גערופן ווערן צו ארדענונג.'
די צוויי באריכטן באשטעטיקן די אלע קלאגעס, אז דער ראטן-פארבאנד האט פון סאמע אנהייב ניט געהאט קיין שום ליבשאפט צו יידיש אדער יידישקייט און האט קיינמאל ניט געהאט בדעה צו פארשפרייטן קיין ,יידישע' קולטור אין דער ,ארבעטער-אוטאפיע'.
דער צווייטער באריכט פון 1932 ווייזט, אז די סאוועטן האבן אויסגענוצט יידיש בלויז נאר אלס פראפאגאנדע-מיטל, כדי צו פארשפרייטן און בילדן די פאלקס-מאסן אין דער קאמוניסטישער אידעאלאגיע. די קאמוניסטן האבן אריינגעשיקט יידיש ,אין גלות' גלייך נאכדעם ווי די יידישע באפעלקערונג האט זיך צוגעאייגנט רוסיש. די מעשה פון א ,יידישער קולטור' אין ראטן-פארבאנד איז ניט געשטויגן, ניט געפלויגן; פון סאמע אנהייב איז דאס געווען א גרויסער שקר.
*בערדיטשעוו, א שטעטל אין דער אוקראינע אזוי ווי מעזעריטש אין פוילן, וואו די יידן האבן גערעדט בלויז יידיש און די גויים האבן אויך גערעדט יידיש, דערפאר ווייל די יידישע באפעלקערונג האט מיטגעשטעלט מיט זיך א גרויסן פראצענט פון דער ארטיקער באפעלקערונג אין אט-די שטעטלעך.
פאלעמיק
ווערגעליסעס ירושה
יאסל מיטלמאן, קארעספאנדענט, ניו-יארק
ווערגעליסעס ירושה
יאסל מיטלמאן, קארעספאנדענט, ניו-יארק
אהרון ווערגעליס מיטלמאנס פאלעמיק
לאמיר ריידן תכלית! דא שרייב איך וועגן ווערגעליסעס ירושה, און ער האט טאקע איבערגעלאזט א וויכטיקע ירושה.
קודם-כל בין איך דעשטוינט און איבערראשט, אז אין דער היינטיקער עפאכע עקזיסטירט אזא ,מאמענט', אז ס'קאן נאך בליען א יידישע צייטונג, וואס איר אינהאלט איז זייער רייך און איר לשון עכט-יידישלעך.
צו דער זאך! צופרידן בין איך, אז ,דער מאמענט' צערייסט ניט ווי א הערינג אהרון ווערגעליס, דער לאנגיאריקער הויפט-רעדאקטאר פון ,סאוועטיש היימלאנד'. אייער שטאנדפונקט און אכאטע צו באהאנדלען אויף אן ארנטלעכן, אומפארטייאישן אופן ווערגעליסעס טאלאנט און ירושה באשטעטיקט אייער חשיבות און אקאדעמישע קוואליפיקאציע און פעאיקייט.
אלע ווייסן, אז מיין נאענטער חבר ,טאוואריש ווערגעליס' איז געווען א שווערער קאנדידאט מיט א פלאם-פייערדיקן טעמפעראמענט. ער איז געווען א סאוועטישער רעדאקטאר, וואס זיינע הענט זיינען שטענדיק געווען צונויפגעבונדן מיט דער פארטיי-אידעאלאגיע. אזוי ווי יעדער סאוועטישער רעדאקטאר האט זיך חבר ווערגעליס ניט געטארט אפווייכן פון דער פארטיי-אידעאלאגיע. וואס קאן מען טאקע זאגן אויף אים? - אז ער האט אויסגעפירט די פריקאזן פון די קולטור-קאמיסארן און פארטיי-באאמטע, ווען קיין שום ברירה איז ניט געווען? צי קאן מען אים פארווארפן דאס דערמארדן די יידישע שפראך אין ראטן-פארבאנד? פונקט פארקערט!
א דאנק אהרון ווערגעליס און זיין שם ביי די פארטיי-באאמטע איז אנטשטאנען א ליטערארישער זשורנאל אויף יידיש אין און איינצייטיק א טעאטראלישער אנסאמבל אונטער דער אנפירונג פון בנימין שווארצער פון ,גאסעט'.
מ'קאן ניט אטאקירן קיין סאוועטישן רעדאקטאר פאר זיין א קאמוניסט און לויבן דעם קאמוניזם, וואו ער איז געגאנגען און געשטאנען. שוין אפגערעדט און אומאפהענגיק פון זיין פאליטיק, האט ווערגעליס פרעזערווירט די יידישע ליטעראטור אין סאוועטן-רוסלאנד און פארזיכערט, אז ס'זאל עקזיסטירן א ליטערארישע ארענע פאר יידישע פראזאאיקער און דיכטער. אן ווערגעליס'ן וואלט קיינמאל ניט אויפגעקומען אזא געלעגנהייט. דאס איז ווערגעליסעס ירושה.
דער אמת מיט אן אלף, יאסל מיטלמאן (פארעסט-הילס, ניו-יארק)
געקומען צו רייד
אהרון ווערגעליס איז געקומען ווידער אמאל צו רייד ביי אונז אין רעדאקציע. מיר וואלטן זיך קיינמאל ניט פארגעשטעלט, אז מיר זאלן זאגן א גוט ווארט וועגן אהרון ווערגעליס. די מערסטע מיטארבעטער ביי אונז אין רעדאקציע האבן קיינמאל ניט געהערט פון אים אדער פון זיין זשורנאל ,סאוועטיש היימלאנד'.
ווערגעליס איז, פארשטייט-זיך, באשטימט געווארן פארן הויפט-רעדאקטאר פון דעם פראפאגאנדע-זשורנאל, דערפאר ווייל ער איז געווען א געטרייער דינער און די פארטיי-באאמטע האבן געוואוסט, אז ער וועט זיך האלטן ביי דער פארטיי-אידעאלאגיע און טאן אלץ, וואס זיי וועלן באפעלן. אזוי ווי משה לאיעוו, א סאוועטישער זשורנאליסט און געוועזענער מיטארבעטער אין ,דער אלגעמיינער זשורנאל', האט אנגעוויזן דעם שעף-רעדאקטאר גרשון יעקבסאן ע"ה בשעת א דעבאטע אין 2000 אין דער רעדאקציע ,דער אלגעמיינער זשורנאל': א סאוועטישער רעדאקטאר קריטיקירט קיינמאל ניט דעם רעזשים; א סאוועטישער רעדאקטאר וואלט קיינמאל ניט געוואגט קריטיקירן די מלוכה. ווערגעליס האט טריי געדינט יארן לאנג דער סאוועטישער מלוכה אלס הויפט-רעדאקטאר פון דעם איינציקן יידישן זשורנאל אין ראטן-פארבאנד.
בשעת אונזער אינטערוויו מיט מרדכי יושקאווסקי, דער אינספעקטאר פאר יידישע שפראך-לימודים' אין בילדונגס-מיניסטעריום אין ישראל און א קארעקטאר אין ,סאוועטיש היימלאנד', האט דער חשובער לערער אין יידיש דערציילט, אז ווערגעליס האט פארמאגט א געוואלדיקן חוש פארן שפראך-ריטעם. אז מ'האט אים פארגעלייענט א זאץ אדער א שטיקל פאעזיע, האט ער אלץ געהערט און גלייך געוואוסט, צי ער זאל דאס אויסבעסערן.
יידיש אין ראטן-פארבאנד
מחמת דעם בריוו אין רעדאקציע פון חבר מיטלמאן, א פריינט פון אהרון ווערגעליס, האבן מיר אפגעשאצט אויף ס'ניי די ירושה פון דעם סאוועטישן רעדאקטאר. די פליכט פון א רעדאקטאר אין ראטן-פארבאנד איז געווען צו זיין א סאוועטישער רעדאקטאר, האט פריינט מיטלמאן דערקלערט מיט אזעלכע פשוטע ווערטער, איבערצייגנדיק אונז אין זיין טעזע. דער אלטער ייד, וואס וואוינט איצט אין פארעסט-הילס, נ"י, האט זיך אויסגעטענהט, אז א דאנק ווערגעליסעס איינפלוס ביי די קאמיסארן און הויכגעשטעלטע פארטיי-באאמטע איז געבוירן געווארן א ליטערארישער זשורנאל אויף יידיש אין ראטן-פארבאנד. טראץ דעם, וואס די פובליקאציע איז געווען א פראפאגאנדע-זשורנאל, האבן חשובע פראזאאיקער און דיכטער געהאט א געלעגנהייט צו פארעפנטלעכן לעגיטימע דערציילונגען, נאוועלעס, ראמאנען, פאעמעס און עסייען, וואס וואלטן קיינמאל זאנסט ניט געווארן אפגעדרוקט און געליינט און וואלטן זיך פארלוירן אויף אייביק.
א רוסישער מי-שברך
ס'איז טשיקאווע, אינטערעסאנט און כדאי צו דערמאנען ווידער אמאל, אז איין לייענער האט געענדערט אונזער מיינונג וועגן אהרון ווערגעליס ע"ה. חבר מיטלמאן האט אונז איבערצייגט, אז ווערגעליס האט באמת איבערגעלאזט א ירושה און זאל, ניט אלס מענש נאר אלס רעדאקטאר, געלויבט ווערן פאר זיינע דערגרייכונגען און פארדינסטן אין נאמען פון דער יידישער ליטעראטור אין רוסלאנד.
חבר מיטלמאן האט אנגעוויזן, אז נאר אויפן סמך פון זיין פרעסטיזש ביי די קולטור-קאמיסארן און פארטיי-באאמטע איז ,סאוועטיש היימלאנד' אנטשטאנען, אז אן ווערגעליס'ן וואלט קיינמאל ניט אויפגעקומען אזא זשורנאל. טראץ דעם, וואס ,סאוועטיש היימלאנד' איז געווען א סאוועטישער פראפאגראנדע-זשורנאל, האבן טאלאנטפולע צענדליקער שריפטשטעלער פארעפנטלעכט דארט אין משך פון 30 יאר זייערע ווערק, וואס וואלטן זיך אניט געוואלגערט אין שופלאד און קיינמאל ניט געלייענט געווארן.
ס'איז כדאי צו באמערקן, אז ,סאוועטיש היימלאנד' איז געווען אזא מין ליטערארישער שאץ-קאמער, וואו שרייבער ווי יוסף ראבין ע"ה (קאוונע), אלעקסאנדער ליזען ע"ה (לעמבערג), שמואל גארדאן ע"ה וכדומה האבן פארעפנטלעכט וואונדערבארע דערציילונגען און ראמאנען. ווערגעליס האט דאס אויך געטאן ,על-רגל-אחת'; זיין רעדאקציע איז געווען גאר א קליינע מיט פיר מיטארבעטער, א הויפט-רעדאקטאר, הילפס-רעדאקטאר, סעקרעטאר און קארעקטאר. ער האט ארויסגעגעבן יארן לאנג א זשורנאל ניט געקוקט אויף דעם, וואס ער איז געווען פארענגט אין מיטארבעטער און שרייבער.
חבר מיטלמאן האט ליב זיך חכמען מיט אונזערע רעדאקטארן, לאכנדיק: ,וואס האט איר דערווארט פון א סאוועטישן רעדאקטאר? וועלכער סאוועטישער רעדאקטאר ווידערשפעניקט קעגן דער פארטיי אדער קריטיקירט דעם רעזשים?'
אלזא איז ווערגעליס געווען ווערגעליס און מ'מוז אנאליזירן און אפשאצן זיינע דערגרייכונגען מיט נייטראלע אויגן, פון א ליטערארישן שטאנדפונקט, און גרינגשעצן זיין פערזענלעכקייט און אנשויאונגען.
פרישע פרטים
א צאל נייע פרטים זיינען אונז איבערגעגעבן געווארן פון עטלעכע לייענער פון געוועזענעם ראטן-פארבאנד, וואס האבן געקענט אהרון ווערגעליס און די סיבה פארוואס ,סאוועטיש היימלאנד' איז געשאפן געווארן.
ווערגעליס, א שמאלצאוונער ימח-שמוניק, איז באשטימט געווארן פארן הויפט-רעדאקטאר, נאכדעם ווי ניקיטע כרושטשאוו האט געגעבן די הסכמה ארויסצוגעבן אזא זשורנאל. פון סאמע אנהייב איז ווערגעליס געווארנט געווארן פון די הויכראנגיקע קאמיסארן, אז ער זאל בעסער הערשן ביד-רמה איבער די מיטארבעטער און קארעספאנדענטן. די הויכגעשטעלטע פארטיי-באאמטע האבן אים דערקלערט מיט הארבע ווערטער, אז מ'טאר בשום-אופן ניט שרייבן פון א פאזיטיוון שטאנדפונקט וועגן רעליגיע, אמעריקע און ישראל!
איין מאל פאר אלע מאל!
איין מאל פאר אלע מאל! ביי אונז אין רעדאקציע האט א צאל מיטארבעטער, אריינגערעכנט צבי הירש סארקין, אונזער קארעספאנדענט פון ניו-דזשערזי, ארומגערעדט דעם כאראקטער און נאטור פון סעוועטיש-יידישן רעדאקטאר אהרון ווערגעליס.
מיר זיינען א ביסל געפלעפט, אז היינט-צו-טאג קלינגט נאך די וועלט מיט דעם נאמען פון דעם דאזיקן פארשוין. מיר זיינען דערשטוינט, אז קיינער פארשטייט נאך ניט, אז ווערגעליס איז באשטימט געווארן פארן הויפט-רעדאקטאר פון ,סאוועטיש היימלאנד', פונקט ווייל ער איז געווען א געוואלדיקער ימח-שמוניק און א שמאלצאוונער אפאראטשיק! די פארטיי האט אים באשטימט אין 1962 פארן רעדאקטאר פון דעם נייעם זשורנאל, כדי צו הערשן איבער דער רעדאקציע מיט א בייטש (אן שום צוקער-לעקעך) אזוי ווי די פארטיי-אידעאלאגיע האט געפאדערט! ס'טייטש א סאוועטישער רעדאקטאר א רציח!
יידישע פען-מייסטער אין רוסלאנד
ניט אלץ מכוחן סאוועטיש-יידישן זשורנאל ,סאוועטיש היימלאנד' איז געווען שלעכט! דער זשורנאל אונטער דער פירערשאפט פון הויפט-רעדאקטאר אהרון ווערגעליס האט צוגעשטעלט יידישע שרייבער, פאעטן און עסייאיסטן אן ארענע צום דרוקן זייערע ווערק. די צייטשריפט איז אודאי געווען א פראפאגאנדע-זשורנאל, אבער א סך טאלאנטפולע שריפטשטעלער האבן פארעפנטלעכט זייערע כתבים אינעם איינציקן זשורנאל אין ראטן-פארבאנד.
פעאיקע שרייבער ווי יוסף ראבין (גראדנע), אלעקסאנדער ליזען (לעמבערג), שמואל גארדאן (קיעוו), ד"ר כאריטאן בערמאן (ראוונע) וכדומה האבן פארעפנטלעכט דארט זייערע שריפטן פאר די פשוטע פאלקס-מאסן, די לעצטע שרידים-ופליטים פון די פארשוואונדענע שטעטלעך.
די אויבנדערמאנטע אויטארן זיינען ניט געווען קיין קאמוניסטן און זיינען געווען יידיש-ריידנדיקע, וואס האבן ליב געהאט די יידישע שפראך און קולטור מיטן גאנצן הארצן. ראבין און גארדאן זיינען געווען אויסגעוואקסן נאך פאר דער רעוואלוציע און האבן געדענקט מיט קלארקלייט דעם תחום-המושב (די מאסקווער פארשטאט ביי די רוסישע יידן) און די אמאליקע וועלט.
,דער מאמענט' גיט-אפ כבוד און אפשיי די פארשטארבענע פען-מייסטער, וואס האבן אויסגענוצט דעם פראפאגאנדע-ארגאן, כדי צו פארשפרייטן די יידישע בעלעטריסטיק און פאעזיע.
לאמיר ריידן תכלית! דא שרייב איך וועגן ווערגעליסעס ירושה, און ער האט טאקע איבערגעלאזט א וויכטיקע ירושה.
קודם-כל בין איך דעשטוינט און איבערראשט, אז אין דער היינטיקער עפאכע עקזיסטירט אזא ,מאמענט', אז ס'קאן נאך בליען א יידישע צייטונג, וואס איר אינהאלט איז זייער רייך און איר לשון עכט-יידישלעך.
צו דער זאך! צופרידן בין איך, אז ,דער מאמענט' צערייסט ניט ווי א הערינג אהרון ווערגעליס, דער לאנגיאריקער הויפט-רעדאקטאר פון ,סאוועטיש היימלאנד'. אייער שטאנדפונקט און אכאטע צו באהאנדלען אויף אן ארנטלעכן, אומפארטייאישן אופן ווערגעליסעס טאלאנט און ירושה באשטעטיקט אייער חשיבות און אקאדעמישע קוואליפיקאציע און פעאיקייט.
אלע ווייסן, אז מיין נאענטער חבר ,טאוואריש ווערגעליס' איז געווען א שווערער קאנדידאט מיט א פלאם-פייערדיקן טעמפעראמענט. ער איז געווען א סאוועטישער רעדאקטאר, וואס זיינע הענט זיינען שטענדיק געווען צונויפגעבונדן מיט דער פארטיי-אידעאלאגיע. אזוי ווי יעדער סאוועטישער רעדאקטאר האט זיך חבר ווערגעליס ניט געטארט אפווייכן פון דער פארטיי-אידעאלאגיע. וואס קאן מען טאקע זאגן אויף אים? - אז ער האט אויסגעפירט די פריקאזן פון די קולטור-קאמיסארן און פארטיי-באאמטע, ווען קיין שום ברירה איז ניט געווען? צי קאן מען אים פארווארפן דאס דערמארדן די יידישע שפראך אין ראטן-פארבאנד? פונקט פארקערט!
א דאנק אהרון ווערגעליס און זיין שם ביי די פארטיי-באאמטע איז אנטשטאנען א ליטערארישער זשורנאל אויף יידיש אין און איינצייטיק א טעאטראלישער אנסאמבל אונטער דער אנפירונג פון בנימין שווארצער פון ,גאסעט'.
מ'קאן ניט אטאקירן קיין סאוועטישן רעדאקטאר פאר זיין א קאמוניסט און לויבן דעם קאמוניזם, וואו ער איז געגאנגען און געשטאנען. שוין אפגערעדט און אומאפהענגיק פון זיין פאליטיק, האט ווערגעליס פרעזערווירט די יידישע ליטעראטור אין סאוועטן-רוסלאנד און פארזיכערט, אז ס'זאל עקזיסטירן א ליטערארישע ארענע פאר יידישע פראזאאיקער און דיכטער. אן ווערגעליס'ן וואלט קיינמאל ניט אויפגעקומען אזא געלעגנהייט. דאס איז ווערגעליסעס ירושה.
דער אמת מיט אן אלף, יאסל מיטלמאן (פארעסט-הילס, ניו-יארק)
געקומען צו רייד
אהרון ווערגעליס איז געקומען ווידער אמאל צו רייד ביי אונז אין רעדאקציע. מיר וואלטן זיך קיינמאל ניט פארגעשטעלט, אז מיר זאלן זאגן א גוט ווארט וועגן אהרון ווערגעליס. די מערסטע מיטארבעטער ביי אונז אין רעדאקציע האבן קיינמאל ניט געהערט פון אים אדער פון זיין זשורנאל ,סאוועטיש היימלאנד'.
ווערגעליס איז, פארשטייט-זיך, באשטימט געווארן פארן הויפט-רעדאקטאר פון דעם פראפאגאנדע-זשורנאל, דערפאר ווייל ער איז געווען א געטרייער דינער און די פארטיי-באאמטע האבן געוואוסט, אז ער וועט זיך האלטן ביי דער פארטיי-אידעאלאגיע און טאן אלץ, וואס זיי וועלן באפעלן. אזוי ווי משה לאיעוו, א סאוועטישער זשורנאליסט און געוועזענער מיטארבעטער אין ,דער אלגעמיינער זשורנאל', האט אנגעוויזן דעם שעף-רעדאקטאר גרשון יעקבסאן ע"ה בשעת א דעבאטע אין 2000 אין דער רעדאקציע ,דער אלגעמיינער זשורנאל': א סאוועטישער רעדאקטאר קריטיקירט קיינמאל ניט דעם רעזשים; א סאוועטישער רעדאקטאר וואלט קיינמאל ניט געוואגט קריטיקירן די מלוכה. ווערגעליס האט טריי געדינט יארן לאנג דער סאוועטישער מלוכה אלס הויפט-רעדאקטאר פון דעם איינציקן יידישן זשורנאל אין ראטן-פארבאנד.
בשעת אונזער אינטערוויו מיט מרדכי יושקאווסקי, דער אינספעקטאר פאר יידישע שפראך-לימודים' אין בילדונגס-מיניסטעריום אין ישראל און א קארעקטאר אין ,סאוועטיש היימלאנד', האט דער חשובער לערער אין יידיש דערציילט, אז ווערגעליס האט פארמאגט א געוואלדיקן חוש פארן שפראך-ריטעם. אז מ'האט אים פארגעלייענט א זאץ אדער א שטיקל פאעזיע, האט ער אלץ געהערט און גלייך געוואוסט, צי ער זאל דאס אויסבעסערן.
יידיש אין ראטן-פארבאנד
מחמת דעם בריוו אין רעדאקציע פון חבר מיטלמאן, א פריינט פון אהרון ווערגעליס, האבן מיר אפגעשאצט אויף ס'ניי די ירושה פון דעם סאוועטישן רעדאקטאר. די פליכט פון א רעדאקטאר אין ראטן-פארבאנד איז געווען צו זיין א סאוועטישער רעדאקטאר, האט פריינט מיטלמאן דערקלערט מיט אזעלכע פשוטע ווערטער, איבערצייגנדיק אונז אין זיין טעזע. דער אלטער ייד, וואס וואוינט איצט אין פארעסט-הילס, נ"י, האט זיך אויסגעטענהט, אז א דאנק ווערגעליסעס איינפלוס ביי די קאמיסארן און הויכגעשטעלטע פארטיי-באאמטע איז געבוירן געווארן א ליטערארישער זשורנאל אויף יידיש אין ראטן-פארבאנד. טראץ דעם, וואס די פובליקאציע איז געווען א פראפאגאנדע-זשורנאל, האבן חשובע פראזאאיקער און דיכטער געהאט א געלעגנהייט צו פארעפנטלעכן לעגיטימע דערציילונגען, נאוועלעס, ראמאנען, פאעמעס און עסייען, וואס וואלטן קיינמאל זאנסט ניט געווארן אפגעדרוקט און געליינט און וואלטן זיך פארלוירן אויף אייביק.
א רוסישער מי-שברך
ס'איז טשיקאווע, אינטערעסאנט און כדאי צו דערמאנען ווידער אמאל, אז איין לייענער האט געענדערט אונזער מיינונג וועגן אהרון ווערגעליס ע"ה. חבר מיטלמאן האט אונז איבערצייגט, אז ווערגעליס האט באמת איבערגעלאזט א ירושה און זאל, ניט אלס מענש נאר אלס רעדאקטאר, געלויבט ווערן פאר זיינע דערגרייכונגען און פארדינסטן אין נאמען פון דער יידישער ליטעראטור אין רוסלאנד.
חבר מיטלמאן האט אנגעוויזן, אז נאר אויפן סמך פון זיין פרעסטיזש ביי די קולטור-קאמיסארן און פארטיי-באאמטע איז ,סאוועטיש היימלאנד' אנטשטאנען, אז אן ווערגעליס'ן וואלט קיינמאל ניט אויפגעקומען אזא זשורנאל. טראץ דעם, וואס ,סאוועטיש היימלאנד' איז געווען א סאוועטישער פראפאגראנדע-זשורנאל, האבן טאלאנטפולע צענדליקער שריפטשטעלער פארעפנטלעכט דארט אין משך פון 30 יאר זייערע ווערק, וואס וואלטן זיך אניט געוואלגערט אין שופלאד און קיינמאל ניט געלייענט געווארן.
ס'איז כדאי צו באמערקן, אז ,סאוועטיש היימלאנד' איז געווען אזא מין ליטערארישער שאץ-קאמער, וואו שרייבער ווי יוסף ראבין ע"ה (קאוונע), אלעקסאנדער ליזען ע"ה (לעמבערג), שמואל גארדאן ע"ה וכדומה האבן פארעפנטלעכט וואונדערבארע דערציילונגען און ראמאנען. ווערגעליס האט דאס אויך געטאן ,על-רגל-אחת'; זיין רעדאקציע איז געווען גאר א קליינע מיט פיר מיטארבעטער, א הויפט-רעדאקטאר, הילפס-רעדאקטאר, סעקרעטאר און קארעקטאר. ער האט ארויסגעגעבן יארן לאנג א זשורנאל ניט געקוקט אויף דעם, וואס ער איז געווען פארענגט אין מיטארבעטער און שרייבער.
חבר מיטלמאן האט ליב זיך חכמען מיט אונזערע רעדאקטארן, לאכנדיק: ,וואס האט איר דערווארט פון א סאוועטישן רעדאקטאר? וועלכער סאוועטישער רעדאקטאר ווידערשפעניקט קעגן דער פארטיי אדער קריטיקירט דעם רעזשים?'
אלזא איז ווערגעליס געווען ווערגעליס און מ'מוז אנאליזירן און אפשאצן זיינע דערגרייכונגען מיט נייטראלע אויגן, פון א ליטערארישן שטאנדפונקט, און גרינגשעצן זיין פערזענלעכקייט און אנשויאונגען.
פרישע פרטים
א צאל נייע פרטים זיינען אונז איבערגעגעבן געווארן פון עטלעכע לייענער פון געוועזענעם ראטן-פארבאנד, וואס האבן געקענט אהרון ווערגעליס און די סיבה פארוואס ,סאוועטיש היימלאנד' איז געשאפן געווארן.
ווערגעליס, א שמאלצאוונער ימח-שמוניק, איז באשטימט געווארן פארן הויפט-רעדאקטאר, נאכדעם ווי ניקיטע כרושטשאוו האט געגעבן די הסכמה ארויסצוגעבן אזא זשורנאל. פון סאמע אנהייב איז ווערגעליס געווארנט געווארן פון די הויכראנגיקע קאמיסארן, אז ער זאל בעסער הערשן ביד-רמה איבער די מיטארבעטער און קארעספאנדענטן. די הויכגעשטעלטע פארטיי-באאמטע האבן אים דערקלערט מיט הארבע ווערטער, אז מ'טאר בשום-אופן ניט שרייבן פון א פאזיטיוון שטאנדפונקט וועגן רעליגיע, אמעריקע און ישראל!
איין מאל פאר אלע מאל!
איין מאל פאר אלע מאל! ביי אונז אין רעדאקציע האט א צאל מיטארבעטער, אריינגערעכנט צבי הירש סארקין, אונזער קארעספאנדענט פון ניו-דזשערזי, ארומגערעדט דעם כאראקטער און נאטור פון סעוועטיש-יידישן רעדאקטאר אהרון ווערגעליס.
מיר זיינען א ביסל געפלעפט, אז היינט-צו-טאג קלינגט נאך די וועלט מיט דעם נאמען פון דעם דאזיקן פארשוין. מיר זיינען דערשטוינט, אז קיינער פארשטייט נאך ניט, אז ווערגעליס איז באשטימט געווארן פארן הויפט-רעדאקטאר פון ,סאוועטיש היימלאנד', פונקט ווייל ער איז געווען א געוואלדיקער ימח-שמוניק און א שמאלצאוונער אפאראטשיק! די פארטיי האט אים באשטימט אין 1962 פארן רעדאקטאר פון דעם נייעם זשורנאל, כדי צו הערשן איבער דער רעדאקציע מיט א בייטש (אן שום צוקער-לעקעך) אזוי ווי די פארטיי-אידעאלאגיע האט געפאדערט! ס'טייטש א סאוועטישער רעדאקטאר א רציח!
יידישע פען-מייסטער אין רוסלאנד
ניט אלץ מכוחן סאוועטיש-יידישן זשורנאל ,סאוועטיש היימלאנד' איז געווען שלעכט! דער זשורנאל אונטער דער פירערשאפט פון הויפט-רעדאקטאר אהרון ווערגעליס האט צוגעשטעלט יידישע שרייבער, פאעטן און עסייאיסטן אן ארענע צום דרוקן זייערע ווערק. די צייטשריפט איז אודאי געווען א פראפאגאנדע-זשורנאל, אבער א סך טאלאנטפולע שריפטשטעלער האבן פארעפנטלעכט זייערע כתבים אינעם איינציקן זשורנאל אין ראטן-פארבאנד.
פעאיקע שרייבער ווי יוסף ראבין (גראדנע), אלעקסאנדער ליזען (לעמבערג), שמואל גארדאן (קיעוו), ד"ר כאריטאן בערמאן (ראוונע) וכדומה האבן פארעפנטלעכט דארט זייערע שריפטן פאר די פשוטע פאלקס-מאסן, די לעצטע שרידים-ופליטים פון די פארשוואונדענע שטעטלעך.
די אויבנדערמאנטע אויטארן זיינען ניט געווען קיין קאמוניסטן און זיינען געווען יידיש-ריידנדיקע, וואס האבן ליב געהאט די יידישע שפראך און קולטור מיטן גאנצן הארצן. ראבין און גארדאן זיינען געווען אויסגעוואקסן נאך פאר דער רעוואלוציע און האבן געדענקט מיט קלארקלייט דעם תחום-המושב (די מאסקווער פארשטאט ביי די רוסישע יידן) און די אמאליקע וועלט.
,דער מאמענט' גיט-אפ כבוד און אפשיי די פארשטארבענע פען-מייסטער, וואס האבן אויסגענוצט דעם פראפאגאנדע-ארגאן, כדי צו פארשפרייטן די יידישע בעלעטריסטיק און פאעזיע.
עקספאסיי
א סאוועטישער מי-שברך
ווי איין נודנער עם-הארץ האט אפגעפגרט א חשובע צייטונג
נאך ערגער פון א רוסישן מי-שברך איז א סאוועטישער מי-שברך!
א סאוועטישער מי-שברך
ווי איין נודנער עם-הארץ האט אפגעפגרט א חשובע צייטונג
נאך ערגער פון א רוסישן מי-שברך איז א סאוועטישער מי-שברך!
באריס סאנדלער א סך ,מבינים' און געוואלדיקע למדנים כאפן קיינמאל ניט דעם עיקר; אלזא שטרייכן מיר אונטער אט-דא פאר די שוואכזיניקע, אז דער דאזיקער עקספאסיי קאנצענטרירט זיך אויפן הויפט-רעדאקטאר פון ,דער פארווערטס' און שטעלט גארניט פאר מיט זיך קיין אטאקע קעגן דער צייטונג אלס צייטשריפט אדער אלס אינסטיטוציע. אונזער היינטיקער עקספאסיי איז אן אנקלאגע קעגן דעם הויפט-רעדאקטאר אליין און ווי אזוי ער האט פארוואנדלט א חשובע צייטונג אין א סאוועטישער שמאטע. יא, חברים, ,דער פארווערטס' איז א קרבן פון א רוסישן מי-שברך!
חברה, ס'איז ניט קיין לשון-הרע אדער פארלוימדונג צו באצייכענען א גזלן ווי א גזלן. אויב ס'זיינען פאראן פארבאטענע טעמעס, קיין פארשריט קאן מען קיינמאל ניט מאכן. תכלית איז תכלית! ס'איז מער ניט דא קיין יידישע קולטור אדער פרעסע און די, וואס דערקלערן און האלטן זיך פאר גרויסע יאטעביעדאמען אין אזא קולטור און פרעסע זיינען נאר די קעניגן איבערן מיסט-בארג, די קייסער איבערן בית-עולם. אזעלכע פאנטאזיארן דרייען אייך א נארישן ספאדעק און האקן אייך א טשייניק מיט זייער זעלבסטלויב און גרויסהאלטעריי.
אזא חוצפה, גאוה און אומפעאיקייט איז פונקט, וואס האט ענדלעך אפגעפגרט ,דער פארווערטס'. פאר פארוואנדלען ,דער פארווערטס' אין א צואה-בארג קומט א וועלט מיט קרעדיט חבר סאנדלער צוזאמען מיט די אנדערע רוסישע לאבוסעס, וואס ער האט אנגאזשירט אין דער רעדאקציע ניט לאנג נאכן טויט פון זיין פארגייער, דער חשובער זשורנאליסט מרדכי שטריגלער.
ס'איז טשיקאווע, אז ,דער פארווערטס' דערשיינט איצט יעדע צוויי וואכן; דערצו דערשיינט סאנדלערס אויסגאבע אויך אין אינטערנעט מיט א נייעם צוזאמעלייג. דאס אלץ איז פארגעקומען, ווייל דער טיראזש פון ,דער פארווערטס' איז גאר א נישטיקער. פראשט, פשוט און בקיצור האט די צייטונג ניט קיין לייענער. דאס האט מען צו פארדאנקען באריס סאנדלער. דער געוואלדיקער ,ארטיסט' פון בעלץ האט פאראומרייניקט די צייטונג מיט א טערקישן יידיש, וואס איז אפילו ניט גוט גענוג, אז ס'זאל זיין א ריינער ביראבידזשאניש.
פארגעסנדיק אין דעם מאדנעם, אומגעלומפערטן לשון אין סאנדלערס ,צייטונג', איז דער אינהאלט נאך ערגער. דער ,חשובער' רעדאקטאר מיט זיין ,אנשטענדיקן' ,שטעל-פארטרעטער' און פאפוגיי איציק גאטעסמאן דרוקט שוין א יארצענדליק אומאינטערעסאנטע ארטיקלען אויף טעמעס, וואס קימערן די לייענער ווי דער פאראיאריקער שניי און ליגט קיינעם ניט אין דער לינקער פאה.
סאנדלער האט זיכער ארויפגעפירט ,דער פארווערטס' אויף א נייעם דרך, אויפן וועג צום אפגרונט! ברוך שפטרני!
חברה, ס'איז ניט קיין לשון-הרע אדער פארלוימדונג צו באצייכענען א גזלן ווי א גזלן. אויב ס'זיינען פאראן פארבאטענע טעמעס, קיין פארשריט קאן מען קיינמאל ניט מאכן. תכלית איז תכלית! ס'איז מער ניט דא קיין יידישע קולטור אדער פרעסע און די, וואס דערקלערן און האלטן זיך פאר גרויסע יאטעביעדאמען אין אזא קולטור און פרעסע זיינען נאר די קעניגן איבערן מיסט-בארג, די קייסער איבערן בית-עולם. אזעלכע פאנטאזיארן דרייען אייך א נארישן ספאדעק און האקן אייך א טשייניק מיט זייער זעלבסטלויב און גרויסהאלטעריי.
אזא חוצפה, גאוה און אומפעאיקייט איז פונקט, וואס האט ענדלעך אפגעפגרט ,דער פארווערטס'. פאר פארוואנדלען ,דער פארווערטס' אין א צואה-בארג קומט א וועלט מיט קרעדיט חבר סאנדלער צוזאמען מיט די אנדערע רוסישע לאבוסעס, וואס ער האט אנגאזשירט אין דער רעדאקציע ניט לאנג נאכן טויט פון זיין פארגייער, דער חשובער זשורנאליסט מרדכי שטריגלער.
ס'איז טשיקאווע, אז ,דער פארווערטס' דערשיינט איצט יעדע צוויי וואכן; דערצו דערשיינט סאנדלערס אויסגאבע אויך אין אינטערנעט מיט א נייעם צוזאמעלייג. דאס אלץ איז פארגעקומען, ווייל דער טיראזש פון ,דער פארווערטס' איז גאר א נישטיקער. פראשט, פשוט און בקיצור האט די צייטונג ניט קיין לייענער. דאס האט מען צו פארדאנקען באריס סאנדלער. דער געוואלדיקער ,ארטיסט' פון בעלץ האט פאראומרייניקט די צייטונג מיט א טערקישן יידיש, וואס איז אפילו ניט גוט גענוג, אז ס'זאל זיין א ריינער ביראבידזשאניש.
פארגעסנדיק אין דעם מאדנעם, אומגעלומפערטן לשון אין סאנדלערס ,צייטונג', איז דער אינהאלט נאך ערגער. דער ,חשובער' רעדאקטאר מיט זיין ,אנשטענדיקן' ,שטעל-פארטרעטער' און פאפוגיי איציק גאטעסמאן דרוקט שוין א יארצענדליק אומאינטערעסאנטע ארטיקלען אויף טעמעס, וואס קימערן די לייענער ווי דער פאראיאריקער שניי און ליגט קיינעם ניט אין דער לינקער פאה.
סאנדלער האט זיכער ארויפגעפירט ,דער פארווערטס' אויף א נייעם דרך, אויפן וועג צום אפגרונט! ברוך שפטרני!
יידישע אידיאטן
ווער זיינען די גרעסטע אידיאטן אין דער יידישער ליטעראטור?
לייענט ווייטער און דערווייסט זיך, ווער זיי זיינען א דאנק א פאר גרויסע אידיאטן!
פ"ר ד"ר שמחה עקלשטיין, הילפס-רעדאקטאר
ווער זיינען די גרעסטע אידיאטן אין דער יידישער ליטעראטור?
לייענט ווייטער און דערווייסט זיך, ווער זיי זיינען א דאנק א פאר גרויסע אידיאטן!
פ"ר ד"ר שמחה עקלשטיין, הילפס-רעדאקטאר
די אויבערשטע רעקלאמע האבן מיר דערהאלטן אין דער פאסיקסטער צייט פון שיין בייקער, אן אידיאט, וואס איז פארבונדן מיט די אלע טויטע ארגאניזאציעס פאר יידיש אין ניו-יארק. דער שעף-אידיאט באריס סאנדלער, דער געוועזענער הויפט-רעדאקטאר פון ,דער פארווערטס', האט לעצטנס געמאכט א פילם וועגן נאך אן אידיאט, חיים ביידער, א סאוועטיש-יידישער פאעט, עסייאיסט, רעדאקטאר און (לאמיר ניט פארגעסן צו דערמאנען) פראפאגאנדיסט. 'די וועלט-פרעמיערע' פון דעם געשיכטלעכן פילם וועט שוין באלד פארקומען אין ניו-יארק. ,די וועלט-פרעמיערע' פאר די פינף אדער זעקס גראבע נאראנים פון ,דער אידיאטן-רוף' אין די בראנקס. א שפאס און א געלעכטער!
* * *
רבותי, דאס איז דער כשרער און חשובער אמת וועגן דעם טרייפן ,עמעס'! ווער חיים ביידער איז געווען אין הארצן און אין רוח איז א רעטעניש און זיין נאטור שטעלט זיך נאך אלץ אונטער א פראגע-צייכן צוליב זיין לאנגיאריקער קאריערע אלס הילפס-רעדאקטאר אינעם ליטערארישן זשורנאל ,סאוועטיש היימלאנד. דער פאקט, וואס סאנדלער האט געמאכט אזא פילם וועגן דער דאזיקער פערזענלעכקייט איז אן אנצוהערעניש, אז דער ציל פון אזא ווערק איז פארשענערן די פינצטערע רעפוטאציע פון אט-דעם לאקיי, וואס האט פארבראכט גאר א סך יארן, שרייבנדיק אויף יידיש פראפאגענדיסטישע ווערק אין אלע פארמען פארן סאוועטישן רעזשים. מיר זיינען פעסט איבערצייגט, אז אין דעם פילם איז סאנדלער מבטל אדער דערמאנט אין גאנצן ניט ביידערס קאמוניסטישע אנשויאונגען.
אונזער ציל איז ניט אפצוחוזקן פונעם לעבן פון א מענש; אונזער מיסיע איז פארעפנטלעכן און פארשפרייטן דעם אמת. מיר צווייפלען, צי ס'געהערן גרויסע פארדינסטן צו ר' חיים, וואס זיין שם ליגט אין דער דריטער שטופע פון די יידישע שרייבער אין ראטן-פארבאנד. דער הויפט-רעדאקטאר אהרון ווערגעליס באלאנגט צו די צווייט-קלאסיקע שרייבער אין דער סאוועטיש-יידישער ליטעראטור. אלזא, געהערט ביידער צום דריטן קלאס ליטעראטן. ס'איז ניט קיין איבערראשונג, אז סאנדלער זאל אפגעבן כבוד און אפשיי א דריט-קלאסיקן שריפטשטעלער אין א דרעק-ליטעראטור אין א פארדארבענער קולטור אין א טייוולאנישער מדינה, דערפאר ווייל ר' באריס פארנעמט און גריבלט זיך שוין שטענדיק אין זאבאבאנעס*. א לויב-געזאנג לכבוד אזא קלאגעדיקן פערזאנאזש ווי חיים איז אבער טיפיש פאר אזא פארשוין ווי סאנדלער. מיר וואלטן קיינמאל ניט דערווארט, אז סאנדלער זאל פארשן און באקאנט מאכן די פארדינסטן פון א ווירדיקן אויטאר אין פוילן, ישראל אדער ארגענטינע.
דא אין רעדאקציע האט מען א חשד, אז סאנדלער זוכט צו רעהאביליטירן ביידערס שם אין אמעריקע און ישראל, וואו מ'ווייסט גאר ווינציק פון זיינע טעטיקייטן אין רוסלאנד! ס'איז כדאי צו באמערקן, אז סאנדלער רעכנט חבר ביידער פאר א מדריך, ווייל ר' באריס האט אויך געשריבן אזוי פיל יארן פאר ,סאוועטיש היימלאנד'. ס'איז אויך כדאי צו דערמאנען, אז די יידישע שרייבער-לאקייען זיינען ביי סאנדלער'ן גרויסע ארטיסטן און העלדן.
* * *
די מערסטע מיטארבעטער ביי אונז אין רעדאקציע האבן קיינמאל ניט געהערט פון די מערסטע סאוועטיש-יידישע שרייבער, ביז אונזער זייער געערטער ד"ר פישביין האט אונז מיט עטלעכע יאר צוריק געבראכט צום דרוקן צום 12טן אויגוסט א ספעציעלן נומער וועגן דער סאוועטיש-יידישער ,קולטור', וואס איז טאקע באמת געווען אן אומקולטור.
געדענקט זשע און פארשטייט זשע נאר, אז בלויז נאר אין סאוועטן-רוסלאנד האט מען געשריבן אמת ווי ,עמעס'! דער סאוועטישער אויסלייג זאגט גאר א סך!
*זאבאבאנעס = א נארישקייט, א קלייניקייט און א נישטיקייט אין איין פעקל.
* * *
רבותי, דאס איז דער כשרער און חשובער אמת וועגן דעם טרייפן ,עמעס'! ווער חיים ביידער איז געווען אין הארצן און אין רוח איז א רעטעניש און זיין נאטור שטעלט זיך נאך אלץ אונטער א פראגע-צייכן צוליב זיין לאנגיאריקער קאריערע אלס הילפס-רעדאקטאר אינעם ליטערארישן זשורנאל ,סאוועטיש היימלאנד. דער פאקט, וואס סאנדלער האט געמאכט אזא פילם וועגן דער דאזיקער פערזענלעכקייט איז אן אנצוהערעניש, אז דער ציל פון אזא ווערק איז פארשענערן די פינצטערע רעפוטאציע פון אט-דעם לאקיי, וואס האט פארבראכט גאר א סך יארן, שרייבנדיק אויף יידיש פראפאגענדיסטישע ווערק אין אלע פארמען פארן סאוועטישן רעזשים. מיר זיינען פעסט איבערצייגט, אז אין דעם פילם איז סאנדלער מבטל אדער דערמאנט אין גאנצן ניט ביידערס קאמוניסטישע אנשויאונגען.
אונזער ציל איז ניט אפצוחוזקן פונעם לעבן פון א מענש; אונזער מיסיע איז פארעפנטלעכן און פארשפרייטן דעם אמת. מיר צווייפלען, צי ס'געהערן גרויסע פארדינסטן צו ר' חיים, וואס זיין שם ליגט אין דער דריטער שטופע פון די יידישע שרייבער אין ראטן-פארבאנד. דער הויפט-רעדאקטאר אהרון ווערגעליס באלאנגט צו די צווייט-קלאסיקע שרייבער אין דער סאוועטיש-יידישער ליטעראטור. אלזא, געהערט ביידער צום דריטן קלאס ליטעראטן. ס'איז ניט קיין איבערראשונג, אז סאנדלער זאל אפגעבן כבוד און אפשיי א דריט-קלאסיקן שריפטשטעלער אין א דרעק-ליטעראטור אין א פארדארבענער קולטור אין א טייוולאנישער מדינה, דערפאר ווייל ר' באריס פארנעמט און גריבלט זיך שוין שטענדיק אין זאבאבאנעס*. א לויב-געזאנג לכבוד אזא קלאגעדיקן פערזאנאזש ווי חיים איז אבער טיפיש פאר אזא פארשוין ווי סאנדלער. מיר וואלטן קיינמאל ניט דערווארט, אז סאנדלער זאל פארשן און באקאנט מאכן די פארדינסטן פון א ווירדיקן אויטאר אין פוילן, ישראל אדער ארגענטינע.
דא אין רעדאקציע האט מען א חשד, אז סאנדלער זוכט צו רעהאביליטירן ביידערס שם אין אמעריקע און ישראל, וואו מ'ווייסט גאר ווינציק פון זיינע טעטיקייטן אין רוסלאנד! ס'איז כדאי צו באמערקן, אז סאנדלער רעכנט חבר ביידער פאר א מדריך, ווייל ר' באריס האט אויך געשריבן אזוי פיל יארן פאר ,סאוועטיש היימלאנד'. ס'איז אויך כדאי צו דערמאנען, אז די יידישע שרייבער-לאקייען זיינען ביי סאנדלער'ן גרויסע ארטיסטן און העלדן.
* * *
די מערסטע מיטארבעטער ביי אונז אין רעדאקציע האבן קיינמאל ניט געהערט פון די מערסטע סאוועטיש-יידישע שרייבער, ביז אונזער זייער געערטער ד"ר פישביין האט אונז מיט עטלעכע יאר צוריק געבראכט צום דרוקן צום 12טן אויגוסט א ספעציעלן נומער וועגן דער סאוועטיש-יידישער ,קולטור', וואס איז טאקע באמת געווען אן אומקולטור.
געדענקט זשע און פארשטייט זשע נאר, אז בלויז נאר אין סאוועטן-רוסלאנד האט מען געשריבן אמת ווי ,עמעס'! דער סאוועטישער אויסלייג זאגט גאר א סך!
*זאבאבאנעס = א נארישקייט, א קלייניקייט און א נישטיקייט אין איין פעקל.
מיר געדענקען און באערן
חיים ביידער
בנימין עקלשטיין, רעדאקציע-סעקרעטאר
חיים ביידער
בנימין עקלשטיין, רעדאקציע-סעקרעטאר
אין שייכות מיטן היינטיקן לייט-ארטיקל דערמאנען מיר חיים ביידער, דער הילפס-רעדאקטאר פון ,סאוועטיש היימלאנד'. לזכרון חבר ביידער גיבן מיר אים אפ כבוד און באערן מיר זיינע פארדינסטן און טאלאנט.
דא שרייבט מען וועגן חיים ביידער אין פארבינדונג מיטן לייט-ארטיקל וועגן דעם 12סטן אויגוסט און דער סאוועטיש-יידישער קולטור. ביידער איז געווען יארן לאנג דער הילפס-רעדאטקאר פון ,סאוועטיש היימלאנד' אונטער אהרון ווערגעליס, וואס זיין רעפוטאציע איז געווען א פינצטערע. ווערגעליס האט אים אפשר געמאכט א רוסישן, אדער נאך ערגער, א סאוועטישן מי-שברך.
מיר האבן אויסגעוויילט אט-די צייט צו דערמאנען ביידער'ן, ווייל ער האט זיך אריינגעמישט אין דער קאמפאניע, וואס ,דער אלגעמיינער זשורנאל' האט געפירט קעגן די סאוועטיש-יידישע שרייבער מיט ד"ר רחמיאל פישביין בראש. ער האט זיך באליידיקט, אז ער האט געלעזן דעם ערשטן ארטיקל פון ד"ר פישביין קעגן דעם 12טן אויגוסט און די דערמארדעטע אינטעלעקטואלן פון דער ארטיקער ,יידישער' קולטור. בטעות האט ביידער געמיינט, אז ד"ר פישביין רעכנט אים אריין אין זיין אטאקע קעגן אט-דער קעגנקולטור. אויפן גנב האט אפשר געברענט דאס היטל?
אין זיינע ערשטע ארטיקלען האט ער קיינמאל ניט דערמאנט אדער אנגעדייט אויף ביידער'ן, וואס איז אוועק אין דער אייביקייט מיט א צאל יארן צוריק. ביידער האט זיך אריינגעפלאכטן אין דעם וויכוח, ווען ער האט זיך איבערגענומען (ווידער אמאל בטעות) מיט פישביינס אנגריפן און דער ,אגרעסיווער אפענסיווע', וואס ,דער אלגעמיינער זשורנאל' האט אונטערגענומען, כדי צו אנטפלעקן די אמתע אידענטיטעט און אנשויאונג פון די מערסטע ארטיסטן און אינטעלעקטואלן אין דער סאוועטיש-יידישער קולטור.
איצט דערקלערט ,דער מאמענט', אז ביידער איז געווען א פעאיקער שרייבער און אפשר א טרויעריקער קרבן פון דער סאוועטישער קעגנקולטור. אינעם היינטיקן לייט-ארטיקל פון אונזער חשובן מיטארבעטער טאר מען ניט אננעמען, אז דער מחבר שליסט-איין חבר ביידער אין זיינע אנפאלן. ביידער איז אפילו ניט געווען פון דעם דור שרייבער, וואס זיינען ,ליקווידירט' געווארן.
דא שרייבט מען וועגן חיים ביידער אין פארבינדונג מיטן לייט-ארטיקל וועגן דעם 12סטן אויגוסט און דער סאוועטיש-יידישער קולטור. ביידער איז געווען יארן לאנג דער הילפס-רעדאטקאר פון ,סאוועטיש היימלאנד' אונטער אהרון ווערגעליס, וואס זיין רעפוטאציע איז געווען א פינצטערע. ווערגעליס האט אים אפשר געמאכט א רוסישן, אדער נאך ערגער, א סאוועטישן מי-שברך.
מיר האבן אויסגעוויילט אט-די צייט צו דערמאנען ביידער'ן, ווייל ער האט זיך אריינגעמישט אין דער קאמפאניע, וואס ,דער אלגעמיינער זשורנאל' האט געפירט קעגן די סאוועטיש-יידישע שרייבער מיט ד"ר רחמיאל פישביין בראש. ער האט זיך באליידיקט, אז ער האט געלעזן דעם ערשטן ארטיקל פון ד"ר פישביין קעגן דעם 12טן אויגוסט און די דערמארדעטע אינטעלעקטואלן פון דער ארטיקער ,יידישער' קולטור. בטעות האט ביידער געמיינט, אז ד"ר פישביין רעכנט אים אריין אין זיין אטאקע קעגן אט-דער קעגנקולטור. אויפן גנב האט אפשר געברענט דאס היטל?
אין זיינע ערשטע ארטיקלען האט ער קיינמאל ניט דערמאנט אדער אנגעדייט אויף ביידער'ן, וואס איז אוועק אין דער אייביקייט מיט א צאל יארן צוריק. ביידער האט זיך אריינגעפלאכטן אין דעם וויכוח, ווען ער האט זיך איבערגענומען (ווידער אמאל בטעות) מיט פישביינס אנגריפן און דער ,אגרעסיווער אפענסיווע', וואס ,דער אלגעמיינער זשורנאל' האט אונטערגענומען, כדי צו אנטפלעקן די אמתע אידענטיטעט און אנשויאונג פון די מערסטע ארטיסטן און אינטעלעקטואלן אין דער סאוועטיש-יידישער קולטור.
איצט דערקלערט ,דער מאמענט', אז ביידער איז געווען א פעאיקער שרייבער און אפשר א טרויעריקער קרבן פון דער סאוועטישער קעגנקולטור. אינעם היינטיקן לייט-ארטיקל פון אונזער חשובן מיטארבעטער טאר מען ניט אננעמען, אז דער מחבר שליסט-איין חבר ביידער אין זיינע אנפאלן. ביידער איז אפילו ניט געווען פון דעם דור שרייבער, וואס זיינען ,ליקווידירט' געווארן.
פון הוילן פאס
,די אגרעסיווע אפענסיווע'
פ"ר ד"ר שמחה עקלשטיין, הילפס-רעדאקטאר
,די אגרעסיווע אפענסיווע'
פ"ר ד"ר שמחה עקלשטיין, הילפס-רעדאקטאר
די גרעסטע בריוו-קאמפאניע, וואס ,דער אלגעמיינער זשורנאל' האט ווען געזען איז אנטשטאנען מחמת דער ,ארגעסיווער אפענסיווע' קעגן דער סאוועטיש-יידישער קולטור! די רעדאקציע איז פארפלייצט געווארן מיט בריוו אין פון אלע זייטן, צדדים און לאגערן. א סך חורבן- און גולאג-געליטענע ווי אויך פרומע יידן זיינען געווען איינפארשטאנען מיט ד"ר פישביין און חבר יעקבסאן; א סך אנדערע האבן פארשאלטן ד"ר פישביין דאס געביין.
ד"ר פישביינס ערשטער ארטיקל וועגן דעם 12טן אויגוסט אין זומער 1999 האט ארויסגערופן סיי גרויס אינטערעס סיי גרויס אויפגעבראכטקייט.
חיים ביידער, דער געוועזענער הילפס-רעדאקטאר פון ,סאוועטיש היימלאנד', האט זיך אריינגעמישט אין דער אנגעלעגנהייט, ווייל ער האט זיך באליידיקט מיט פישביינס פאלעמיק און מיינונג וועגן דער דאזיקער טעמע. אויפן גנב האט געברענט דאס היטל? דער אמאליקער רעדאקטאר איז אנגעברוגזט געווארן פון די לעצטע שורות פון דעם ארטיקל: ,דאס זיינען די לעצטע רעשטלעך פון דער אויסגעלאסענער, פארדארבענער קולטור, סאוועטישער שמוץ און דרעק, וואס דער ים האט ארויסגעשפיגן אויף די פלאזשעס אין ברוקלין'.
די קאמפאניע קעגן די סאוועטיש-יידישע שרייבער איז אונטערגענומען געווארן פון ד"ר פישביין לויטן פארלאנג פון הויפט-רעדאקטאר גרשון יעקבסאן. פישביין און יעקבסאן האבן ארומגערעדט אין 1999 די ,יידישע' קולטור אין ראטן-פארבאנד, וואו חבר יעקבסאן איז געבוירן געווארן און אויסגעוואקסן. יעקבסאנס פאמיליע, ליובאוויטשער חסידים, זיינען געווארן גערודפט און אריינגעזעצט אין תפיסה פאר לערנען תורה און פארשפרייטן רעליגיע, קעגנרעוואלוציאנערע, פארבאטענע אקציעס. זיין פאטער איז פארמשפט געווארן צום טויט צוזאמען מיטן פריערדיקן ליובאוויטשער רבי'ן.
ד"ר פישביין האט באמערקט דעם רעדאקאר, אז ער ווייסט ניט, פארוואס מ'באערט און באזינגט יעדעס יאר די שרייבער און פאעטן פון ראטן-פארבאנד, ווען זיי האבן געשריבן קאמוניסטישע פראפאגאנדע אין נאמען פון א טייוולאנישער מלוכה.
דער הויפט-רעדאקטאר האט מסכים געווען מיטן חשובן דאקטאר און פארגעשלאגן, אז ער זאל שרייבן אן ארטיקל פון אן אנדער שטאנפונקט, אז ער זאל באקאנט מאכן, ווער די אינטעלעקטואלן זיינען געווען און וואס פארא אנשויאונגען זיי האבן געהאט. דער רעדאקטאר האט געוואלט אויפרעגן די לייענערשאפט. דאס האט פישביין געטאן מיט גרויס הצלחה!
ד"ר פישביינס ערשטער ארטיקל וועגן דעם 12טן אויגוסט אין זומער 1999 האט ארויסגערופן סיי גרויס אינטערעס סיי גרויס אויפגעבראכטקייט.
חיים ביידער, דער געוועזענער הילפס-רעדאקטאר פון ,סאוועטיש היימלאנד', האט זיך אריינגעמישט אין דער אנגעלעגנהייט, ווייל ער האט זיך באליידיקט מיט פישביינס פאלעמיק און מיינונג וועגן דער דאזיקער טעמע. אויפן גנב האט געברענט דאס היטל? דער אמאליקער רעדאקטאר איז אנגעברוגזט געווארן פון די לעצטע שורות פון דעם ארטיקל: ,דאס זיינען די לעצטע רעשטלעך פון דער אויסגעלאסענער, פארדארבענער קולטור, סאוועטישער שמוץ און דרעק, וואס דער ים האט ארויסגעשפיגן אויף די פלאזשעס אין ברוקלין'.
די קאמפאניע קעגן די סאוועטיש-יידישע שרייבער איז אונטערגענומען געווארן פון ד"ר פישביין לויטן פארלאנג פון הויפט-רעדאקטאר גרשון יעקבסאן. פישביין און יעקבסאן האבן ארומגערעדט אין 1999 די ,יידישע' קולטור אין ראטן-פארבאנד, וואו חבר יעקבסאן איז געבוירן געווארן און אויסגעוואקסן. יעקבסאנס פאמיליע, ליובאוויטשער חסידים, זיינען געווארן גערודפט און אריינגעזעצט אין תפיסה פאר לערנען תורה און פארשפרייטן רעליגיע, קעגנרעוואלוציאנערע, פארבאטענע אקציעס. זיין פאטער איז פארמשפט געווארן צום טויט צוזאמען מיטן פריערדיקן ליובאוויטשער רבי'ן.
ד"ר פישביין האט באמערקט דעם רעדאקאר, אז ער ווייסט ניט, פארוואס מ'באערט און באזינגט יעדעס יאר די שרייבער און פאעטן פון ראטן-פארבאנד, ווען זיי האבן געשריבן קאמוניסטישע פראפאגאנדע אין נאמען פון א טייוולאנישער מלוכה.
דער הויפט-רעדאקטאר האט מסכים געווען מיטן חשובן דאקטאר און פארגעשלאגן, אז ער זאל שרייבן אן ארטיקל פון אן אנדער שטאנפונקט, אז ער זאל באקאנט מאכן, ווער די אינטעלעקטואלן זיינען געווען און וואס פארא אנשויאונגען זיי האבן געהאט. דער רעדאקטאר האט געוואלט אויפרעגן די לייענערשאפט. דאס האט פישביין געטאן מיט גרויס הצלחה!
פאעזיע
| טיפע גריבער שמואל האלקין  טיפע גריבער, רויטע ליים -1 כ'האב אמאל געהאט א היים.1 פרילינג – פלעגן סעדער בליען, ווינטער – פלעגט דארט פאלן שניי,1 איצטערט בליט דארט ווינד און וויי.1 ס'האט מיין היים א בראך געטראפן –1 טיר און טויער זיינען אפן פאר די רוצחים, פאר די שינדער,1 די, וואס קוילען קליינע קינדער,1 די, וואס הענגען אויף די זקנים,1 די, וואס שאנעווען ניט קיינעם.1 טיפע גריבער, רויטע ליים –1 כ'האב אמאל געהאט א היים.1 יאר נאך יאר זיינען אריבער,1 פולע זיינען יענע גריבער,1 און נאך רויטער איז די ליים.1 יענע ליים איז איצט מיין היים:1 דארטן ליגן מיינע ברידער,1 די צעריסענע אויף גלידער,1 די געשאכטענע אין שטוב,1 די געשאסענע ביים גרוב.1 טיפע גריבער, רויטע ליים -1 כ'האב אמאל געהאט א היים.1 קומען וועלן גוטע צייטן -1 וועט דאס מזל אויך זיך בייטן,1 וועלן ווייען ווערן לינדער,1 וועלן ווידער וואקסן קינדער,1 וועלן קינדער שפּילן, רוישן ביי די קברים פון די קדושים,1 ביי די טיפע פולע גריבער,1 אז דער וויי זאל ניט אריבער.1 | אין ווינטער-פארנאכטן דוד האפשטיין  אין ווינטער פארנאכטן אויף רוסישע פעלדער!1 וואו קאן מען זיין עלנטער,1 וואו קאן מען זיין עלנטער...1 א פערדל אן אלטינקס, א סקריפנדער שליטן,1 א שליאך א פארשנייטער - און איך בין אין מיטן.1 פון אונטן, אין איינציקן ווינקל אין בלאסן,1 נאך לעשן זיך טרויעריק טליענדע פאסן.1 פון פארנט פארשפרייט זיך א מדבר א ווייסער,1 און ווייט דארט צעזייט איז א צענדליקל הייזער-1 דארט דרעמלט א כאטאר,1 פארזונקען אין שנייען...1 צום ייידישן הייזל פיל סטעזשקעלעך גייען,1 א הייזל ווי אלע, גאר גרעסער די פענסטער,1 און צווישן די קינדער דארט בין איך דער עלטסטער...1 און ענג איז מיין וועלט, און קליין איז מיין רעדל:1 אין צוויי וואכן איין מאל פון כאטאר אין שטעטל.1 און בענקען אין שווייגן פון פעלדער פון ברייטע,1 פון וועגן און וועגעלעך פארשנייטע, פארווייטע...1 און טראגן אין הארצן פארבארגענע ווייען פון זוימען,1 וואס ווארטן און ווארטן אויף זייען...1 אין ווינטער פארנאכטן אויף רוסישע פעלדער!1 וואו קאן מען זיין עלנטער, וואו קאן מען זיין עלנטער?1 |
אויף ,יו-טוב' הערט זיך צו ,ווינטער-פארנאכטן', געזונגען פון עמיל גאראוויץ
https://www.youtube.com/watch?v=rwaMqKr7yCw
https://www.youtube.com/watch?v=rwaMqKr7yCw
ליטעראטור
פארגעסענע שרייבער און דיכטער
משה לעווין, געוו. רעדאקציע-סעקרעטאר, לאס-אנזשעלעס
פארגעסענע שרייבער און דיכטער
משה לעווין, געוו. רעדאקציע-סעקרעטאר, לאס-אנזשעלעס
דא אין רעדאקציע ספעציאליזירט זיך א צאל מיטארבעטער מיטן פארגעסענעם אמאל. צווישן אזוינע ספעציאליסטן פאראן אזעלכע, וואס זיינען בפרט מומחים אין פארגעסענע פראזאאיקער און פאעטן. א דאנק אונזער חשובן חבר מרדכי יושקאווסקי, דער אינספעקטאר איבער לערער אין יידיש אין ישראל, וועלן מיר אין דער נאענטער צוקונפט דרוקן א צאל ווערק פון רוסיש-יידישן פראזאאיקער אלעקסאנדער ליזען פון לעמבערג. פריינט יושקאווסקי, א געוועזענער מיטארבעטער אין רעדאקציע ,סאוועטיש היימלאנד', האט גוט געקענט דעם באגאבטן פראזאאיקער און האט ביי זיך אין שטוב א טעקע פול מיט ליזענס ניט-געדרוקטע ווערטק.
,דער מאמענט' פרייט זיך, וואס ער איז זוכה צו האבן דעם כבוד צו דרוקן ליזענס כתבים און וואס ר' מרדכי האלט אונז פאר ווירדיק. חבר יושקאווסקי גיט אונז אפט איבער א סך פרטים בנוגע די יידישע שרייבער פון ראטן-פארבאנד ווי יוסף ראבין, שמואל גארדאן, זלמן ווענדראף און אלעקסאנדער בעלאאוסאוו, וואס האבן פארעפנטלעכט זייערע ווערק אין ,סאוועטיש היימלאנד'. דאס זיינען געווען טאלאנטפולע שריפטשטעלער, וואס זיינען, צום צער, געווען אומבאקאנט אויסערן ראטן-פארבאנד.
ריידנדיק וועגן פארגעסענע פאעטן! אלעקסאנדער בעלאוסאוו, א גוי פון קויבעשעוו, איז געווען אין די 60ער און 70ער יארן דער גרעסטער יידישער דיכטער אין ווייסרוסלאנד. דאס האט אונז צוריק מיט דרייציק יאר דערציילט דער יידישער זשורנאליסט שלמה (סיאמע) קיפניס פון ראטן-פארבאנד. דאס רוב רעדאקציע-מיטארבעטער און קארעספאנדענטן אונזערע איז פוילישע יידן, וואס זיינען גוט באקאנט מיט דער פויליש-יידישער קולטור און אירע טוער און ארטיסטן אבער ווייסן, ליידער, זייער ווייניק אדער גארניט פון די יידישע שרייבער אין ראטן-פארבאנד. די איינציקע דריי מיטארבעטער אין רעדאקציע, וואס ווייסן פון אט-די שרייבער און זייערע ווערק זיינען אונזער פרעזידענט ד"ר נאמאסט, אונזער מיטארבעטער ד"ר פישביין און אונזער קארעספאנדענט פון ניו-דזשערזי צבי הירש סארקין.
זאל די וועלט קלינגען ווידער אמאל מיט אזעלכע פען-מייסטער און זאלן אונזערע לייענער האבן די זעלבע הנאה פון זייערע שריפטן, וואס מיר האבן געהאט מיט אזוי פיל יארן צוריק.
ד"ר פישביין דערמאנט זיך א וואונדערבארע נאוועלע 'די שטערן הוידען זיך' פון אלעקסאדנער ליזען, וואס ער האט געלייענט ארום 1982 אין ,סאוועטיש היימלאנד'. די דאזיקע מעשה איז מייסטערהאפט געשריבן און באשרייבט אויף א גלענצנדיקן אופן די ביינאכטיקע אנגעגעגעניש פון צוויי פרעמדע אין אן אלטן פארק און ווי אט-דער מאן און פרוי ווערן ליבהאבער אין א קאלטער וועלט, וואס מ'נעמט-אן איז דער ראטן-פארבאנד.
,דער מאמענט' פרייט זיך, וואס ער איז זוכה צו האבן דעם כבוד צו דרוקן ליזענס כתבים און וואס ר' מרדכי האלט אונז פאר ווירדיק. חבר יושקאווסקי גיט אונז אפט איבער א סך פרטים בנוגע די יידישע שרייבער פון ראטן-פארבאנד ווי יוסף ראבין, שמואל גארדאן, זלמן ווענדראף און אלעקסאנדער בעלאאוסאוו, וואס האבן פארעפנטלעכט זייערע ווערק אין ,סאוועטיש היימלאנד'. דאס זיינען געווען טאלאנטפולע שריפטשטעלער, וואס זיינען, צום צער, געווען אומבאקאנט אויסערן ראטן-פארבאנד.
ריידנדיק וועגן פארגעסענע פאעטן! אלעקסאנדער בעלאוסאוו, א גוי פון קויבעשעוו, איז געווען אין די 60ער און 70ער יארן דער גרעסטער יידישער דיכטער אין ווייסרוסלאנד. דאס האט אונז צוריק מיט דרייציק יאר דערציילט דער יידישער זשורנאליסט שלמה (סיאמע) קיפניס פון ראטן-פארבאנד. דאס רוב רעדאקציע-מיטארבעטער און קארעספאנדענטן אונזערע איז פוילישע יידן, וואס זיינען גוט באקאנט מיט דער פויליש-יידישער קולטור און אירע טוער און ארטיסטן אבער ווייסן, ליידער, זייער ווייניק אדער גארניט פון די יידישע שרייבער אין ראטן-פארבאנד. די איינציקע דריי מיטארבעטער אין רעדאקציע, וואס ווייסן פון אט-די שרייבער און זייערע ווערק זיינען אונזער פרעזידענט ד"ר נאמאסט, אונזער מיטארבעטער ד"ר פישביין און אונזער קארעספאנדענט פון ניו-דזשערזי צבי הירש סארקין.
זאל די וועלט קלינגען ווידער אמאל מיט אזעלכע פען-מייסטער און זאלן אונזערע לייענער האבן די זעלבע הנאה פון זייערע שריפטן, וואס מיר האבן געהאט מיט אזוי פיל יארן צוריק.
ד"ר פישביין דערמאנט זיך א וואונדערבארע נאוועלע 'די שטערן הוידען זיך' פון אלעקסאדנער ליזען, וואס ער האט געלייענט ארום 1982 אין ,סאוועטיש היימלאנד'. די דאזיקע מעשה איז מייסטערהאפט געשריבן און באשרייבט אויף א גלענצנדיקן אופן די ביינאכטיקע אנגעגעגעניש פון צוויי פרעמדע אין אן אלטן פארק און ווי אט-דער מאן און פרוי ווערן ליבהאבער אין א קאלטער וועלט, וואס מ'נעמט-אן איז דער ראטן-פארבאנד.
דער זשעני הינטערן פארהאנג
אלעסקיי גראנאווסקי, דער גרינדער פון מאסקווער יידישן מלוכה-טעאטער
ד"ר אוצר נאמאסט, פרעזידענט/גרינדער
אלעסקיי גראנאווסקי, דער גרינדער פון מאסקווער יידישן מלוכה-טעאטער
ד"ר אוצר נאמאסט, פרעזידענט/גרינדער
אלעקסיי גראנאווסקי אלע ווייסן פון שלמה מיכאעלס, דער לעגענדארער אקטיאר פון מאסקווער יידישן מלוכה-טעאטער (גאסעט), אבער ווער געדענקט אלעקסיי גראנאווסקי, דער גרינדער פון ,גאסעט' און דער זשעני הינטער דער פארהאנג?
אלעקסיי גראנאווסקי, דער טאלאנטפולסטער און באליבטער שילער פון טעאטראלישן זשעני מאקס ריינהארט אין דייטשלאנד, האט לויטן באפעל פון דער באלשעוויסטישער רעגירונג געשאפן אין 1919 ,דאס יידישע קאמער-טעאטער' אין מאסקווע און צוזאמענגעבראכט די אלע אקטיארן. מיט די אלע מעטאדן, וואס ער האט זיך אויסגעלערנט אין ריינהארטס ,הויכשול פאר שוישפיל-קונסט' האט ער געשאפן א טעאטער, וואס איז גאר אין גיכן געווארן דאס אויבערשטע פון שטויסל אין דער סאוועטישער טעאטער-וועלט. גראנאווסקי, א ייד פון ריגע, האט גערעדט רוסיש און דייטש און האט ניט געקענט קיין יידיש; דעריבער האט ער זיך געמוזט אויסלערנען דאס לשון, כדי צו ארבעטן מיט די יונגע אקטיארן. איינער פון די יונגע, אומדערפארענע שוישפילער איז געווען א יונגער אדוואקאט, וואס האט געהייסן שלמה מיכאעלס.
אלעקסיי גראנאווסקי, דער טאלאנטפולסטער און באליבטער שילער פון טעאטראלישן זשעני מאקס ריינהארט אין דייטשלאנד, האט לויטן באפעל פון דער באלשעוויסטישער רעגירונג געשאפן אין 1919 ,דאס יידישע קאמער-טעאטער' אין מאסקווע און צוזאמענגעבראכט די אלע אקטיארן. מיט די אלע מעטאדן, וואס ער האט זיך אויסגעלערנט אין ריינהארטס ,הויכשול פאר שוישפיל-קונסט' האט ער געשאפן א טעאטער, וואס איז גאר אין גיכן געווארן דאס אויבערשטע פון שטויסל אין דער סאוועטישער טעאטער-וועלט. גראנאווסקי, א ייד פון ריגע, האט גערעדט רוסיש און דייטש און האט ניט געקענט קיין יידיש; דעריבער האט ער זיך געמוזט אויסלערנען דאס לשון, כדי צו ארבעטן מיט די יונגע אקטיארן. איינער פון די יונגע, אומדערפארענע שוישפילער איז געווען א יונגער אדוואקאט, וואס האט געהייסן שלמה מיכאעלס.
די אקטיארן אין ,גאסעט' זיינען געווען אזוי גוט אויסגעשולט, אז סטאניסלאווסקי איז געווען פארכאפט און פארקאכט אין זייער בלישטשענדיקן שפיל-סטיל און פלעג שיקן זיינע אקטיארן אין יידישן מלוכח-טעאטער צו באאפאכטן די יידישע בינע-קינסטלער. גראנאווסקי האט אליין געשאפן און איינגעארדנט דאס טעאטער. די גרעסטע ספעקטאקלען זיינען געשטעלט געווארן אין די ערשטע יארן פון דער עקזיסטענץ פון ,גאסעט'. גראנאווסקי איז אפטריניק געווארן און געבעטן אזיל-רעכט אין 1929 ווען די טרופע איז געפארן אויף גאסטראלן אין פאריז. דאס מאסקווער יידישע מלוכה-טעאטער איז קיינמאל ניט געקומען צו זיך פון דעם געוואלדיקן פארלוסט, נאכן פארלירן גראנאווסקי'ן אלס הויפט-רעזשיסאר און טעאטער-פארוואלטער. אזעלכע גראנדיעזע ספעקטאקלען ווי ,ביי נאכט אויפן אלט מארק' זיינען קיינמאל ווידער ניט אויפגעפירט געווארן; אן גראנאווסקי'ן איז ,גאסעט' ניט געווען פעאיק צו שטעלן אזוינע קאמפליצירטע און דעליקאטע בינע-פיעסעס.
גראנאווסקי איז געווארן א בינע- און קינא-רעזשיסאר אין דייטשלאנד. צוערשט האט ער רעזשיסירט א פאר רעוויוען אין ריינהארטס ,דייטשעס טעאטער' אין בערלין. אין 1931 האט ער רעזשיסירט א פאר קלאנג-פילמען. דער געניאלער רעזשיסאר האט אויך געבעטן ארבעט אלס קינא-רעזשיסאר ביי זיינע פריינט אין האליוואוד, זיינע קאמעראדן פון דער ,הויכשול פאר שוישפיל-קונסט'. אין 1933 האט ער זיך אומגעקערט קיין פאריז, וואו ער האט געשאפן א פילם-געזעלשאפט, וואס האט ארויסגעגעבן א צאל פילמען. אלעקסיי גראנאווסקי איז געשטארבן אין 1937 צו 47 יאר אין פאריז.
,גאסעט' איז געווען אנדערש הן פון די אנדערע סאוועטישע טעארטערן הן פון די אנדערע יידישע טעאטערן, דערפאר ווייל דער שפיל-סטיל איז ניט געווען קיין רעאליסטישער, נאר א סורעאליסטישער! אין דעם טעאטער איז אלץ געווען סורעאליסטיש: דער גרים; די קאסטיומען; די בינע-פאנאראמעס ווי אויך די עלאקוציע און דעקלאמאציע פון די אקטיארן. דער בעסטער ביישפיל פון אזא טעאטראלישן סורעאליזם און גראנאווסקיס גרעסטער שלאגער איז געווען י. ל. פרצעס פיעסע ,ביי נאכט אויפן אלטן מארק', וואס ,גאסעט' האט פארוואנדלט אין 1925 אין א סורעאליסטישן ספעקטאקל.
מיר זיינען פעסט איבערצייגט, אז דער יידישער קולטור-קאמיסאר האט דערלויבט ,גאסעט' צו שטעלן אזא ווערק, מחמת די האנדלונג קאנצענטרירט זיך אויף די אומפארווירקלעכטע טרוימען, אומזיסטע האפענונגען און אומנישטע אכאטעס פון די טויטע פארשוינען, וואס שטייען-אויף תחית-המתים און לעבן ווידער אויפן עולם-הזה. דער צענזאר האט אפשר געזען אין אזא פיעסע א הארבע אנקלאגע קעגן דער אלטער וועלט.
ס'איז כדאי צו באמערקן, אז ,קעניג ליר' (1935), דער גרעסטער שלאגער פון ,גאסעט' נאך גראנאווסקיס ,פארראטן די רעוואלוציע', איז רעזשיסירט געווארן פון סערגיי ראדלאוו, דער באקאנטער אוקראינישער רעזשיסאר.
גראנאווסקי איז געווארן א בינע- און קינא-רעזשיסאר אין דייטשלאנד. צוערשט האט ער רעזשיסירט א פאר רעוויוען אין ריינהארטס ,דייטשעס טעאטער' אין בערלין. אין 1931 האט ער רעזשיסירט א פאר קלאנג-פילמען. דער געניאלער רעזשיסאר האט אויך געבעטן ארבעט אלס קינא-רעזשיסאר ביי זיינע פריינט אין האליוואוד, זיינע קאמעראדן פון דער ,הויכשול פאר שוישפיל-קונסט'. אין 1933 האט ער זיך אומגעקערט קיין פאריז, וואו ער האט געשאפן א פילם-געזעלשאפט, וואס האט ארויסגעגעבן א צאל פילמען. אלעקסיי גראנאווסקי איז געשטארבן אין 1937 צו 47 יאר אין פאריז.
,גאסעט' איז געווען אנדערש הן פון די אנדערע סאוועטישע טעארטערן הן פון די אנדערע יידישע טעאטערן, דערפאר ווייל דער שפיל-סטיל איז ניט געווען קיין רעאליסטישער, נאר א סורעאליסטישער! אין דעם טעאטער איז אלץ געווען סורעאליסטיש: דער גרים; די קאסטיומען; די בינע-פאנאראמעס ווי אויך די עלאקוציע און דעקלאמאציע פון די אקטיארן. דער בעסטער ביישפיל פון אזא טעאטראלישן סורעאליזם און גראנאווסקיס גרעסטער שלאגער איז געווען י. ל. פרצעס פיעסע ,ביי נאכט אויפן אלטן מארק', וואס ,גאסעט' האט פארוואנדלט אין 1925 אין א סורעאליסטישן ספעקטאקל.
מיר זיינען פעסט איבערצייגט, אז דער יידישער קולטור-קאמיסאר האט דערלויבט ,גאסעט' צו שטעלן אזא ווערק, מחמת די האנדלונג קאנצענטרירט זיך אויף די אומפארווירקלעכטע טרוימען, אומזיסטע האפענונגען און אומנישטע אכאטעס פון די טויטע פארשוינען, וואס שטייען-אויף תחית-המתים און לעבן ווידער אויפן עולם-הזה. דער צענזאר האט אפשר געזען אין אזא פיעסע א הארבע אנקלאגע קעגן דער אלטער וועלט.
ס'איז כדאי צו באמערקן, אז ,קעניג ליר' (1935), דער גרעסטער שלאגער פון ,גאסעט' נאך גראנאווסקיס ,פארראטן די רעוואלוציע', איז רעזשיסירט געווארן פון סערגיי ראדלאוו, דער באקאנטער אוקראינישער רעזשיסאר.
,פריילעכס'
דער גראנדיעזער ספעקטאקל ,פריילעכס' (1946) מיט ראזע קורץ אין מיטן, שפילנדיק די ראלע פון דער ארעמער מומע. אין דער מוזיקאלישער פאשטעלונג האט דעבוטירט רחמיאל האראוויץ, א יונגער שוישפילער פון בעסאראביע, וואס איז שפעטער געווארן עמיל גאראוויץ, דער סאוועטישער פראנק סינאטרע.
די דאזיקע פאטא קומט פונעם פריוואטן ארכיוו פון אלעקסאנדער דראנאוו, דער זון פון ראזע קורץ, אן אקטריסע אין ,גאסעט' (1930-1948).
די דאזיקע פאטא קומט פונעם פריוואטן ארכיוו פון אלעקסאנדער דראנאוו, דער זון פון ראזע קורץ, אן אקטריסע אין ,גאסעט' (1930-1948).
דערינערונגען אין ,גאסעט'
אלץ אין מאסקווער יידישן מלוכה-טעאטער איז געווען קינצלעך און סוררעאליסטיש! נחמה זיראטינע און ראזע קורץ זיינען געווען דאס אויבערשטע פון שטויסל מכוח עלאקוציע און דעקלאמאציע. שרה רויטבוים, די לערערין אין עלאקוציע, האט זיך פארנומען מיט דער שווערסטער אויפגאבע אין טעאטער: זי האט געדארפט אויסשולן די אלע שילער אין סטודיא אין אן אלגעמיינער עלאקוציע און דעקלאמאציע לויטן ליטווישן דיאלעקט.
אין דעם טעאטער האט מען ניט גערעדט קיין וואלינער יידיש! מ'האט גערעדט א ליטווישן יידיש, א ריינעם און אן עלעגאנטן יידיש.
ראזע קורץ האט זיך אויפגעפירט ווי אן אריסטאקראט, וואס איז געווען אין ראטן-פארבאנד ניט בלויז א יקר-המציאות נאר אויך א גרויסע דערגרייכונג!
ווען קורץ און זיראטינע האבן רעציטירט א שפילקע האט מען געקאנט הערן פאלן צום דיל. אונזער פרעזידענט ד"ר נאמאסט איז געווען אויסגעשולט פון שרה רויטבוים, אבער ראזע קורץ האט אים אויך אויסגעשולט אין עלאקוציע הינטער די קוליסן. ראזע קורץ האט גערעדט נאך עלעגאנטער ווי די אלע אנדערע אקטיארן אין ,גאסעט', אבער ד"ר נאמאסט רעציטירט און רעד נאך עלעגאנטער ווי ראזע קורץ פלעג ריידן, אויב אזא זאך איז מעגלעך!
הערט ווי שלמה מיכאעלס שפילט און זינגט אויף דעם ווידעא אויף ,יו-טוב':
https://www.youtube.com/watch?v=3ygIUKmFtw4 1
אלץ אין מאסקווער יידישן מלוכה-טעאטער איז געווען קינצלעך און סוררעאליסטיש! נחמה זיראטינע און ראזע קורץ זיינען געווען דאס אויבערשטע פון שטויסל מכוח עלאקוציע און דעקלאמאציע. שרה רויטבוים, די לערערין אין עלאקוציע, האט זיך פארנומען מיט דער שווערסטער אויפגאבע אין טעאטער: זי האט געדארפט אויסשולן די אלע שילער אין סטודיא אין אן אלגעמיינער עלאקוציע און דעקלאמאציע לויטן ליטווישן דיאלעקט.
אין דעם טעאטער האט מען ניט גערעדט קיין וואלינער יידיש! מ'האט גערעדט א ליטווישן יידיש, א ריינעם און אן עלעגאנטן יידיש.
ראזע קורץ האט זיך אויפגעפירט ווי אן אריסטאקראט, וואס איז געווען אין ראטן-פארבאנד ניט בלויז א יקר-המציאות נאר אויך א גרויסע דערגרייכונג!
ווען קורץ און זיראטינע האבן רעציטירט א שפילקע האט מען געקאנט הערן פאלן צום דיל. אונזער פרעזידענט ד"ר נאמאסט איז געווען אויסגעשולט פון שרה רויטבוים, אבער ראזע קורץ האט אים אויך אויסגעשולט אין עלאקוציע הינטער די קוליסן. ראזע קורץ האט גערעדט נאך עלעגאנטער ווי די אלע אנדערע אקטיארן אין ,גאסעט', אבער ד"ר נאמאסט רעציטירט און רעד נאך עלעגאנטער ווי ראזע קורץ פלעג ריידן, אויב אזא זאך איז מעגלעך!
הערט ווי שלמה מיכאעלס שפילט און זינגט אויף דעם ווידעא אויף ,יו-טוב':
https://www.youtube.com/watch?v=3ygIUKmFtw4 1
שלמה מיכאעלס אין מיטן אין 1940.
ראזע קורץ רעציטירט פאעזיע אויף א ליטעארארישן אוונט אין דער רעדאקציע ,סאוועטיש היימלאנד'. ווען נאר ס'זיינען פארגעקומען ליטערארישע אוונטן אין זיין רעדאקציע, האט דער הויפט-רעדאקטאר אהרון ווערגעליס שטענדיק איינגעלאדן ראזע קורץ אלס רעציטאטארין.
שרה רויטבוים, די אפיציעלע פראפעסארין אין עלאקוציע און דעקלאמאציע אין ,גאסעט', האט אויסגעשולט אונזער גרינדער ד"ר נאמאסט. ראזע קורץ איז אים אויך געווען א א לערערין אין עלאקוציע. לויט ד"ר נאמאסט האט ראזע קורץ גערעדט און דעקלאמירט נאך עלעגאנטער פון די אלע אנדערע בינע-קינסטלער אין ,גאסעט'; זי האט גערעדט יידיש ווי צאר ניקאליי האט גערעדט רוסיש!
 |  |
א פאטא פון שווארצערס דראמאטישן אנסאמבל אין טאשקענט אין די 60ער יארן.
פון רעכטס: קאלינע; אומבאקאנטע פרוי; נחמה זיראטינע; אומבאקאנטער מאן; אומבאקאנטע פרוי; ראזע קורץ; לעווינסאן; מאריע קאטליאראווע.
פון רעכטס: קאלינע; אומבאקאנטע פרוי; נחמה זיראטינע; אומבאקאנטער מאן; אומבאקאנטע פרוי; ראזע קורץ; לעווינסאן; מאריע קאטליאראווע.
אן איינציקער שטערן: סידי טאל
מ'דארף האבן נאר דאס פינטעלע!
מ'דארף האבן נאר דאס פינטעלע!
סידי טאל (1912-1983) איז געווען א יידישע זינגערין און בינע-קינסטלערין . די פאלגנדיקע סעלעקציעס זיינען רעקארדירט געווארן נאכן צווייטן וועלט-קריג אין ראטן-פארבאנד. זי איז געבוירן געווארן ווי שרהלע בירקנטאל אין טשערנאוויץ, רומעניע.
סידי האט אנגעהויבן פאר דער מלחמה איר בינע-קאריערע אין רומעניע און האט זי פארגעזעצט נאכן חורבן אין רוסלאנד. אט-די אויסערגעוויינלעכע שוישפילערין האט געשפילט טעאטער און געזונגען יידישע לידער אוטערן פליגל פון איר מאן פנחס פאליק, דער פארוואלטער און דיריגענט פון דער טשערנאוויצער פילהארמאניע.
סידי טאל איז געווען איינער פון די פיינסטע יידישע שוישפילער פון 20סטן יארהונדערט!
הערט אויף ,יו-טוב' די וואונדערשיינע לידער פון סידי טאל:
סידי האט אנגעהויבן פאר דער מלחמה איר בינע-קאריערע אין רומעניע און האט זי פארגעזעצט נאכן חורבן אין רוסלאנד. אט-די אויסערגעוויינלעכע שוישפילערין האט געשפילט טעאטער און געזונגען יידישע לידער אוטערן פליגל פון איר מאן פנחס פאליק, דער פארוואלטער און דיריגענט פון דער טשערנאוויצער פילהארמאניע.
סידי טאל איז געווען איינער פון די פיינסטע יידישע שוישפילער פון 20סטן יארהונדערט!
הערט אויף ,יו-טוב' די וואונדערשיינע לידער פון סידי טאל:
שפילט מיר אויס, כלי-זמרימלעך
www.youtube.com/watch?v=nBfODznvyAw
פרייד
www.youtube.com/watch?v=-jSY8In6uHE
מען דארף האבן אויך דאס פינטעלע
www.youtube.com/watch?v=PPC0iQTgO5w
,מאטל אין אמעריקע', שלום עליכם (רעציטאציע)
www.youtube.com/watch?v=zXcGxwzWui0
,מיר איז גוט, איך בין א יתום', שלום עליכם (רעציטאציע)
www.youtube.com/watch?v=18lfSaTc9HE
www.youtube.com/watch?v=nBfODznvyAw
פרייד
www.youtube.com/watch?v=-jSY8In6uHE
מען דארף האבן אויך דאס פינטעלע
www.youtube.com/watch?v=PPC0iQTgO5w
,מאטל אין אמעריקע', שלום עליכם (רעציטאציע)
www.youtube.com/watch?v=zXcGxwzWui0
,מיר איז גוט, איך בין א יתום', שלום עליכם (רעציטאציע)
www.youtube.com/watch?v=18lfSaTc9HE
וויץ-בילדער
א. ראסקאלניק
א. ראסקאלניק
טראכט פונ אימ
אונ אלע אייערע צארעס וועלנ פארשווינדנ!
 דער גרויסער ברודער איז א גוטער ברודער!1 |  |
עכט-סאוועטיש אונ גאנצ-אומיידישלעכ
גענאסע, וואו האט איר דאס גענומענ?
גענאסע, וואו האט איר דאס גענומענ?
 אדער ביי סטאלינ אינ קרעמל?1 |  ביי גאלדשטיינ אינ קרעמל?1 |
די לעצטע מאדע
וואס יעדע זאוואדניצע וויל טראגנ!
דער פעאיקסטער גראזשדאנינ
פאר אזא געוואלדיקער ארבעט איז
אנ אגרעסיווע, גראביאנסקע
לעזביאנקע!
טאווארישנ!
יאכנע כמעלניצקא איז ווי אלעקסאנדער מאטראסאוו א העלדין.
זי האט פארהיט דעמ שניט קאליע צו ווערנ! אליינ אונ אומדערמידלעכ האט זי געשלעפט דעמ אקער,
ווייל דער טראקטאר האט צוזאמענגעבראכנ, דער אקס איז געשטארבנ אונ די קו איז געווענ אויס מענש!
דיינ פאטער איז דער ראטנ-פארבאנד
און דיינ מאמע איז די פארטיי!
יינגעלע, וואס זאגסט דו דערצו?
כ'וויל זיינ
א יאסעמ!
מ'קאן איבערלאזן דעם אויטא ביים מאן,
וואס טראגט דעם רויטן שטערן...
דער גרויסער, העלער שטערן!
קאלעקטיוויזאציע איבער דער גאנצער נאציע!
מ'מוז איבערגעבנ די פערמע דעמ מאנ, וואס טראגט דעמ שטערנ,
דער רויטער סאוועטישער שטערנ!
מ'מוז איבערגעבנ די פערמע דעמ מאנ, וואס טראגט דעמ שטערנ,
דער רויטער סאוועטישער שטערנ!
כ'בינ א קליינער ,קאמי' אבער
כ'וועל ווערנ א גרויסער קאמיסאר!
כ'וועל ווערנ א גרויסער קאמיסאר!
ס.ס.ס.ר. באדייט:1
ס'איז ניט געווען;1
ס'איז ניט דא;1
ס'וועט ניט זיין;1
רעדט זיך ניט איין!
שטיף און לאך ;היט-אפ די זאך!
* * *
רעטרא-גאזם
* * *
רעטרא-גאזם
 ביז עוואקואירט דעם זאוואד |  פון עוואקואירט דעם טאנץ-פלאץ |
פונעם רעטראגאזם ביזן ארגאזם
דער אמאליקער פארטיי-אידעאלאג איגאר ליגנערטשאוו דער פארטיי-אידעאלאג ברעכט זיך דעם מוח איבער דער געוואלדיקער פראגע:
,וואס איז דער אונטערשיד צווישנ
א קאפיטאליסטישנ ארגאזמ אונ א קאמוניטסישנ ארגאזמ?
היט זיכ, כאוויירימ! הערט זיכ איינ אונ פאסט זיכ אופ:
ניט אלע ארגאזמענ זיינענ גלייכ!
אלצ אינ אונזער ארבעטער-אוטאפיע איז
נאכ בעסער אונ נאכ גרעסער ווי אינ די קאפיטאליסטישע לענדער.
דא קרעמלט מענ אויס די עמעסע סכוירע!
,וואס איז דער אונטערשיד צווישנ
א קאפיטאליסטישנ ארגאזמ אונ א קאמוניטסישנ ארגאזמ?
היט זיכ, כאוויירימ! הערט זיכ איינ אונ פאסט זיכ אופ:
ניט אלע ארגאזמענ זיינענ גלייכ!
אלצ אינ אונזער ארבעטער-אוטאפיע איז
נאכ בעסער אונ נאכ גרעסער ווי אינ די קאפיטאליסטישע לענדער.
דא קרעמלט מענ אויס די עמעסע סכוירע!
מיר וועלנ אייכ ווייזנ
קוסקינא מאט!
ווער איז קוסקין
און וואס מאכט אזוי מוראדיק די מאמע זיינע?
 |  |
אפיקורסימ, דערווייסט זיך, וואס ס'טוט זיך אין אייער סאוועטיש היימלאנד
דורך לייענען דער עמעס אונטער ביראבידזשאנער שטערן.
דורך לייענען דער עמעס אונטער ביראבידזשאנער שטערן.
 |  |
פאראדיע און פאסקוויל
אויפנ קאלכאז אונ זאוואד
אויפנ קאלכאז אונ זאוואד
די אלגעמיינע פראדוקציע האט זיכ פארדרייפאכט היינט אויפ א מעטאל-זאוואד אינ סיביר, וואו די פריילעכע האראפאשניקעס האבנ גרינגעשעצט די לאנגווייל, באזיגט זייער מידקייט אונ זיכ דערפרישט דורכ פארזינגענ מיט אמאל אינ מיטנ דערינענ דעמ ,אינטערנאציאנאל', פארגעסנדיק זייער בוזשוארנע פארגאנגענהייט אונ די ליגנס, מיט וועלכע זייערע מויכעס זיינענ פארסאמט געווארנ דורכ די ראבאנימ אונ מעלאמדימ אינ די שטעטלעכ. זייער לוסטיק זינגענ האט פארשטומט דאס מאשינעריע-געפילדער אונ האט זיכ דערהערט אינ צענטער שטאט, וואו די איינוואוינער האבנ זיכ פארזאמלט ארומ סטאלינס סטאטוע און אויסגערופנ: ,סלאווא סטאלינו; סלאווא לענינו! ז'ראדינא סטאלינא; ז'ראדינא לענינא!'*
*הייל סטאלין; הייל לענין! צום היימלאנד פון סטאלינ'ען און לענינ'ען!
*הייל סטאלין; הייל לענין! צום היימלאנד פון סטאלינ'ען און לענינ'ען!
רבותי, הערט זיך איין און קוקט זיך צו!
די בהמה-צואה אויף אונזערע קאלווירטן
שמעקט נאך זיסער פון א פראנצויזישן פארפום!
די בהמה-צואה אויף אונזערע קאלווירטן
שמעקט נאך זיסער פון א פראנצויזישן פארפום!
א ניימאדישער
פריידענקער
* * *
ער האט אפגעקירצט זיין פריינטס-ליסטע
נאך איידער ס'איז אריין אין שוסטער-גאס
פראפעסאר זארעצקיס ווינקל
א סעקציע וועגן וואזשנע שפראך-פארשונגען אין ראטן-פארבאנד
לזכרון, לכבוד און לשבח דעם פילאלאג איציק זארעצקי
א סעקציע וועגן וואזשנע שפראך-פארשונגען אין ראטן-פארבאנד
לזכרון, לכבוד און לשבח דעם פילאלאג איציק זארעצקי
טאווארישן: אט-די אפטיילונג פלעג הייסן ,ד"ר זיסקינדס ווינקל'. ד"ר זיסקינד זיצט איצט אין תפיסה פאר קעגנרעוואלוציאנערע, קאסמאפאליטישע טעטיקייטן. דעם פאלקס-פיינט האבן מיר פארביטן מיטן פאטשאטנעם חבר זארעצקי. מיר באגריסן פראפעסאר זארעצקי און ווינשן אים לאנגע, שעפערישע יארן אין אונזער שפראך-וויסנשאפטס-אינסטיטוט און האפן, אז מיר וועלן אלע שטאלצירן מיט זיינע דערגרייכונגען און פארדינסטן אין נאמען פון דער רעוואלוציע, פונעם היימלאנד און פונעם פאלק.
אצינד דארף מען זיך נעמען דא אין אונזער פאטשאטנער אינסטיטואציע צו דער וואזשנער ארבעט פון אויסמענשלען און פארסאוועטישן א בורזשוארנע לשון.
אצינד דארף מען זיך נעמען דא אין אונזער פאטשאטנער אינסטיטואציע צו דער וואזשנער ארבעט פון אויסמענשלען און פארסאוועטישן א בורזשוארנע לשון.
דער פאלקס-שונא ד"ר זיסקינד א סאוועטישער יידיש
דא שרייבט מען אפט וועגן די דיאלעקטן אינעם אמאליקן יידישלאנד. א טשיקאווער (און א קינצלעכער) דיאלעקט איז דאס סאוועטיש-יידישע לשון פונעם ראטן-פארבאנד. אזוי ווי די קאמוניסטן האבן איבערגעמאכט די רוסישע שפראך און איר צוגעגעבן א באלשעוויסטישן טעם, האבן זיי געטאן דאס זעלבע מיטן יידישן לשון. א סאוועטישער יידישן איז א רוסישער יידיש מיט סטערוידן* אדער א רוסישער יידיש מיט א באלשעוויסטישן טעם/אומחן. אזא לשון איז באקאנט געווארן ווי ,ביראבידזשאניש' אויסער רוסלאנד.
לאמיר אנאליזירן אונטער א פארגרעסערונגס-גלאז דעם קינצלעכן דיאלעקט, וואס מ'האט אמאל גערעדט אין ראטן-פארבאנד. דאס סאוועטיש-יידישע לשון איז פול מיט רוסישע ווערטער בכלל און מיט סאוועטישע טערמינען בפרט. הארט אונטן אויף רעכטס שטייט א פאראגראף געשריבן אויף א סאוועטישן יידיש און אויף לינקס א צווייטער פאראגראף געשריבן אויף א ריינעם יידיש, כדי אונזערע לייענער זאלן זען און פארשטיין דעם אונטערשיד צווישן א כשרן יידיש און דער קינצלעכער שפראך, וואס איז אויסגעטראכט געווארן פון די יידישע קאמוניסטן אין רוסלאנד.
דא שרייבט מען אפט וועגן די דיאלעקטן אינעם אמאליקן יידישלאנד. א טשיקאווער (און א קינצלעכער) דיאלעקט איז דאס סאוועטיש-יידישע לשון פונעם ראטן-פארבאנד. אזוי ווי די קאמוניסטן האבן איבערגעמאכט די רוסישע שפראך און איר צוגעגעבן א באלשעוויסטישן טעם, האבן זיי געטאן דאס זעלבע מיטן יידישן לשון. א סאוועטישער יידישן איז א רוסישער יידיש מיט סטערוידן* אדער א רוסישער יידיש מיט א באלשעוויסטישן טעם/אומחן. אזא לשון איז באקאנט געווארן ווי ,ביראבידזשאניש' אויסער רוסלאנד.
לאמיר אנאליזירן אונטער א פארגרעסערונגס-גלאז דעם קינצלעכן דיאלעקט, וואס מ'האט אמאל גערעדט אין ראטן-פארבאנד. דאס סאוועטיש-יידישע לשון איז פול מיט רוסישע ווערטער בכלל און מיט סאוועטישע טערמינען בפרט. הארט אונטן אויף רעכטס שטייט א פאראגראף געשריבן אויף א סאוועטישן יידיש און אויף לינקס א צווייטער פאראגראף געשריבן אויף א ריינעם יידיש, כדי אונזערע לייענער זאלן זען און פארשטיין דעם אונטערשיד צווישן א כשרן יידיש און דער קינצלעכער שפראך, וואס איז אויסגעטראכט געווארן פון די יידישע קאמוניסטן אין רוסלאנד.
| י אין פאבריק זיצט די פירערשאפט אין ביורא און קוקט אויף א מוזיקאלישער פארשטעלונג אויף טעלעוויזיע אנשטאט צו געבן די ארבעטער באפעלן. די שעפן טרוימען איבערצוגיין אויף פענסיע און האבן א דאטשע אין קרים, וואו וועלן שוין מער ניט קעמפן קעגן די קלאסן-שונאים, וואס זאגן תמיד לידן די פאלקס-מאסן. אזוי פאלקס-פיינט קאנען זיך ניט באהאלטן פון די גענאסן און גוטע ברידער אינעם יידישן געזעלשאפטלעכן קאמיטעט פון דער יידישער סעקציע. 1 | י אויפן זאוואד זיצט די נאטשאלסטווע אין ביורא און קוקט אויף א מוזיקאלער פארשטעלונג אויף טעלעוויזיע אנשטאט צו געבן די האראפאשניקעס פריקאזן. די נאטשאלניקעס טרוימען איבערגיין אויף פענסיע און האבן א דאטשע אין קרים, וואו זיי וועלן שוין מער ניט קעמפן קעגן די קלאסיווע סאנים, וואס לייגן טאמעד די פאלקס-מאסן. אזוינע פאלקס-פיינט קאנען זיך ניט פארבאהאלטן פון די טאווארישן און מאלאדעצן אין אידגעזקאם** פון דער יעווסעקציע.*** 1 |
*Russian Yiddish on steroids
**דער אידישער געזעלשאפטלעכער קאמיטעט = איד'געז'קאם
***יעוורעיסקאיא סעקציא (די יידישע סעקציע) = יעוו'סעקציע
פון עכט-יידישלעך ביז גאנץ-סאוועטיש!
דא שטעלן מיר צו א ביישפיל פון א ריינעם ביראבידזשאניש: א רעמאנט-זאוואד פאר פאראוואזן. יעדעס ווארט אין דעם זאץ איז א רוסיש ווארט. אזוינע ווערטער האט מען געזען נאר אין די יידישע צייטשריפטן אינעם סאוועטישן גן-עדן. אין די קליינבירגערלעכע טאג-בלעטער אין פוילן ווי, למשל, ,היינט' און ,מאמענט' אין ווארשע און ,דער עקספרעס' און ,דער טאג' אין ווילנע וכדומה וואלטן קיינמאל ניט דערשינען אזעלכע ווערטער.
א פאר ווערטער פונעם קולטור-קאמיסאר
די רעוואלוציע וועט איבערקערן די וועלט!
אין די קהילות אין די בורזשוארנע לענדער אויסערן ראטן-פארבאנד, זאגט מען ,מ'קאן ניט מאכן קיין שטריימל פון א חזירשן עק' און ,פון א גולם קאן מען ניט מאכן קיין מענש'. דא אין סאוועטן-רוסלאנד, וואו די קענער ווייסן בעסער, קלערער און מער פון די מומחים אין די קאפיטאליסטישע מדינות, מאכן אונזערע זאוואד-ארבעטער פון שטריימלעך חזירשע עקן און מענשן פאר גולמים. דא אין אונזער ארבעטער-אוטאפיע מאכט מען איבער אלץ: מענשן; אנשטאלטן; געזעלשאפטן און אויך שפראכן. און די, וואס לאזן זיך ניט איבערמאכן, מאכן מיר זיי צורעכט!
אט-דא, אט-איצט און לויטן פריקאז פון דער יעקווסעקציע מענשלט דער גרויסער פאלקס-פריינט פראפעסאר איציק-שמיציק אויס דעם בורזשוארנעם טערמין ,לאקאמאטיוון-איבערבוי-פאבריק' אין א פאטשאטנעם ביראבידזשאניש ,רעמאנט-זאוואד פאר פאראוואזן'.
ברוך-הבא אינעם סאוועטישן גן-עדן, וואו אלץ שטעלט זיך קאפויער ווי די האר בעת א טויט-שרעק!
פונעם פינסקער פראפעסאר איציק-שמיציק
אין אונזער נייער וועלט מוזן מיר אלץ מאדערניזירן און פארקירצן. וואס קירצער און מאדערנער, אלץ בעסער! דא אין אונזער ניי-געבוירענער אוטאפיע מוז מען אפפגרן די יידישלעכקייט אין דער יידישער שפראך. אלץ אין אונזער נייער געזעלשאפט, אריינגערעכנט א לשון, מוז פארסאוועטישט ווערן! אויסגעטראכט האב איך אנומלטן ביי זיך אין דאטשע אין קאווקאז די צייט-ווערטער ,פארטרייפן' (טרייף מאכן) און ,פאראומיידישלעכן' (ניט-יידישלעך מאכן), אום זיי זאלן זיך פאסן, שטימען און האלטן ביים גייסט פון אונזער רעוואלוציע.
מאכט צורעכט די קליינבירגערלעכע פארגאנגענהייט. פארסאוועטישט מיט לונג און לעבער אייער לעבן און לשון! פארטרייפט און פאראומיידישלעכט די קעגנווארט. דער, וואס כשרט איין ברעקעלע, איין פיטשעווקע אדער איין ווארט איז א פאלקס-שונא!
חברים, מיר שטייען אויפן שוועל פון א נייער, בראווער וועלט. פארויס צום זיג!
באמערקונג פון רעדאקציע: אין זיין פאלעמיק ,די דעהעברעאיזאציע פון דער יידישער שפראך' פארטיידיקט פראפעסאר זארעצקי די סאוועטישע קאמפאניע אפצורייניקן דאס לשון פון העברעאיזמען און גיט-איבער, פארוואס אזא קאמפאניע איז נויטווענדיק. דעם אמת געזאגט, האבן מיר גארניט קיין טענות צו דעם חשובן פילאלאג אבער דער, וואס איז פארן אנטהעברעאישן יידיש איז, אפנים, א קאמוניסט ווי אויך א משוגענער.
**דער אידישער געזעלשאפטלעכער קאמיטעט = איד'געז'קאם
***יעוורעיסקאיא סעקציא (די יידישע סעקציע) = יעוו'סעקציע
פון עכט-יידישלעך ביז גאנץ-סאוועטיש!
דא שטעלן מיר צו א ביישפיל פון א ריינעם ביראבידזשאניש: א רעמאנט-זאוואד פאר פאראוואזן. יעדעס ווארט אין דעם זאץ איז א רוסיש ווארט. אזוינע ווערטער האט מען געזען נאר אין די יידישע צייטשריפטן אינעם סאוועטישן גן-עדן. אין די קליינבירגערלעכע טאג-בלעטער אין פוילן ווי, למשל, ,היינט' און ,מאמענט' אין ווארשע און ,דער עקספרעס' און ,דער טאג' אין ווילנע וכדומה וואלטן קיינמאל ניט דערשינען אזעלכע ווערטער.
א פאר ווערטער פונעם קולטור-קאמיסאר
די רעוואלוציע וועט איבערקערן די וועלט!
אין די קהילות אין די בורזשוארנע לענדער אויסערן ראטן-פארבאנד, זאגט מען ,מ'קאן ניט מאכן קיין שטריימל פון א חזירשן עק' און ,פון א גולם קאן מען ניט מאכן קיין מענש'. דא אין סאוועטן-רוסלאנד, וואו די קענער ווייסן בעסער, קלערער און מער פון די מומחים אין די קאפיטאליסטישע מדינות, מאכן אונזערע זאוואד-ארבעטער פון שטריימלעך חזירשע עקן און מענשן פאר גולמים. דא אין אונזער ארבעטער-אוטאפיע מאכט מען איבער אלץ: מענשן; אנשטאלטן; געזעלשאפטן און אויך שפראכן. און די, וואס לאזן זיך ניט איבערמאכן, מאכן מיר זיי צורעכט!
אט-דא, אט-איצט און לויטן פריקאז פון דער יעקווסעקציע מענשלט דער גרויסער פאלקס-פריינט פראפעסאר איציק-שמיציק אויס דעם בורזשוארנעם טערמין ,לאקאמאטיוון-איבערבוי-פאבריק' אין א פאטשאטנעם ביראבידזשאניש ,רעמאנט-זאוואד פאר פאראוואזן'.
ברוך-הבא אינעם סאוועטישן גן-עדן, וואו אלץ שטעלט זיך קאפויער ווי די האר בעת א טויט-שרעק!
פונעם פינסקער פראפעסאר איציק-שמיציק
אין אונזער נייער וועלט מוזן מיר אלץ מאדערניזירן און פארקירצן. וואס קירצער און מאדערנער, אלץ בעסער! דא אין אונזער ניי-געבוירענער אוטאפיע מוז מען אפפגרן די יידישלעכקייט אין דער יידישער שפראך. אלץ אין אונזער נייער געזעלשאפט, אריינגערעכנט א לשון, מוז פארסאוועטישט ווערן! אויסגעטראכט האב איך אנומלטן ביי זיך אין דאטשע אין קאווקאז די צייט-ווערטער ,פארטרייפן' (טרייף מאכן) און ,פאראומיידישלעכן' (ניט-יידישלעך מאכן), אום זיי זאלן זיך פאסן, שטימען און האלטן ביים גייסט פון אונזער רעוואלוציע.
מאכט צורעכט די קליינבירגערלעכע פארגאנגענהייט. פארסאוועטישט מיט לונג און לעבער אייער לעבן און לשון! פארטרייפט און פאראומיידישלעכט די קעגנווארט. דער, וואס כשרט איין ברעקעלע, איין פיטשעווקע אדער איין ווארט איז א פאלקס-שונא!
חברים, מיר שטייען אויפן שוועל פון א נייער, בראווער וועלט. פארויס צום זיג!
באמערקונג פון רעדאקציע: אין זיין פאלעמיק ,די דעהעברעאיזאציע פון דער יידישער שפראך' פארטיידיקט פראפעסאר זארעצקי די סאוועטישע קאמפאניע אפצורייניקן דאס לשון פון העברעאיזמען און גיט-איבער, פארוואס אזא קאמפאניע איז נויטווענדיק. דעם אמת געזאגט, האבן מיר גארניט קיין טענות צו דעם חשובן פילאלאג אבער דער, וואס איז פארן אנטהעברעאישן יידיש איז, אפנים, א קאמוניסט ווי אויך א משוגענער.
א בלישטשענדיקער ביראבידזשאניש
לכבוד באריס סאנדלער און גענאדי עסטרייך
גענאסן! דא דרוקן מיר א מוסטערהאפטן ביישפיל פון א ריינעם ביראבידזשאניש, וואס וואלט געבראכט דערצו, אז משה ליטוואקאוו, אראן ווערגעליס, באריס סאנדלער און גענאדי עסטרייך זאלן זיך באוואשן מיט טאבעלנע טרערן. מיר נוצן, פארשטייט-זיך, אויס דעם סאוועטישן אויסלייג, בכדי צו פארפוצן דאס לשון מיטן סאוועטיש-יידישן טעם און הן... אדער אום צו פארמיאוסן די שפראך מיטן סאוועטיש-יידישן אומטעם און אומחן. ס'ווענדט זיך, פון וועלכן שטאנדפונקט מ'אנאליזירט די טעמע! טאווארישן, א שטעקן האט צוויי עקן!
דער זאוואד-נאטשאלניק איז געווענ פריקאזעוועט פונ דער יעווסעקציע צו פאזשאלעווענ דעם האראפאשניק מיט אנ אויסצייכענונג פאר זיינ לעבנסלענגלעכער האראוואניע אינ נאמענ פונעם קאמוניזמ. פאר האראווענ א גאנצ לעבנ ווי א מזיק אינ סקרעפקע-זאוואד האט דער אידגעזקאמ* געשאנקענ דעמ פאטשאטנעמ טאוואריש א נייע וואוינונג אינ די כרושטשאבעס**, א דאטשע אינ קרימ אונ א קייווער אויפנ פארטיי-צווינטער אינ מאסקווע . דער מאלאדיעצ האט פאבריצירט די פיינסטע סקרעפקעס אינ גאנצנ ראטנ-פארבאנד!
מיט דעמ פריקאז האבנ זיכ די אלע ארבעטער אינ קאווקאזער קאמבינאט דערפרייט ביזנ פאטאלאק! לויטנ עקסטאז, וואס האט געבושעוועט אינ די אלע פאבריקנ אינ קאמבינאט, וואלט מענ געמיינט, אז ס'איז שוין ,דיענ סטאלינא' אדער ,דיענ לענינא'!
ביי דער באלוינונגס-צערעמאניע האבנ די אלע זאוואדניקעס געפליעסקעט, געהאפקעט אונ געהאצקעט גלייכ ווי ס'זאל זיינ א גראנדיעזער טאבעל, עלעהיי ס'זאל זיינ דער טאג, ווענ צאר ניקאליי איז צעשאסנ געווארנ! דערצו איז כאווער קוסקינ גאלגאנ געווענ אזא געטרייער גראזשדאנינ, אז ער האט פארמאגט א געוואלדיקע זאמלונג פלאסטינקעס מיט אלערליי ווידערגאבעס פונ ,דער אינטערנאציאנאל', געזונגענ פון פילערליי קינסטלער!
*אידגעזקאמ = יידישער געזעלשאפטס-קאמיטעט
**כרושטשאבעס איז א ווערטערשפיל אויף די ווערטער טרושאבע (דלות-קווארטאל) און כרושטשאוו. די געגנטן מיט הויכע געביידעס מיט דירות, וואס זיינען אויפגעבויט געווארן אין כרושטשאווס צייט זיינען באקאנט געווען ווי ,די כרושטשאבעס'.
דער זאוואד-נאטשאלניק איז געווענ פריקאזעוועט פונ דער יעווסעקציע צו פאזשאלעווענ דעם האראפאשניק מיט אנ אויסצייכענונג פאר זיינ לעבנסלענגלעכער האראוואניע אינ נאמענ פונעם קאמוניזמ. פאר האראווענ א גאנצ לעבנ ווי א מזיק אינ סקרעפקע-זאוואד האט דער אידגעזקאמ* געשאנקענ דעמ פאטשאטנעמ טאוואריש א נייע וואוינונג אינ די כרושטשאבעס**, א דאטשע אינ קרימ אונ א קייווער אויפנ פארטיי-צווינטער אינ מאסקווע . דער מאלאדיעצ האט פאבריצירט די פיינסטע סקרעפקעס אינ גאנצנ ראטנ-פארבאנד!
מיט דעמ פריקאז האבנ זיכ די אלע ארבעטער אינ קאווקאזער קאמבינאט דערפרייט ביזנ פאטאלאק! לויטנ עקסטאז, וואס האט געבושעוועט אינ די אלע פאבריקנ אינ קאמבינאט, וואלט מענ געמיינט, אז ס'איז שוין ,דיענ סטאלינא' אדער ,דיענ לענינא'!
ביי דער באלוינונגס-צערעמאניע האבנ די אלע זאוואדניקעס געפליעסקעט, געהאפקעט אונ געהאצקעט גלייכ ווי ס'זאל זיינ א גראנדיעזער טאבעל, עלעהיי ס'זאל זיינ דער טאג, ווענ צאר ניקאליי איז צעשאסנ געווארנ! דערצו איז כאווער קוסקינ גאלגאנ געווענ אזא געטרייער גראזשדאנינ, אז ער האט פארמאגט א געוואלדיקע זאמלונג פלאסטינקעס מיט אלערליי ווידערגאבעס פונ ,דער אינטערנאציאנאל', געזונגענ פון פילערליי קינסטלער!
*אידגעזקאמ = יידישער געזעלשאפטס-קאמיטעט
**כרושטשאבעס איז א ווערטערשפיל אויף די ווערטער טרושאבע (דלות-קווארטאל) און כרושטשאוו. די געגנטן מיט הויכע געביידעס מיט דירות, וואס זיינען אויפגעבויט געווארן אין כרושטשאווס צייט זיינען באקאנט געווען ווי ,די כרושטשאבעס'.
,נישט געשטויגן,
נישט געפלויגן'
די ביאגראפיע פון באריס סאנדלער
לייענט וועגן דער טשיקאווער קאריערע
פון א באקאנטן אויסווארף!
לימעריק
ר' בערל באלאגאנשטשיק
סוק. נ. סין, רעדאקציע-פילאזאף און קולטור-קאמיסאר, מאסקווע
לזכרון דער נקבה מיט די רויטע שיכעלעך פון כינים-דארף,
וואס וואוינט איצט ביי דער פלאזשע אין ברוקלין
ר' בערל באלאגאנשטשיק
סוק. נ. סין, רעדאקציע-פילאזאף און קולטור-קאמיסאר, מאסקווע
לזכרון דער נקבה מיט די רויטע שיכעלעך פון כינים-דארף,
וואס וואוינט איצט ביי דער פלאזשע אין ברוקלין
ר'איז בערל באלאגאנשטשיק פון בעלץ;
ער זיצט ווי א זשוליק אין פעלץ.
ער שרייבט פארן ווינט
מיט סאוועטישע זינד,
וואס שטינקען ווי דער פאגראם אין קעלץ.
די סאוועטיש-יידישע קינדער-ליטעראטור
דאס חזירל, לייב קוויטקא
דאס דאזיקע געדיכט פאר קינדער פון לייב קוויטקא איז פיל-זאגנדיק און טיפיש פאר דער סאוועטיש-יידישער ליטעראטור. אט-דא אין דער דאזיקער פאעמע שרייבט דער ,פיינער ייד' און ,פען-מייסטער' וועגן עסן א חזירל. דאס איז געווען די מאראל פון די סאוועטיש-יידישע שרייבער און וואס זיי האבן געשעצט, געגלויבט און געלויבט!
,און מ'וועט מיך אויפעסן גאר-גאר אין גאנצן!' איז די לעצטע פראזע אין דעם געדיכט. וואס קאן מען זאגן אויף אזא ,דיכטער', וואס האט געדינט אזא ,ליטעראטור'?
די ליבע אין אנדערע לענדער
א. זשוליקאוו, פארטיי-אידעאלאג, גארקי
א. זשוליקאוו, פארטיי-אידעאלאג, גארקי
א קאמוניסטישע ליובאווניצע  די מיאוסקייט פון שאראגראד הארעוועט אויפן קאלכאז און טראכט בלויז פונעם שניט | א קאפיטאליסטישע ליבהאבערין  די קראסאוויצע פון איפאנעמע ליגט אויף דער פלאזשע און דענקט נאר פון דער ליבע |
פאראדיע און פאסקוויל
א טשיקאווע פאלעמיק
א. כל-בוניק, ספעציעלער קארעספאנדענט, אנאטעווקע
א טשיקאווע פאלעמיק
א. כל-בוניק, ספעציעלער קארעספאנדענט, אנאטעווקע
יידישער בארדעל - שומר-שבת - דא רעדט מען יידיש
כשרע פראסטיטוטקעס - שנעל-דינסט
די טאלאנטפולסטע נקבות אין גאנצן ראטן-פארבאנד!
כשרע פראסטיטוטקעס - שנעל-דינסט
די טאלאנטפולסטע נקבות אין גאנצן ראטן-פארבאנד!
אמאל איז געווען א יידיש שאנד-הויז אין מאסקווע מיט אן אויפשריפט אויף דער טיר ,דא רעדט מען יידיש'. ס'איז געווען א הייזל, וואס איז געווען צו גאט און צו לייט, ווייל שבת האט מען עס תמיד פארמאכט. די אלע דריפקעס זיינען געווען יידישע טעכטער און טאלאנטפולע ארטיסטקעס, וואס האבן גערעדט בלויז נאר יידיש מיט דער מאדאם און די פלונים. ענדלעך איז דאס נפקא-בית אונטערגעצונדן געווארן און אין דער שרפה זיינען אומגעקומען די אלע פראסטיטוטקעס. זאלן מיר דערקלערן און באטראכטן אזעלכע נקבות פאר קדושים, ווייל זיי זיינען געווען יידישע פרויען און האבן גערעדט יידיש ביי דער ארבעט?
* * *
א יידישער קולטור-קאמיסאר פלעג זיך אריינשאקלען אין א בארדעל, וואו ער איז געווען פאני-בראט מיטן פארטיי-אלפאנס און מיט דער מאדאם. דארט האט מען שטענדיק געשאנקען דעם פלוני א שטונדע מיט דער טאלאנטפולסטער זונה. נאך א סך הארעוואניע, ווען דער הויכראנגיקער פארטיי-באאמטער האט זיך ענדלעך דערשלאגן ביזן אויפרייס-פונקט און ,פארענדיקט', איז ער שטענדיק געבליבן געטריי דער רעוואלוציע, אויסרופנדיק מיטן גרעסטן עקסטאז: ,ז'ראדינא סטאלינא! ז'ראדינא לעניניא!'*
*צום היימלאנד פון סטאלינ'ען! צום היימלאנד פון לענינ'ען!
* * *
א יידישער קולטור-קאמיסאר פלעג זיך אריינשאקלען אין א בארדעל, וואו ער איז געווען פאני-בראט מיטן פארטיי-אלפאנס און מיט דער מאדאם. דארט האט מען שטענדיק געשאנקען דעם פלוני א שטונדע מיט דער טאלאנטפולסטער זונה. נאך א סך הארעוואניע, ווען דער הויכראנגיקער פארטיי-באאמטער האט זיך ענדלעך דערשלאגן ביזן אויפרייס-פונקט און ,פארענדיקט', איז ער שטענדיק געבליבן געטריי דער רעוואלוציע, אויסרופנדיק מיטן גרעסטן עקסטאז: ,ז'ראדינא סטאלינא! ז'ראדינא לעניניא!'*
*צום היימלאנד פון סטאלינ'ען! צום היימלאנד פון לענינ'ען!
מאדנע, אויסטערליש און לעכערלעך
ביראבידזשאן: וואו די גויים רעדן יידיש
(און נאך אנדערע באבע-מעשיות, משלים און פאנטאזיעס!)
ביראבידזשאן: וואו די גויים רעדן יידיש
(און נאך אנדערע באבע-מעשיות, משלים און פאנטאזיעס!)
אין ביראבידזשאן רעדן די גויים יידיש ווי שלום עליכם? אויב די גויאישע שילער אין די שולעס אין דער אמאליקער סאוועטיש-יידישער אויטאנאמער רעפובליק רעדן יידיש, רעדן זיי מסתמא א סך בעסער פוו די מערסטע ,ספעציאליסטן', אויף וועלכע מיר האבן זיך אנגעשלאגן אין די יידישיסטישע קרייזן איבער דער לענג און ברייט פון דער וועלט! מיר ווייסן, אז יידיש איז נאך איינע פון די אפיציעלע שפראכן אין דער פארווארפענער פראווינץ, וואס ליגט ווייטער אויף מזרח פון סיביר ביי דער כינעזישער גרענעץ.
דער וואס באראבאנעוועט, אז יידיש איז די אפיציעלע שפראך פון ביראבידזשאן און דא האט מען רעספעקט פארן יידישן לשון דרייט זיך א נארישן ספאדעק. יידיש איז דא דאס אפיציעלע לשון ווי מאמע-לשון איז די אפיציעלע שפראך פון בית-עולם!
דער וואס באראבאנעוועט, אז יידיש איז די אפיציעלע שפראך פון ביראבידזשאן און דא האט מען רעספעקט פארן יידישן לשון דרייט זיך א נארישן ספאדעק. יידיש איז דא דאס אפיציעלע לשון ווי מאמע-לשון איז די אפיציעלע שפראך פון בית-עולם!
סאטירע און הומארעסקע
א יידישער ,ראפ' אין ביראבידזשאן
א. ראסקאלניק, קארעספאנדענט, בויבעריק
א יידישער ,ראפ' אין ביראבידזשאן
א. ראסקאלניק, קארעספאנדענט, בויבעריק
ידי כאליאסטרעי1 ריידנדיק וועגן פאטשאטנע און אפיציעל און ריידנדיק וועגן מאכן שבת פאר זיך! אין דער העק-פראווינץ ביראבידזשאן, וואו ס'זיינען שוין מער ניט דא קיינע יידן און די גויאישע לערער לערנען נאך אלץ יידיש מיט די שילער אין די שולעס, זיינען לעצטנס אנטשטאנען עטלעכע כאליאסטרעס יונגאטשן, וואס ,ראפן' אויף יידיש! א שפאס? פון א לעכערלעכער אויסטערלישקייט ביז א געשמאקער פאנטאזיע: הארט אונטן, א פאטא פון א כאליאסטרע פראוואסלאוונע זשערעבעצן, וואס זינגען-פאר יידישע לידער אויף ביראבידזשאנער ראגן. די דריי ,גאסן-טרובאדארן' זיינען טאלאנטפולע ,ראפער', וואס זינגען מיט א געוואלדיקן ראפ-פולס ,ליבעס-שמערצן' און ,וואו איז דאס געסעלע?'.
בשעת א טעלעפאנישן אינטערוויו מיט ,די כאליאסטרע' האבן מיר געבעטן אירע מיטגלידער איבערגעבן אונזערע לייענער א ווארעמען גרוס. די יונגאטשן באגריסן אייך אלעמען מיט אט-דער ווארעמהארציקער באמערקונג: ,וואס איז, יאט?' (?Sup, dude)
פראפעסאר שוטה שישקע שנארערמאן איז גערעכט מיט 100%: אין ביראבידזשאן האט מען גרויס דרך-ארץ פאר יידיש און דארט האלט מען עס פאר א בכבודיקער שפראך. די דריי יוגנטלעכע האבן אונז דערציילט, אז יידיש איז זיי אזוי טייער און ליב, אז זיי רעדן שטענדיק צווישן זיך יידיש, אפילו אין דער קירכע, ווען זיי בעטן יאשקע'ן און קושן דעם צלם. ביי זיך אין שטוב ריידן זיי אויך מאמע-לשון, און צו דער מאמען נאך: ,נקבה, נעם-ארויס די פאווידלע מיט די קלובניקעס און מאראזשענע פון כאלאדילניק אין דער קלאדאווקע'. אוי, וואס פאר א געשמאקער יידיש!
,די כאליאסטרע' האט שוין קאמפאנירט אייגענע צוויי לידער: ,מיין מעשה איז א לאנגע!' און ,געוואלד! געשריגן!'. די ערשטע שורה פון דעם לידל זינגט זיך אזוי: ,אוי, געוואלד, אוי, געשריגן, מיט א שיקסע מעג מען ליגן!'
א צווייטע ראפ-כאליאסטרע ,די פאסקודניאקעס' זינגט אויף יידיש ,גאנגסטער-ראפ' מיט א גנבישן פולס! זייער ראפ-ניגון ,דער גזלן' הייבט זיך אן אזוי: ,גזלן, טויט די נאטשאלסטווע און שענד די נפקה'. דאס ליד האט א גנבישן טעם און חן און איז א געוואלדיקער שלאגער ביי די גראבע יונגען אין די טרושאבעס* אין ביראבידזשאן.
ר' מתתיהו, היט זיך!
*טרושאבע = דלות-קווארטאל
בשעת א טעלעפאנישן אינטערוויו מיט ,די כאליאסטרע' האבן מיר געבעטן אירע מיטגלידער איבערגעבן אונזערע לייענער א ווארעמען גרוס. די יונגאטשן באגריסן אייך אלעמען מיט אט-דער ווארעמהארציקער באמערקונג: ,וואס איז, יאט?' (?Sup, dude)
פראפעסאר שוטה שישקע שנארערמאן איז גערעכט מיט 100%: אין ביראבידזשאן האט מען גרויס דרך-ארץ פאר יידיש און דארט האלט מען עס פאר א בכבודיקער שפראך. די דריי יוגנטלעכע האבן אונז דערציילט, אז יידיש איז זיי אזוי טייער און ליב, אז זיי רעדן שטענדיק צווישן זיך יידיש, אפילו אין דער קירכע, ווען זיי בעטן יאשקע'ן און קושן דעם צלם. ביי זיך אין שטוב ריידן זיי אויך מאמע-לשון, און צו דער מאמען נאך: ,נקבה, נעם-ארויס די פאווידלע מיט די קלובניקעס און מאראזשענע פון כאלאדילניק אין דער קלאדאווקע'. אוי, וואס פאר א געשמאקער יידיש!
,די כאליאסטרע' האט שוין קאמפאנירט אייגענע צוויי לידער: ,מיין מעשה איז א לאנגע!' און ,געוואלד! געשריגן!'. די ערשטע שורה פון דעם לידל זינגט זיך אזוי: ,אוי, געוואלד, אוי, געשריגן, מיט א שיקסע מעג מען ליגן!'
א צווייטע ראפ-כאליאסטרע ,די פאסקודניאקעס' זינגט אויף יידיש ,גאנגסטער-ראפ' מיט א גנבישן פולס! זייער ראפ-ניגון ,דער גזלן' הייבט זיך אן אזוי: ,גזלן, טויט די נאטשאלסטווע און שענד די נפקה'. דאס ליד האט א גנבישן טעם און חן און איז א געוואלדיקער שלאגער ביי די גראבע יונגען אין די טרושאבעס* אין ביראבידזשאן.
ר' מתתיהו, היט זיך!
*טרושאבע = דלות-קווארטאל
טשיקאווע, אפיציעל און לעכערלעך
אן אפיציעלע שפראך מיט אידעאלאגישן סעקס
אן אפיציעלע שפראך מיט אידעאלאגישן סעקס
מאמע-לשון איז אזוי חשוב און אפיציעל אינעם יידן-ריינעם ביראבידזשאן, אז...
ווען די פראוואסלאוונע, ווילדע זשערעבעצן האבן סעקס מיט די יונגע נקבות אין אט-דער פראווינץ אויף מזרח פון בויבעריק, טוען זיי דאס מיט יידיש! ווען די יונגע שקצים און שיקסעס דערשלאגן זיך ביזן זיד-פונקט, רופן זיי אויס מיט גרויס עקסטאז אויף יידיש: ,משיח איז שוין דא!'
ווען די פראוואסלאוונע, ווילדע זשערעבעצן האבן סעקס מיט די יונגע נקבות אין אט-דער פראווינץ אויף מזרח פון בויבעריק, טוען זיי דאס מיט יידיש! ווען די יונגע שקצים און שיקסעס דערשלאגן זיך ביזן זיד-פונקט, רופן זיי אויס מיט גרויס עקסטאז אויף יידיש: ,משיח איז שוין דא!'
א פאטשאטנע אויפקלערונג
מיטן סאוועטישן שכל און מיט א רוסישער חוצפה
מיטן סאוועטישן שכל און מיט א רוסישער חוצפה
דאס ווייב פון אונזער אמאליקן קארעספאנדענט צבי הירש סארקין האט ניט געהאלטן פאר ערנסט און חשוב אונזער ד"ר פישביין, ווייל מיט עטלעכע יארן צוריק האט ער אויפגעהערט פראקטיצירן מעדיצין און איז געווארן דער אייגנטימער פון א רעסטאראן אויף א קאריבישן אינזל. ,אן ערנסטער מענש און חשובער מעדיקער פארנעמט זיך ניט מיט קיין קעלנעריי', האט זי געזאגט.
,און וואס איז זיין פרוי געווען לויטן בארוף?' האט א מיטארבעטער געפרעגט ביי ד"ר פישביין.
,אין ראטן-פארבאנד איז זי געווען א פאטשאטנע זאוואד-ארבעטערקע, וואס האט אריינגעקלאפט א גאנץ לעבן פיר-עקיקע שפענער אין רונדע לעכער!'
גענאסען, ניטשי ווא,! דער מאלאדיעץ צבי הירש סארקין איז אייביק טעטיק און שעפעריש; ער האלט רעדעס און גיט לעקציעס וועגן דעם חילוק צווישן א פאבריק, א זאוואד און א קאמבינאט! זעט זשע און הערט זשע נאר: צבי הירש איז טאקע א חשובער קענער, וואס פארנעמט זיך מיט ערנסטע טעמעס!
,און וואס איז זיין פרוי געווען לויטן בארוף?' האט א מיטארבעטער געפרעגט ביי ד"ר פישביין.
,אין ראטן-פארבאנד איז זי געווען א פאטשאטנע זאוואד-ארבעטערקע, וואס האט אריינגעקלאפט א גאנץ לעבן פיר-עקיקע שפענער אין רונדע לעכער!'
גענאסען, ניטשי ווא,! דער מאלאדיעץ צבי הירש סארקין איז אייביק טעטיק און שעפעריש; ער האלט רעדעס און גיט לעקציעס וועגן דעם חילוק צווישן א פאבריק, א זאוואד און א קאמבינאט! זעט זשע און הערט זשע נאר: צבי הירש איז טאקע א חשובער קענער, וואס פארנעמט זיך מיט ערנסטע טעמעס!
ראטא-גראוויאר
זשוואווע און שמאגלע
ראנדקעס, וועטשערינקעס און הוליאנקעס
אין דער מעטראפאליע און אומגעגנט
* * *
דער 12טער אויגוסט ביי ד"ר נאמאסט אין פאלאץ
געסט באצויבערט פון געמיטלעכער שאמפאניער-שטונדע
און רייכער פראגראם לזכרון דער יידישער קולטור אין רוסלאנד
זשוואווע און שמאגלע
ראנדקעס, וועטשערינקעס און הוליאנקעס
אין דער מעטראפאליע און אומגעגנט
* * *
דער 12טער אויגוסט ביי ד"ר נאמאסט אין פאלאץ
געסט באצויבערט פון געמיטלעכער שאמפאניער-שטונדע
און רייכער פראגראם לזכרון דער יידישער קולטור אין רוסלאנד
ער זעט-אויס ווי ער באזיצט די בודע
ווייל ער איז טאקע מיט ממתקים דער אייגנטימער!
ווייל ער איז טאקע מיט ממתקים דער אייגנטימער!
פארקאכט אין פאעזיע און שוים-וויין!1 צו פיל שאמפאניער!
דינה דימענט, א בעל-טובהניצע אונזערע
און דאס ווייב פון בערעקאש רויטמאן,
מאכט א גוטן קנאק צו איר געבורטסטאג.
א גראנדיעזע פארזאמלונג
ביי ד"ר נאמאסט אין שטוב אויף דער 5טער אוועניו האבן זיך פארזאמלט העכער הונדערט אורחים מאנטיק אין אוונט, בכדי אפצוגעבן כבוד דער יידישער קולטור אין רוסלאנד. ד"ר נאמאסט האט באצויבערט זיינע געסט מיט זיינע גלענצנדיקע רעציטאציעס פון די פאעמעס ,טיפע גריבער', ,אין ווינטער-פארנאכטן' און ,קליפ, קלאפ' און זיין ווידערגאבע פון עטלעכע לידער. אונזער גרינדער האט געהאלטן א וואונדערבארע רעדע און געגעבן גאר אן אינטערעסאנטע לעקציע וועגן דער סאוועטיש-יידישער קולטור און אירע שעפער.
דער עולם האט אויך געפראוועט דעם געבורטסטאג פון אונזער שטיצערין דינה דימענט פון וואשינגטאן. מיר באזינגען די פריינטשאפט און ברייטהארציקייט פון חברטע דימענט, וואס האט איינגעלאדן די אלע געסט צו א גראנדיעזן באנקעט אין רוסישן רעסטאראן ,אניעגין' אין גרעניטש-ווילעזש.
אן אריינבליק אין דער פארגאנגענהייט
אז אוצר נאמאסט האט רעציטירט די דריי געדיכטן, האט דער עולם געהערט ווי מ'האט אמאל דעקלאמירט אויף דער בינע אין מאסקווער יידישן מלוכה-טעאטער. ר' אוצר, דער לעצטער לעבעדיקער אקטיאר פון ,גאסעט', האט געשאנקען די געסט אן אריינבליק אין דער פארגאנגענהייט. אלע זיינען געווען ווי געפלעפט, דערפאר ווייל ס'איז געווען דאס ערטשע מאל, וואס מ'האט געהערט, אז מ'זאל ריידן אזא עלעגאנטן יידיש. פאראן אזעלכע, וואס האבן באמערקט, אז די בינע-עלאקוציע און דעקלאמאציע פון מאסקווער יידישן מלוכה-טעאטער איז אזוי עלעגאנט ווי פראנצויזיש! אנדערע האבן דערקלערט, אז ד"ר נאמאסט רעדט יידיש ווי צאר ניקאליי האט גערעדט רוסיש אדער ווי גראף פאטאצקי האט גערעדט פויליש.
די פאעמע ,קליפ, קלאפ' האט ער רעציטירט אין לזכרון נחמה זיראטינע, אן אקטריסע פון ,גאסעט' און א טייערע פריינדינע, וואס האט געהאט רעציטירט אין אויגוסט 1984 דאס זעלבע געדיכט ביי א הזכרה צום 12טן אויגוסט אין ארבעטער-רינג.
ר' אוצר איז דאס לעצטע שריד-ופליט פון דעם טעאטער, וואס האט אמאל באצויבערט די יידישע פאלקס-מאסן אין ראטן-פארבאנד און דערשטוינט דאס טעאטער-וועלט. ער האט דערמאנט און באערט זיינע פראפעסארינס אין עלאקוציע שרה רויטבוים און ראזע קורץ, דערקלערנדיק, אז זיין מדריכטע ראזע קורץ האט גערעדט צום עלעגאנטסן יידיש, אז זי איז געווען א יידישע אריסטאקראטין, וואס האט גערעדט יידיש מיט דער זעלבער עלעגאנץ, וואס דער קעניג פון פראנקרייך האט גערעדט פראנצויזיש.
א סאלוט מיט א טשעק
אונזער חשובער פריינט נחום מארקוס איז א גענעדיקער גביר און איז דער נעענסטער פריינט פון אונזער פרעזידענט ד"ר נאמאסט און ,דער מאמענט'. מיר סאלוטירן חבר מארקוס פאר זיין ברייטהארציקייט, ווייל זיין לעצטער טשעק אויף $5,000 האט דערמעגלעכט, אז דער היינטיקער נומער זאל דערשיינען. מיר באזינגען און באערן זיין פריינטשאפט און ברייטהארציקייט און ווינשן אים לאנגע יארן. ר' נחום, פאראן זיינען ניט קיין שום ווערטער צום אויסדרוקן אונזער דאנקבארקייט.
,דער מאמענט' איז אויפגעקומען א דאנק פריינט מארקוס. מיט פיר יאר צוריק האט ר' נחום געשאנקען ד"ר נאמאסט א טשעק צום שאפן א יידישע צייטונג אין אינטערנעט, כדי צו פרעזערווירן די אלע דערגרייכונגען, נאטיצן און ווערק, וואס זיינען ארויסגעקומען פון דעם לערן-קרייז פאר יידיש-ריידנדיקע, וואס ר' נחום האט בייגעוואוינט יעדן מאנאט אין משך פון די דריי יאר, וואס די גרופע האט עקזיסטירט.
ביי ד"ר נאמאסט אין שטוב אויף דער 5טער אוועניו האבן זיך פארזאמלט העכער הונדערט אורחים מאנטיק אין אוונט, בכדי אפצוגעבן כבוד דער יידישער קולטור אין רוסלאנד. ד"ר נאמאסט האט באצויבערט זיינע געסט מיט זיינע גלענצנדיקע רעציטאציעס פון די פאעמעס ,טיפע גריבער', ,אין ווינטער-פארנאכטן' און ,קליפ, קלאפ' און זיין ווידערגאבע פון עטלעכע לידער. אונזער גרינדער האט געהאלטן א וואונדערבארע רעדע און געגעבן גאר אן אינטערעסאנטע לעקציע וועגן דער סאוועטיש-יידישער קולטור און אירע שעפער.
דער עולם האט אויך געפראוועט דעם געבורטסטאג פון אונזער שטיצערין דינה דימענט פון וואשינגטאן. מיר באזינגען די פריינטשאפט און ברייטהארציקייט פון חברטע דימענט, וואס האט איינגעלאדן די אלע געסט צו א גראנדיעזן באנקעט אין רוסישן רעסטאראן ,אניעגין' אין גרעניטש-ווילעזש.
אן אריינבליק אין דער פארגאנגענהייט
אז אוצר נאמאסט האט רעציטירט די דריי געדיכטן, האט דער עולם געהערט ווי מ'האט אמאל דעקלאמירט אויף דער בינע אין מאסקווער יידישן מלוכה-טעאטער. ר' אוצר, דער לעצטער לעבעדיקער אקטיאר פון ,גאסעט', האט געשאנקען די געסט אן אריינבליק אין דער פארגאנגענהייט. אלע זיינען געווען ווי געפלעפט, דערפאר ווייל ס'איז געווען דאס ערטשע מאל, וואס מ'האט געהערט, אז מ'זאל ריידן אזא עלעגאנטן יידיש. פאראן אזעלכע, וואס האבן באמערקט, אז די בינע-עלאקוציע און דעקלאמאציע פון מאסקווער יידישן מלוכה-טעאטער איז אזוי עלעגאנט ווי פראנצויזיש! אנדערע האבן דערקלערט, אז ד"ר נאמאסט רעדט יידיש ווי צאר ניקאליי האט גערעדט רוסיש אדער ווי גראף פאטאצקי האט גערעדט פויליש.
די פאעמע ,קליפ, קלאפ' האט ער רעציטירט אין לזכרון נחמה זיראטינע, אן אקטריסע פון ,גאסעט' און א טייערע פריינדינע, וואס האט געהאט רעציטירט אין אויגוסט 1984 דאס זעלבע געדיכט ביי א הזכרה צום 12טן אויגוסט אין ארבעטער-רינג.
ר' אוצר איז דאס לעצטע שריד-ופליט פון דעם טעאטער, וואס האט אמאל באצויבערט די יידישע פאלקס-מאסן אין ראטן-פארבאנד און דערשטוינט דאס טעאטער-וועלט. ער האט דערמאנט און באערט זיינע פראפעסארינס אין עלאקוציע שרה רויטבוים און ראזע קורץ, דערקלערנדיק, אז זיין מדריכטע ראזע קורץ האט גערעדט צום עלעגאנטסן יידיש, אז זי איז געווען א יידישע אריסטאקראטין, וואס האט גערעדט יידיש מיט דער זעלבער עלעגאנץ, וואס דער קעניג פון פראנקרייך האט גערעדט פראנצויזיש.
א סאלוט מיט א טשעק
אונזער חשובער פריינט נחום מארקוס איז א גענעדיקער גביר און איז דער נעענסטער פריינט פון אונזער פרעזידענט ד"ר נאמאסט און ,דער מאמענט'. מיר סאלוטירן חבר מארקוס פאר זיין ברייטהארציקייט, ווייל זיין לעצטער טשעק אויף $5,000 האט דערמעגלעכט, אז דער היינטיקער נומער זאל דערשיינען. מיר באזינגען און באערן זיין פריינטשאפט און ברייטהארציקייט און ווינשן אים לאנגע יארן. ר' נחום, פאראן זיינען ניט קיין שום ווערטער צום אויסדרוקן אונזער דאנקבארקייט.
,דער מאמענט' איז אויפגעקומען א דאנק פריינט מארקוס. מיט פיר יאר צוריק האט ר' נחום געשאנקען ד"ר נאמאסט א טשעק צום שאפן א יידישע צייטונג אין אינטערנעט, כדי צו פרעזערווירן די אלע דערגרייכונגען, נאטיצן און ווערק, וואס זיינען ארויסגעקומען פון דעם לערן-קרייז פאר יידיש-ריידנדיקע, וואס ר' נחום האט בייגעוואוינט יעדן מאנאט אין משך פון די דריי יאר, וואס די גרופע האט עקזיסטירט.
בריוו אין רעדאקציע
פארזיכט!
חשובער רעדאקטאר:
דאס זיינען באקאנטע פאקטן וועגן די סאוועטיש-יידישע שרייבער אין דער קאמוניסטישער עפאכע, סיי בעת לענינס סיי בעת סטאלינס יארן, ווי אויך בשעת די שפעטערדיקע יארן מיט ,סאוועטיש היימלאנד' און זיין הויפט-רעדאקטאר אהרון ווערגעליס. ס'איז פיינלעך צו לייענען די פאקטן און אקצעפטירן, אז דאס אלץ איז באמת געשען.
די אלע פאקטן שטרייכן ווידער אמאל אונטער, אז ס'איז אמת מיט הונדערט פראצענט, וואס פרעזידענט ראנאלד רעיגאן פלעג זאגן וועגן קאמוניזם, רעזומירט נאר מיט עטלעכע ווערטער: ,דער ראטן-פארבאנד איז א בייזע אימפעריע'.
ס'איז אויך אמת און אננעמבאר, אז אין סאוועטן-רוסלאנד זיינען אויך געווען פראגרעסיווע יידישע שרייבער; מ'דארף ניט אריינלייגן אלע יידישע שרייבער אין ראטן-פארבאנד אין דער זעלבער טארבע. זייט איר מסכים מיט מיר, דר. נאמאסט?
און דאך, דאך... ווען מ'הערט אדער לייענט וועגן 12טן אויגוסט ווערט פינצטער פאר די אויגן. פארגעסט ניט, מיינע ליבע פריינד, אז כ'בין געבוירן געווארן אין 1949 אין בוענאס-איירעס. כ'בין ניט קיין עדות און ווייס ניט פערזענלעך די ריינע פאקטן בנוגע דעם סאוועטן-פארבאנד אזוי ווי איר זייט, מיינע גוטע ברידער אין רעדאקציע.
טרויעריק זיינען די אלע ליידן, די גולאגן און פארשידענע אזוינע און אנדערע ענלעכע פינצטערנישן, וואס איר האט אלע מיטגעמאכט און איבערגעלעבט. איר זייט דאך אמתע צוזעער, וואס באטאנען פאר דער מענטשהייט, וואס ס'איז ווירקלעך געשען. איר טראכט ניט אויס קיין מעשהלעך. און מיר, די וואס זיינען ניט קיין צוזעער און האבן די זכיה צו לייענען היינט-צו-טאג ,דער מאמענט', זאגן אייך אלעמען אין רעדאקציע: א דאנק פארן זאגן דעם אמת!
מ'האט אמאל דערקלערט, אז זשורנאליזם איז די שענסע, בעסטע און אינהאלטסרייכסטע פראפעסיע. ווען כ'בין געווען א פיצל-קינד, האב איך געטרוימט צו ווערן א פייער-לעשער; זשורנאליזם איז אויך א פראפעסיע, וואס פאדערט פאראנטווארטלעכקייט און ארנטלעכקייט, ווייל אמאל, אנשטאט צו פארלעשן שרפות ווי פעאיקע פאזשארניקעס, קאן מען אויך מאכן פרישע שרפות, וואס וועלן ענדלעך ווערן שווער אדער אוממעגלעך צו פארלעשן.
מיט דרך-ארץ, חיים זשיטניצקי, בוענאס-איירעס
א טייוולאנישע אידעאלאגיע
זייער געערטער רעדאקטאר:
,הייל היטלער' און ,סלאווא סטאלינו' זיינען די סאמע זעלבע זאך; ס'איז ניט דא קיין שום אונטערשיד! טרויעריק איז דער פאקט, וואס ס'זיינען געווען א סך יידן, וואס האבן אויסגערופן דעם טייוולאנישן סאלוט מיט געטריישאפט און האבן טאקע געגלויבט אין קאמוניזם.
ביידע אידעאלאגיעס זיינען טייוולאניש. ביידע האבן קאנקורירט איינער מיטן צווייטן, כדי צו זיין דער קייסער איבערן קאשמאר. צי דער קאמוניזם איז געווען ערגער פונעם נאציזם איז כמעט ווי אוממעגלעך פעסטצושטעלן. די מזרח-אייראפעאישע לענדער זיינען גערעכט: ס'זיינען געווען סיי א שואה סיי א רויטער חורבן. מ'פארגעסט, אז האמאסעקסואלן און ציגיינער זיינען אויך אויסגעראטן געווארן פון די נאציס. אין ראטן-פארבאנד זיינען פרומע קריסטן, סיי פראוואסלאוונע סיי קאטוילישע, צוזאמען מיט פרומע יידן פארשיקט געווארן קיין סיביר, וואו גאר א סך פון זיי זיינען אומגעקומען אין די גולאגן.
יוסף קערלער ע"ה איז געווען איינער אזא ארעסטאנט. דער יידישער דיכטער איז פארשיקט געווארן פאר ,קאסמאפאליטישע טעטיקייטן' קיין סיביר, וואו ער האט געליטן יסורי-איוב און האט געהאראוועט אלס קאטארזשניק אין די פארפרוירענע מינעס! הלואי וואלטן מיר זיך געקאנט דערקונדיקן וועגן זיין מיינונג אויף דער סאוועטיש-יידישער ,קולטור'! קערלער, דער פאטער פון פראפעסאר דוב-בער קערלער פון ,אינדיאנער אוניווערסיטעט' אין בלומינגטאן און דער רעדאקטאר פון ,דער ירושלימער אלמאנאך', איז געשטארבן נאר צו 82 יאר. חבר קערלער איז אפשר פריצייטיק אוועק אין דער אייביקייט מחמת די גרויסע יסורים, וואס ער האט געליטן אין דעם קאמוניסטישן קאשמאר באקאנט ווי דער ראטן-פארבאנד.
ס'איז א שאד, וואס די יידישע שרייבער פון ראטן-פארבאנד ווי יוסף קערלער, סיאמע טעלעסין און רחל בוימוואל לעבן מער ניט. באמערקט זשע נאר, אז דא שרייב איך ,די יידישע שרייבער פון ראטן-פארבאנד' און ניט ,די סאוועטיש-יידישע שרייבער'!
יחיאל בערליאנט, דעטראיט
דער אמת, דער ריינער אמת און בלויז נאר דער אמת
אנשטענדיקער הער רעדאקטאר:
חברים אין רעדאקציע! כ'האב זיך מחיה געווען מיט אייער דערלאנגען א טויט-קלאפ די טאווארישן און סאוועטישע לאבוסעס אין ,דער פארווערטס', וואס האלטן פאר א ליטעראטור די סאוועטישע פראפאגאנדע-פאסקוטסווע אויף יידיש. ווען מ'שרייבט אין ,דער מאמענט', אז די גאנצע ליטעראטור איז פארפאסט געווארן אין אן אטכאזשע הינטער דער פלויט אויף א פארטיי-צווינטער אין די טרושאבעס, איז דאס דער אמת, דער ריינער אמת און בלויז נאר דער אמת.
די סאוועטיש-יידישע פראפאגאנדיסטן האבן אנגעשריבן נודנע פאעמעס, דערציילונגען און ראמאנען וועגן זאוואד-ארבעטער, קאלכאזניקעס און דאמבע- און עלעקטראסטאנציע-בויער.
די דערציילונגען, ראמאנען און געדיכטן פון די סאוועטיש-יידישע פען-קראצער האבן דעם זעלבן ווערט, וואס שמוץ און דרעק.
מיכאל קאגאן ,טשיקאגע
חשובער רעדאקטאר:
דאס זיינען באקאנטע פאקטן וועגן די סאוועטיש-יידישע שרייבער אין דער קאמוניסטישער עפאכע, סיי בעת לענינס סיי בעת סטאלינס יארן, ווי אויך בשעת די שפעטערדיקע יארן מיט ,סאוועטיש היימלאנד' און זיין הויפט-רעדאקטאר אהרון ווערגעליס. ס'איז פיינלעך צו לייענען די פאקטן און אקצעפטירן, אז דאס אלץ איז באמת געשען.
די אלע פאקטן שטרייכן ווידער אמאל אונטער, אז ס'איז אמת מיט הונדערט פראצענט, וואס פרעזידענט ראנאלד רעיגאן פלעג זאגן וועגן קאמוניזם, רעזומירט נאר מיט עטלעכע ווערטער: ,דער ראטן-פארבאנד איז א בייזע אימפעריע'.
ס'איז אויך אמת און אננעמבאר, אז אין סאוועטן-רוסלאנד זיינען אויך געווען פראגרעסיווע יידישע שרייבער; מ'דארף ניט אריינלייגן אלע יידישע שרייבער אין ראטן-פארבאנד אין דער זעלבער טארבע. זייט איר מסכים מיט מיר, דר. נאמאסט?
און דאך, דאך... ווען מ'הערט אדער לייענט וועגן 12טן אויגוסט ווערט פינצטער פאר די אויגן. פארגעסט ניט, מיינע ליבע פריינד, אז כ'בין געבוירן געווארן אין 1949 אין בוענאס-איירעס. כ'בין ניט קיין עדות און ווייס ניט פערזענלעך די ריינע פאקטן בנוגע דעם סאוועטן-פארבאנד אזוי ווי איר זייט, מיינע גוטע ברידער אין רעדאקציע.
טרויעריק זיינען די אלע ליידן, די גולאגן און פארשידענע אזוינע און אנדערע ענלעכע פינצטערנישן, וואס איר האט אלע מיטגעמאכט און איבערגעלעבט. איר זייט דאך אמתע צוזעער, וואס באטאנען פאר דער מענטשהייט, וואס ס'איז ווירקלעך געשען. איר טראכט ניט אויס קיין מעשהלעך. און מיר, די וואס זיינען ניט קיין צוזעער און האבן די זכיה צו לייענען היינט-צו-טאג ,דער מאמענט', זאגן אייך אלעמען אין רעדאקציע: א דאנק פארן זאגן דעם אמת!
מ'האט אמאל דערקלערט, אז זשורנאליזם איז די שענסע, בעסטע און אינהאלטסרייכסטע פראפעסיע. ווען כ'בין געווען א פיצל-קינד, האב איך געטרוימט צו ווערן א פייער-לעשער; זשורנאליזם איז אויך א פראפעסיע, וואס פאדערט פאראנטווארטלעכקייט און ארנטלעכקייט, ווייל אמאל, אנשטאט צו פארלעשן שרפות ווי פעאיקע פאזשארניקעס, קאן מען אויך מאכן פרישע שרפות, וואס וועלן ענדלעך ווערן שווער אדער אוממעגלעך צו פארלעשן.
מיט דרך-ארץ, חיים זשיטניצקי, בוענאס-איירעס
א טייוולאנישע אידעאלאגיע
זייער געערטער רעדאקטאר:
,הייל היטלער' און ,סלאווא סטאלינו' זיינען די סאמע זעלבע זאך; ס'איז ניט דא קיין שום אונטערשיד! טרויעריק איז דער פאקט, וואס ס'זיינען געווען א סך יידן, וואס האבן אויסגערופן דעם טייוולאנישן סאלוט מיט געטריישאפט און האבן טאקע געגלויבט אין קאמוניזם.
ביידע אידעאלאגיעס זיינען טייוולאניש. ביידע האבן קאנקורירט איינער מיטן צווייטן, כדי צו זיין דער קייסער איבערן קאשמאר. צי דער קאמוניזם איז געווען ערגער פונעם נאציזם איז כמעט ווי אוממעגלעך פעסטצושטעלן. די מזרח-אייראפעאישע לענדער זיינען גערעכט: ס'זיינען געווען סיי א שואה סיי א רויטער חורבן. מ'פארגעסט, אז האמאסעקסואלן און ציגיינער זיינען אויך אויסגעראטן געווארן פון די נאציס. אין ראטן-פארבאנד זיינען פרומע קריסטן, סיי פראוואסלאוונע סיי קאטוילישע, צוזאמען מיט פרומע יידן פארשיקט געווארן קיין סיביר, וואו גאר א סך פון זיי זיינען אומגעקומען אין די גולאגן.
יוסף קערלער ע"ה איז געווען איינער אזא ארעסטאנט. דער יידישער דיכטער איז פארשיקט געווארן פאר ,קאסמאפאליטישע טעטיקייטן' קיין סיביר, וואו ער האט געליטן יסורי-איוב און האט געהאראוועט אלס קאטארזשניק אין די פארפרוירענע מינעס! הלואי וואלטן מיר זיך געקאנט דערקונדיקן וועגן זיין מיינונג אויף דער סאוועטיש-יידישער ,קולטור'! קערלער, דער פאטער פון פראפעסאר דוב-בער קערלער פון ,אינדיאנער אוניווערסיטעט' אין בלומינגטאן און דער רעדאקטאר פון ,דער ירושלימער אלמאנאך', איז געשטארבן נאר צו 82 יאר. חבר קערלער איז אפשר פריצייטיק אוועק אין דער אייביקייט מחמת די גרויסע יסורים, וואס ער האט געליטן אין דעם קאמוניסטישן קאשמאר באקאנט ווי דער ראטן-פארבאנד.
ס'איז א שאד, וואס די יידישע שרייבער פון ראטן-פארבאנד ווי יוסף קערלער, סיאמע טעלעסין און רחל בוימוואל לעבן מער ניט. באמערקט זשע נאר, אז דא שרייב איך ,די יידישע שרייבער פון ראטן-פארבאנד' און ניט ,די סאוועטיש-יידישע שרייבער'!
יחיאל בערליאנט, דעטראיט
דער אמת, דער ריינער אמת און בלויז נאר דער אמת
אנשטענדיקער הער רעדאקטאר:
חברים אין רעדאקציע! כ'האב זיך מחיה געווען מיט אייער דערלאנגען א טויט-קלאפ די טאווארישן און סאוועטישע לאבוסעס אין ,דער פארווערטס', וואס האלטן פאר א ליטעראטור די סאוועטישע פראפאגאנדע-פאסקוטסווע אויף יידיש. ווען מ'שרייבט אין ,דער מאמענט', אז די גאנצע ליטעראטור איז פארפאסט געווארן אין אן אטכאזשע הינטער דער פלויט אויף א פארטיי-צווינטער אין די טרושאבעס, איז דאס דער אמת, דער ריינער אמת און בלויז נאר דער אמת.
די סאוועטיש-יידישע פראפאגאנדיסטן האבן אנגעשריבן נודנע פאעמעס, דערציילונגען און ראמאנען וועגן זאוואד-ארבעטער, קאלכאזניקעס און דאמבע- און עלעקטראסטאנציע-בויער.
די דערציילונגען, ראמאנען און געדיכטן פון די סאוועטיש-יידישע פען-קראצער האבן דעם זעלבן ווערט, וואס שמוץ און דרעק.
מיכאל קאגאן ,טשיקאגע
דעם קאמיסארס עצה
כאוויירימ, נידער מיטנ זיידנ אונ נידער מיטנ שטעטל!
יידיש איז אנ אנטיקענע, קעגנרעוואלוציאנערע שפראכ!
רעדט רוסיש ווי די קאמיסארנ און קאמסאמאלנ אינ מאסקווע!
קונסט-גאלעריע
גוטברודערלעכ, אוטאפיש אונ סאוועטיש
אויפ סאוועטישע פעלדער
גוטברודערלעכ, אוטאפיש אונ סאוועטיש
אויפ סאוועטישע פעלדער
לייגט ניט דעמ זיידנ לענינ!
לענין פרעגט ביים ערשטן סדר:
מה נשתנה המהומה הזה?*
מה נשתנה המהומה הזה?*
*פארוואס איז אט-די סומאטאכע אנדערש פון די אנדערע אומרוען?
קעגנרעוואלוציאנערע אונ קאסמאפאליטישע קונסט-ווערק
 |  |
נידער מיטן קאסמאפאליטיזמ!
שרייבט אונז מיט אייערע באמערקונגען:
yiddishmoment@yiddishmoment.com
דרוקט אייער רעקלאמע דא אין אונזער צייטונג!
וועגן אינפארמאציע בנוגע רעקלאמעס:
yiddishmoment@yiddishmoment.com
אכטונג: בנימין עקלשטיין, רעדאקציע-סעקרעטאר
שענקט דער מאמענט א מתנה!
צום פאראייביקן די יידישע פרעסע און קולטור
,דער מאמענט' שענקט אייך יעדע וואך א מתנה: מ'לייענט בחנם אונזער זשורנאל. מ'דארף אים ניט אויסשרייבן, זיך ניט איינשרייבן, ניט אנשליסן און ניט פארשרייבן. פאראייביקט די יידישע פרעסע און קולטור דורך שענקען ,דער מאמענט' א מתנה מיטן ביישטייערונגס-קנעפל. דאס איז אייער ,מאמענט'!
וואס לויפט איר אוועק?
ס'איז כדאי אריינצוקוקן אין די פאלגנדיקע סעקציעס:
פילאסאפיע  די הויכע פענסטער אין רוסלאנד ____________________________ פאראדיע און פאסקוויל א קאפיטאליסטישע דעקאדענץ | הומאר  א געשמאקע טרויקע זי האט זיי אין באד!1 ______________________________1 סאטירע און הומארעסקע די אנטי-ארגאזם-ליגע בתולות פאר סטאלינ'ען _____________________________ נייעס ארטיקלען רעליגיע ווידעאס |
פארבאטן אין ראטן-פארבאנד דער ראמאן
דאקטאר זשיוואגא
א פאררעטער פון דער רעוואלוציע!
א גרעסערע ליבשאפט האט ער צו א פרוי איידער צו דער מלוכה.
דאקטאר זשיוואגא
א פאררעטער פון דער רעוואלוציע!
א גרעסערע ליבשאפט האט ער צו א פרוי איידער צו דער מלוכה.
כאוויירימ, פארגעסט דער מאמענט אונ אייער בורזשוארנע פארגאנגענהייט;
מארשירט פארויס מיטנ באלשעוויזמ!
מארשירט פארויס מיטנ באלשעוויזמ!
די פאנ איז רויט ווי אונזער בלוט!
פוצט זיכ אויס ווי א טאוואריש אונ רעדט ביראבידזשאניש ווי ווערגעליס!
פוצט זיכ אויס ווי א טאוואריש אונ רעדט ביראבידזשאניש ווי ווערגעליס!
פון ליובאוויטש (קורצע פאות)
ביז סאטמאר (לאנגע פאות)
און פון סאנז ביז סאדיגור...
ביני-לביני נאך עלינו זאגט דער רבי ביים קידוש:
,די וועלט איז יונג און חסידיש!'
דער מאמענט ווינשט אייך אלעמען
א גן-עדנדיקן שבת און א שבתדיקע וואך!
מסעות בנימין זוסקין
א וואונדערבארע ביאגראפיע וועגן דעם בארימטן אקטיאר
פון מאסקווער יידישן מלוכה-טעאטער
פון זיין טאכטער אלא זוסקין-פערלמאן
Mister Tablecloth
די שענסטע טישטיכער און קליידער פאר פרויען
די שענסטע טישטיכער און קליידער פאר פרויען
 |  |
אייער חבר אין סאנקט-טאמאס www.mrtablecloth-vi.com
D5180 Dronningens Gade, Ste. 1, St. Thomas, USVI 00802
מיר שיקן פעקלעך אין אלע טיילן וועלט!
* * *
די שענסטע וואקאציע-הייזקעס אין סאנקט-טאמאס!
D5180 Dronningens Gade, Ste. 1, St. Thomas, USVI 00802
מיר שיקן פעקלעך אין אלע טיילן וועלט!
* * *
די שענסטע וואקאציע-הייזקעס אין סאנקט-טאמאס!
 |  |
Lady Dove & Sweet Cottage
אייער היים ווען איר זייט אויף וואקאציע
שטעלט זיך אין דער פארבינדונג מיט סעלווין אויף
www.rebelcharter.com * 340.998.8272 * ladydovevi@gmail.com
אייער היים ווען איר זייט אויף וואקאציע
שטעלט זיך אין דער פארבינדונג מיט סעלווין אויף
www.rebelcharter.com * 340.998.8272 * ladydovevi@gmail.com
די פיינסטע און שענסטע אנטיקענע קליידער פאר די בעסטע פרייזן!
237 צענטער סטריט, מאנהאטן, ניו-יארק 10013
CENTRE STREET | NEW YORK NY 10013 | T 212.724.7445
www.allanandsuzi.com
דא רעדט מען יידיש; סוזי רעדט יידיש!
237 צענטער סטריט, מאנהאטן, ניו-יארק 10013
CENTRE STREET | NEW YORK NY 10013 | T 212.724.7445
www.allanandsuzi.com
דא רעדט מען יידיש; סוזי רעדט יידיש!
דער פעאיקסטער מענש צו דער ארבעט און גאר א פיינער ייד!
242 מזרח 77סטע גאס * ניו-יארק, נ"י 10075 * 212.671.1946
toddlaynecleaners.com
242 מזרח 77סטע גאס * ניו-יארק, נ"י 10075 * 212.671.1946
toddlaynecleaners.com
,סטאר סטראק'
אנטיקענע קליידער
דאס אויבערשטע פון שטויסל מכוח
נעכטיקע מאדעס פון אמאליקע תקופות.
47 גרעניטש אוועניו, ניו-יארק 10014
212.691.5357
פערסאנאל
פרעזידענט און גרינדער - ד"ר אוצר נאמאסט (ניו-יארק)
הויפטרעדאקטאר - יעקב קארנפעלד (ניו-יארק)
געהילפס-רעדאקטאר - ד"ר שמחה עקלשטיין (ניו-יארק)
רעדאקציע-סעקרעטאר - בנימין עקלשטיין (ניו-יארק)
ד"ר רחמיאל פישביין - ספעציעלער קארעספאנדענט/ראטגעבער (ניו-יארק)
פרעזידענט און גרינדער - ד"ר אוצר נאמאסט (ניו-יארק)
הויפטרעדאקטאר - יעקב קארנפעלד (ניו-יארק)
געהילפס-רעדאקטאר - ד"ר שמחה עקלשטיין (ניו-יארק)
רעדאקציע-סעקרעטאר - בנימין עקלשטיין (ניו-יארק)
ד"ר רחמיאל פישביין - ספעציעלער קארעספאנדענט/ראטגעבער (ניו-יארק)
| מנחם און נחום שענקמאן קארעספאנדענטן, סאנקט-טאמאס פ"ר ד"ר שמעון סיימאנס קארעספאנדענט, מעין לאה פערגאמענט קארעספאנדענטין, תל-אביב מנוחה קעלערמאן קארעספאנדענטין, ירושלים ד"ר אהרון קארפארטי קארעספאנדענט, בודאפעשט ד"ר ישראל פארגעס קארעספאנדענט, פראג לייזער לייזעראוויטש קארעספאנדענט, מאדריד זעליג גינגאלד קארעספאנדענט, בערלין | לאווע גאווארטשיק רעדאקציע-מיטארבעטער פ"ר ד"ר ד"ר חיים בן-ציון אסטראווסקי רעדאקציע-מיטארבעטער בערעקאש לעווינסאן רעדאקציע-מיטארבעטער בצלאל בריקמאן רעדאקציע-מיטארבעטער נחמה גליקשטיין רעדאקציע-מיטארבעטערין * * * איר עקצעלענץ גראפיניע מאקארענע דע גאלוועז קארעספאנדענטין/פאטראנין, מאדריד זיין עקצעלענץ באראן וועלוול קארנפעלד קארעספאנדענט/פאטראן, לאנדאן |
RSS Feed