צום נייעם יאר שענקט דער מאמענט א ביישטייערונג!
http://www.gofundme.com/848azg
In honour of the New Year make a donation to der MOMENT!1
http://www.gofundme.com/848azg
In honour of the New Year make a donation to der MOMENT!1
| געלט-זאמלונגס-קאמפאניע 1 י אונזער צייטונג עקזיסטיקט א דאנק אייערע ביישטייערונגען! מיר בעטן די לייענער שענקען א פאר קאפקעס צום פאראייביקן עפעס גאר ספעציעלס. מיר האבן א בעל-טובה, וואס וועט שענקען איין דאלאר פאר יעדן דאלאר, וואס מיר וועלן זאמלען. 1 1 http://www.gofundme.com/848azg This is the only publication in the world written by Holocaust survivors and native speakers from Eastern Europe. We appeal to everyone to give a little to preserve something very special! | י דער מאמענט איז אן אלוועלטלעכע, אומפארטייאישע צייטונג, פאר דעמאקראטישע פרינציפן פאר אלע פעלקער אין אלע לענדער.1 * * * י דער מאמענט איז די איינציקע צייטשריפט, וואס ווערט פארפאסט אויף א ריינעם יידיש פון היימישע יידיש-ריידנדיקע פון מזרח-אייראפע.1 * * * ווי טיף מ'זאל ניט גראבן אין דער מאמענט,1 1!קאן מען שטענדיק גיין נאך ווייטער * * * דא שרייבט מען א גאנצן מעת-לעת אין גאנצן אויף א גאנץ-יידישלעכן יידיש!1 |
בשעת דער עולם שרייבט וועגן יידיש אויף העברעאיש, ענגליש און רוסיש,
אין ,דער מאמענט' שרייבט מען וועגן אלצדינג בלויז נאר אויף יידיש.
* * *
,דער מאמענט' איז מיט זיבן יאר צוריק געשאפן געווארן
על-רגל-אחת מיט א תפלה מיט כונה, א זשמעניע זאלץ און א הייפעלע שמאלץ!
* * *
אין יעדן אינהאלטסרייכן נומער שענקן מיר
דעם קאסמאפאליטישן עולם אן עכט-שטעטלדיקן יידיש.
יעדער נומער ווערט וואס אמאל שענער און גרעסער!
אין ,דער מאמענט' שרייבט מען וועגן אלצדינג בלויז נאר אויף יידיש.
* * *
,דער מאמענט' איז מיט זיבן יאר צוריק געשאפן געווארן
על-רגל-אחת מיט א תפלה מיט כונה, א זשמעניע זאלץ און א הייפעלע שמאלץ!
* * *
אין יעדן אינהאלטסרייכן נומער שענקן מיר
דעם קאסמאפאליטישן עולם אן עכט-שטעטלדיקן יידיש.
יעדער נומער ווערט וואס אמאל שענער און גרעסער!
לשנה טובה תכתבו ותחתמו
א דרשה צו ראש-השנה
תשע"ה: דאס בעסטע יאר, וואס איז ווען געווען!
יעדער מאמענט און די צוקונפט זיינען גאנץ-פאזיטיוו.
דאס שיקזאלס-ראד דרייט זיך לטובתן עולם.
פאר אונזערט וועגן האט דער בורא-עולם באשאפן גן-עדן.
אינעם נייעם יאר לאמיר אלע פארוואנדלען דעם עולם-השקר אינעם עולם-האמת!
א דרשה צו ראש-השנה
תשע"ה: דאס בעסטע יאר, וואס איז ווען געווען!
יעדער מאמענט און די צוקונפט זיינען גאנץ-פאזיטיוו.
דאס שיקזאלס-ראד דרייט זיך לטובתן עולם.
פאר אונזערט וועגן האט דער בורא-עולם באשאפן גן-עדן.
אינעם נייעם יאר לאמיר אלע פארוואנדלען דעם עולם-השקר אינעם עולם-האמת!
| אינהאלט ערשטע מגילה באגריסונגען צו ראש-השנה ראש-השנה, דאס יידישע ניי-יאר אלגעמיינע באמערקונגען און אפטיילונגען ר' יעקב שרייבט - לייט-ארטיקל פונעם שרייבטיש פון ד"ר נאמאסט פונעם מיקראפאן - דער באראן שרייבט א כעסן מיט א הילכער - קנאקן די קאדע תכלית מיט שכל - א פאר באמערקונגען בושות, חרפות און חוצפות שקרים, גוזמות און צביעות וועלט-שמערץ און שאדן-פרייד חשוב, וויכטיק און וואזשנע בהלות מיט יללות - היסטאריע מיט היסטעריע א וויכטיקע דעבאטע פאר חשובע שוטים די צען תשובה-טעג אין א קליין שטעטל שבת-דער הייליקסטער טאג די נסימדיקע נסיעה פון א יידישן בחור פון דער לעכערלעכקייט ביז דער גן-עדנדיקייט פון שטעטל ביז שטאט - גאנץ כתריאלעווקע א גולם מיט א צלם - דער אמת מיט אן אלף אנטיקענע פילאסאפיעס - רעקלאמעס צווייטע מגילה אן אלטמאדיש ווינקל - די וואלד-ישיבה תורה איז די בעסטע סחורה יונג, יידיש און יידישלעך - גראפיטי הומאר - לומדישע חכמות וואס ס'טוט זיך אין רעדאקציע אין דער וועלט פון טשייניק-האקעריי ניט געפידלט און ניט געדאגהט די נסים-זאנע - ד"ר זיסקינדס ווינקל די שפראך-אקאדעמיע - צו לומדיש פארן חדר דער גרויסער ברודער - עולם גולם די וועלט אין איבערזעצונג - ראטא-גראוויאר קאק-אייד דזשעני - ,סאנסעט בולעווארד'י אינטערסאנט, טשיקאווע און כדאי דער זאמביאיזם - קאך-קונסט דאס סעפטעמבער-ליד - בריוו אין רעדאקציע דעם זיידנס-עצה - פון אונזערע ארכיוון אנאנסן - רעקלאמעס- פערסאנאל  אמן ואמן סלה זאגן מיר צום נייעם יאר מכוח די אלע הארציקע וואונשן י ס'זיינען דא א סך מנהגים, וואס מ'איז נוהג פאר און בשעת ראש-השנה. דא דערמאן איך עטלעכע אזוינע טראדיציעס... כדי זיך צו גרייטן צו א גוט, זיס יאר, עסט מען זיסע שפייזן פארן יום-טוב ווי אויך ביי דער יום-טובדיקער סעודה. ביי די חסידים איז דא זייער א שיינער מנהג: דער חסיד גייט צום רבי'ן און בעט לעקעך. דער רבי גיט יעדן חסיד א שטיקל לעקעך מיט אינגבער און ווינשט אים א גוט יאר. פארוואס לעקעך? ניט בלויז ווייל לעקעך איז זיס און געשמאק, נאר אויך, און נאך וויכטיקער, מחמת לעקעך איז גלייכקלינגענדיק מיטן העברעאישן ווארט ,לקח', אזוי ווי ס'שטייט אין סידור: ,כי לקח טוב נתתי לכם תורתי על תעזבו'.** דער שורש פון לקח איז לקחת, וואס מיינט ,נעמען'. בעטן לעקעך ביים גוטן ייד איז א סגולה, אז אינעם קומענדיקן יאר וועט מען ניט דארפן בעטן ביי קיינעם קיין שום זאך. ביי דער סעודת-ראש-השנה טונקט מען אריין אין האניק אן עפל און בעט: ,יהיה רצון מלפני אבינו שבשמיים שתחדש עלינו שנה טובה ומתוקה'***. 1 י כ'ווינש אייך אלעמען גוט יום-טוב און א גוט, זיס יאר מיט געזונט און נחת. 1 1 י*חוקר זיין = פארשן 1כ'גיב אייך א גוטע לערע: גיט ניט אויף מיין תורהי** 1 י***זאל זיין דיין ווילן, אז אט-דאס יאר וועט זיין א גוטס און א זיסעס. 1 ר' שמעון בן אשר הלוי איז א בעל-לשון-קודש און א גרויסער למדן מיט א דאקטאר-דיפלאם פון אוניווערסיטעט ,בראנדאייז'. ער איז שוין א שטענדיקער קארעספאנדענט פאר ,דער מאמענט', פסקנט פאר אונז שאלות און ענטפערט אויף לומדישע קשיות און פראגעס מכוח לשון-קודש. 1 |  צו ראש-השנה מאכן מיר לכבוד אייך א לחיים-ולברכה י מיר ווינשן אייך אלעמען א גוט, געזונט און כשר ניי-יאר! מיר בעטן, אז דער אויבערשטער זאל בענטשן דאס נייע יאר מיט אלדאס גוטס. דאס איז א הארציקער וואונש פארן גאנצן עולם.1 י אין משך פונעם אפגעלאפענעם יאר האבן מיר געזען גאר א סך אין אלע טיילן וועלט, סיי אויפרעגנדיקע סיי אויפהייטערנדיקע גע- שעענישן. קיינער קאן ניט זאגן, אז דאס פארגאנגענע יאר איז ניט געווען איבערפול מיט אינטערעסאנטע, טשיקאווע און מאדנע פאסירונגען! דאס פאריקע יאר איז געווען פאר אונז אלעמען אין רעדאקציע דאס בעסטע יאר, וואס איז ווען געווען. אונזער לאזונג צום נייעם יאר איז אבער ,נאך בעסער און נאך גרעסער!' 1 י געדענקט זשע און פארשטייט שע נאר, אז אין יעדן אינהאלטסרייכן נומער שענקן מיר דעם ניימאדישן, קאסמאפאליטישן עולם אן אלטמאדישן, עכט-שטעטלדיקן יידיש און יעדער נומער ווערט וואס אמאל שענער און גרעסער! 1  ראש-השנה,י דאס יידישע ניי-יאר ד"ר שמעון סיימאנס, קארעספאנדענט, מעין י דער יום-טוב ראש-השנה האט צוויי נעמען, וואס באשרייבן זיין פילפאכיקן, רייכן כאראקטער. ערשטנס איז ראש-השנה אזא מין יום-הדין. דער אויבערשטער שטעלט יעדן איינעם צום משפט און איז חוקר* זיינע מחשבות און מעשים אין משך פונעם פארגאנגענעם יאר. מ'גרייט זיך צו דעם מוראדיקן טאג מיט תפלה, תשובה און צדקה. אז א מענש בעט מחילה ביים רבונו-של-עולם, איז ער תמיד מוחל דעם מתפלל. אויב מ'האט געזינדיקט מיט קריוודען אן אנדער פערזאן, דארף מען אנקומען צו דעם נפש און בעטן ביי אים אליין מחילה. אויב דער געקריוודעטער זאגט זיך אפ צו פארגעבן דעם בעל-דבר דאס ערשטע מאל וואס ער בעט מחילה, מוז ער, אדרבא, אנקומען נאך א צוויי מאל צו דעם לייט. אויב דער קרבן אנטזאגט זיך צום דריטן מאל צו פארגעבן די פערזאן, דארף דער מחילה-בעטער שוין מער ניט צוריקקומען. אזא מענש פארגלייכן אונזערע חכמים זצ"ל מיט א רשע, וואס זיין הארץ איז הארט ווי א שטיין. 1 י א צווייטער נאמען פון דעם יום-טוב איז זמן-תקיעת-שופר, די צייט צום שופר בלאזן. דאס קול-שופר גיט צו וויסן דעם מתפלל, אז דער בורא-עולם זיצט אויפן כסא-הדין, וואס אלע לעבעדיקע באשעפענישן גייען ווי שאף פארביי. ווען אפילו דער גורל פון א מענש זאל פארחתמעט ווערן אינעם משפט-בוך, דארף זיך דער לייט מכיוון זיין דאס הארץ צו הערן דעם תקיעת-שופר, וואס דערמאנט אים צו טאן תשובה, כדי דער מלך-העולם זאל האבן פארוואס אים מרחם צו זיין און אים געבן א גוט קוויטל. 1 |
לאמיר זיך טרעפן אין לאנדאן!
ליבע לאנדסלייט: מיט גרויס פארגעניגן מאכן מיר באקאנט, אז אונזער רעדאקציע האט זיך איבערגעפעקלט קיין לאנדאן. יעקב קארנפעלד, ד"ר אוצר נאמאסט, לאווע גאווארטשיק און ד"ר רחמיאל פישביין האבן זיך אלע איבערגעצויגן אין דער בריטישער קרוין-שטאט, וואו זיי מאכן ,דער מאמענט' אין א נייער רעדאקציע. אונזער הויפט-רעדאקטאר, אונזער פרעזידענט און די חשובסטע צוויי מיטארבעטער האבן זיך באזעצט אין דער ענגלישער הויפטשטאט. צוזאמען מיט זיין פרוי פייגע און אונזער מיטארבעטער לאווע גאווארטשיק האט זיך ר' יעקב אריינגעקליבן אין א גרויס הויז אין בעלגראוויע. ד"ר פישביין ארבעט אלס שעף-קארעספאנדענט אויף זיין יאכט אינעם טייך טעמזע ווען נאר ער קומט צו שווימען. און, אחרון אחרון חביב, האט זיך ד"ר נאמאסט אריינגעצויגן אין אן אימעניע אין קענסינגטאן גארטן. ,דער מאמענט' מאכט זיך באקוועם אין לאנדאן און הייבט זיך אן פילן ווי ביי זיך אין דער היים.
אונזער רעדאקציע-קאלעגיום ווינשט זיינע מיטארבעטער אין לאנדאן לאנגע, שעפערישע און געזונטע יארן.
היינטצייטיק, ניימאדיש און מאדערן
די וועלט ווערט וואס אמאל מאדערנער און, איינצייטיק, וואס אמאל מאדנער. דער לעבנס-טעמפא ווערט אויך וואס אמאל שנעלער און די אלגעמיינע באפעלקערונג באהאלט זיך וואס אמאל עפטער אין דער עלעקטראנישער פסעוודא-רעאליטעט. די בראווע, נייע וועלט איז שוין דא; מ'מוז זיך צוגעוואוינען צו איר. לית ברירה. מ'דארף אבער ניט ווערן פאקאכט און באזעסן מיט די אלע קאקאמייקעס און דזשימדזשיקעס. די פראגע שטעלט זיך: צי ווערט דער מענש פארשקלאפט פון דער עלעקטראנישער כמו-ווירקלעכקייט? צי דינט די עלעקטראנישע וועלט דעם מענש אדער פונקט פארקערט?
ליבע לאנדסלייט: מיט גרויס פארגעניגן מאכן מיר באקאנט, אז אונזער רעדאקציע האט זיך איבערגעפעקלט קיין לאנדאן. יעקב קארנפעלד, ד"ר אוצר נאמאסט, לאווע גאווארטשיק און ד"ר רחמיאל פישביין האבן זיך אלע איבערגעצויגן אין דער בריטישער קרוין-שטאט, וואו זיי מאכן ,דער מאמענט' אין א נייער רעדאקציע. אונזער הויפט-רעדאקטאר, אונזער פרעזידענט און די חשובסטע צוויי מיטארבעטער האבן זיך באזעצט אין דער ענגלישער הויפטשטאט. צוזאמען מיט זיין פרוי פייגע און אונזער מיטארבעטער לאווע גאווארטשיק האט זיך ר' יעקב אריינגעקליבן אין א גרויס הויז אין בעלגראוויע. ד"ר פישביין ארבעט אלס שעף-קארעספאנדענט אויף זיין יאכט אינעם טייך טעמזע ווען נאר ער קומט צו שווימען. און, אחרון אחרון חביב, האט זיך ד"ר נאמאסט אריינגעצויגן אין אן אימעניע אין קענסינגטאן גארטן. ,דער מאמענט' מאכט זיך באקוועם אין לאנדאן און הייבט זיך אן פילן ווי ביי זיך אין דער היים.
אונזער רעדאקציע-קאלעגיום ווינשט זיינע מיטארבעטער אין לאנדאן לאנגע, שעפערישע און געזונטע יארן.
היינטצייטיק, ניימאדיש און מאדערן
די וועלט ווערט וואס אמאל מאדערנער און, איינצייטיק, וואס אמאל מאדנער. דער לעבנס-טעמפא ווערט אויך וואס אמאל שנעלער און די אלגעמיינע באפעלקערונג באהאלט זיך וואס אמאל עפטער אין דער עלעקטראנישער פסעוודא-רעאליטעט. די בראווע, נייע וועלט איז שוין דא; מ'מוז זיך צוגעוואוינען צו איר. לית ברירה. מ'דארף אבער ניט ווערן פאקאכט און באזעסן מיט די אלע קאקאמייקעס און דזשימדזשיקעס. די פראגע שטעלט זיך: צי ווערט דער מענש פארשקלאפט פון דער עלעקטראנישער כמו-ווירקלעכקייט? צי דינט די עלעקטראנישע וועלט דעם מענש אדער פונקט פארקערט?
אלטמאדיש, אלטפרענקיש און אנטיקן
ריידנדיק וועגן דער אלטמאדישקייט. לאנדאן איז אן אלטמאדישע שטאט, דורכגעווייקט מיט אלטפרענקישע געגנטן מיט אנטיקענע הייזער און גערטנער. די אויבערשטע פאטא איז א בילד פונעם ,גארטן עניסמאר' אין נאיטסברידזש, א קליינע שכונה מיט א פריוואטן פארק אין מיטן. אט-די געגנט איז אמאל געווען פאר איידעלע פאמיליעס פונעם מיטל-קלאס; לאנדאן איז איבערפול מיט אזוינע געגנטן מיט אן אלגעמיינעם פארק.
יעדעס הויז איז אמאל געווען פאר איין משפחה מיט עטלעכע משרתים. היינט-צו-טאג באשטייט כמעט יעדעס הויז פון א סך וואוינונגען. אן איידעלע משפחה פונעם מיטל-קלאס פלעג זיך קאנען פארגינען א גרויס הויז הארט ביי א פריוואטן, קליינעם פארק. איצט איז אזא הויז נאר פאר די מיט א מבול מיט מזומנים. אזעלכע געגנטן מיט אזוינע פארקן באצויבערן נאך די ארטיקע איינוואוינער און מאכן עלעגאנט די בריטישע הויפטשטאט.
ריידנדיק וועגן דער אלטמאדישקייט. לאנדאן איז אן אלטמאדישע שטאט, דורכגעווייקט מיט אלטפרענקישע געגנטן מיט אנטיקענע הייזער און גערטנער. די אויבערשטע פאטא איז א בילד פונעם ,גארטן עניסמאר' אין נאיטסברידזש, א קליינע שכונה מיט א פריוואטן פארק אין מיטן. אט-די געגנט איז אמאל געווען פאר איידעלע פאמיליעס פונעם מיטל-קלאס; לאנדאן איז איבערפול מיט אזוינע געגנטן מיט אן אלגעמיינעם פארק.
יעדעס הויז איז אמאל געווען פאר איין משפחה מיט עטלעכע משרתים. היינט-צו-טאג באשטייט כמעט יעדעס הויז פון א סך וואוינונגען. אן איידעלע משפחה פונעם מיטל-קלאס פלעג זיך קאנען פארגינען א גרויס הויז הארט ביי א פריוואטן, קליינעם פארק. איצט איז אזא הויז נאר פאר די מיט א מבול מיט מזומנים. אזעלכע געגנטן מיט אזוינע פארקן באצויבערן נאך די ארטיקע איינוואוינער און מאכן עלעגאנט די בריטישע הויפטשטאט.
צייט-גייסט און וועלט-אנשויאונג
רבותי, געדענקט זשע און פארשטייט זשע נאר, אז מיר לעבן אין א מאטעריאליסטישער וועלט מיט נקבות ווי די פעראקסידישע בלאנדינקע אויף דער פאטא אויף לינקס! די שטעטלדיקע וועלט, וואו תורה איז געווען די בעסטע סחורה איז, צום צער, שוין לאנג צוריק אוועק אין דער אייביקייט. די געוואלדיקע נקבה מאדאנע פארמאגט ,די אמתע סחורה', נאך וועלכער דער היינטיקער עולם לעכצט. דאס איז די ווירקלעכקייט און אזוי איז די היינטיקע וועלט.
חברים, מיר זוכן אן אמתע בלאנדינע אין א פעראקסידישער וועלט, אן אשית-חיל אין א מאטעריאליסטישער וועלט. מיר זוכן א בעל-אמת אויפן עולם-השקרים אזוי ווי דיאגענעס האט געזוכט מיטן לאמטערן אן ערלעכן מענש אויף דער שטאק-פינצטערער נאכט. מיר זוכן אן ארטיסט אין א וועלט, וואס איז משוגע נאכן שמוץ און דרעק. מיר זוכן לאגיק אין א משוגענער וועלט. מיר זוכן יושר אין אן אומארנטלעכער וועלט. מיר זוכן די ווירקלעכקייט אין א וועלט, וואס איז פארקאכט אין דער פסעוודא-רעאליטעט! מיר פאדערן לייזונגען פון די היינטיקע פראבלעמען!
די מענשן-דופליקאציע איז שוין אלטמאדיש! איצט רעדט מען וועגן אויטאמאטאנען, וואס זיינען א האלבער מענש און א האלבע מאשין, האלב-ארגאניש און האלב-מעכאניש, האלב-מענשלעך און האלב-אויטאמאטיש. דאס איז ניט קיין טרוים, נאר א חושך-מצרימדיקער קאשמאר! פאראן אזעלכע טעכנאלאגן, וואס האבן גרויס חשק צו פארווירקלעכן אזא קאשמאר. די פסעוודא-רעאליטעט צעשטערט די ווירקלעכקייט און די קיבערנעטישע וואר נעמט-איבער די וועלט! ס'טוט זיך חושך! פאראן זיינען אבער אזעלכע, גאט צו דאנקען, וואס קויפן זיך ניט איין אין אזא חברה משוגעים און לעבן מיט א תכלית אן דעם ,שטעקער אין שטעפסל'.
און ריידנדיק וועגן משיח: דאס איז די סיבה פארוואס דער דורכשניטלעכער מענש איז היינט-צו-טאג אזוי זויער און קאלאמוטנע. די מענשהייט האט שוין פארלוירן איר מענשלעכקייט און איז אראפ פון דרך-הישר, פארפירט אין זומפ, מיל, באד און הקדש פון א קאקאמייקע, אין וועלכער אלע זיינען פארקאכט. דא ליגט דער הונט באגראבן און דערויף קלאגט דאך דער מקונן.
אין שייכות מיט דעם, וואס מיר רעדן-ארום איז אן אנדער סימן-רע, אז די עולם-גולמדיקע פאלקס-מאסן ווילן נאר גלאצן אלע טאג אויפן טעלעוויזיע- און קאמפוטער-עקראן און פרעסן ווי א וואלף די מאלצייט אויף פאפירענע טעלער אינעם אונטערוועש ביים טיש אין קיך. ווען מ'גייט-אראפ אויף דער גאס, איז מען מער ניט אויסגעפוצט אין עסיק און האניק, נאר אין אפגעריסן-אפגעשליסענע שמאטעס ווי א זשלאב.
די וואס ווילן לעבן נאר אין דער קיבער-וועלט דארפן זיך ארויפלאדן די נשמה אויף דער פסעוודא-רעאליטעט און אויסוועבן דעם קערפער, כדי צו מאכן מער פלאץ פאר די, וואס ווילן לעבן אויף דער וואר, אין א ווירקלעכער וועלט מיט ווירלקעכע מענשן, וואס לעבן מיט א תכלית!
רבותי, געדענקט זשע און פארשטייט זשע נאר, אז מיר לעבן אין א מאטעריאליסטישער וועלט מיט נקבות ווי די פעראקסידישע בלאנדינקע אויף דער פאטא אויף לינקס! די שטעטלדיקע וועלט, וואו תורה איז געווען די בעסטע סחורה איז, צום צער, שוין לאנג צוריק אוועק אין דער אייביקייט. די געוואלדיקע נקבה מאדאנע פארמאגט ,די אמתע סחורה', נאך וועלכער דער היינטיקער עולם לעכצט. דאס איז די ווירקלעכקייט און אזוי איז די היינטיקע וועלט.
חברים, מיר זוכן אן אמתע בלאנדינע אין א פעראקסידישער וועלט, אן אשית-חיל אין א מאטעריאליסטישער וועלט. מיר זוכן א בעל-אמת אויפן עולם-השקרים אזוי ווי דיאגענעס האט געזוכט מיטן לאמטערן אן ערלעכן מענש אויף דער שטאק-פינצטערער נאכט. מיר זוכן אן ארטיסט אין א וועלט, וואס איז משוגע נאכן שמוץ און דרעק. מיר זוכן לאגיק אין א משוגענער וועלט. מיר זוכן יושר אין אן אומארנטלעכער וועלט. מיר זוכן די ווירקלעכקייט אין א וועלט, וואס איז פארקאכט אין דער פסעוודא-רעאליטעט! מיר פאדערן לייזונגען פון די היינטיקע פראבלעמען!
די מענשן-דופליקאציע איז שוין אלטמאדיש! איצט רעדט מען וועגן אויטאמאטאנען, וואס זיינען א האלבער מענש און א האלבע מאשין, האלב-ארגאניש און האלב-מעכאניש, האלב-מענשלעך און האלב-אויטאמאטיש. דאס איז ניט קיין טרוים, נאר א חושך-מצרימדיקער קאשמאר! פאראן אזעלכע טעכנאלאגן, וואס האבן גרויס חשק צו פארווירקלעכן אזא קאשמאר. די פסעוודא-רעאליטעט צעשטערט די ווירקלעכקייט און די קיבערנעטישע וואר נעמט-איבער די וועלט! ס'טוט זיך חושך! פאראן זיינען אבער אזעלכע, גאט צו דאנקען, וואס קויפן זיך ניט איין אין אזא חברה משוגעים און לעבן מיט א תכלית אן דעם ,שטעקער אין שטעפסל'.
און ריידנדיק וועגן משיח: דאס איז די סיבה פארוואס דער דורכשניטלעכער מענש איז היינט-צו-טאג אזוי זויער און קאלאמוטנע. די מענשהייט האט שוין פארלוירן איר מענשלעכקייט און איז אראפ פון דרך-הישר, פארפירט אין זומפ, מיל, באד און הקדש פון א קאקאמייקע, אין וועלכער אלע זיינען פארקאכט. דא ליגט דער הונט באגראבן און דערויף קלאגט דאך דער מקונן.
אין שייכות מיט דעם, וואס מיר רעדן-ארום איז אן אנדער סימן-רע, אז די עולם-גולמדיקע פאלקס-מאסן ווילן נאר גלאצן אלע טאג אויפן טעלעוויזיע- און קאמפוטער-עקראן און פרעסן ווי א וואלף די מאלצייט אויף פאפירענע טעלער אינעם אונטערוועש ביים טיש אין קיך. ווען מ'גייט-אראפ אויף דער גאס, איז מען מער ניט אויסגעפוצט אין עסיק און האניק, נאר אין אפגעריסן-אפגעשליסענע שמאטעס ווי א זשלאב.
די וואס ווילן לעבן נאר אין דער קיבער-וועלט דארפן זיך ארויפלאדן די נשמה אויף דער פסעוודא-רעאליטעט און אויסוועבן דעם קערפער, כדי צו מאכן מער פלאץ פאר די, וואס ווילן לעבן אויף דער וואר, אין א ווירקלעכער וועלט מיט ווירלקעכע מענשן, וואס לעבן מיט א תכלית!
יונג און חסידיש
צום נייעם יאר באזינגען מיר דאס לעבן פונעם ריבניצער רבי'ן חיים זאנוויל אבראמאוויטש זצ"ל. ר' חיים איז באמת ניט געווען קיין רבי, נאר א חסידישער רב, מגיד און בעל-מופת. דער קליינער מגיד האט בשעתן חורבן אפגעראטעוועט א גאנץ שטעטל. ערב-פסח 1941 זיינען ניצול געווארן 5,000 נפשות א דאנק די תפלות פון דעם צדיק-הנסתר. דער נאצי-באטאליאן איז אריינגעפארן ארום 11 אזייגער אין דער פרי, ארויסגעפארן שפעטער מיט א שעה און איז קיין מאל ניט צוריקגעקומען. דאס שטעטל ריבניצע האט פרידלעך איבערגעלעבט די שואה.
צום נייעם יאר דערמאנען מיר דעם בעל-אמונה און בעל-מופת, וואס האט געדינט השם און זעלבסטלאז געהאלפן א מבול מיט פשוטע יידן אין רומעניע פאר און בעת דער מלחמה, נאכן חורבן אין ראטן-פארבאנד און שפעטער אין זיין נייער היים אמעריקע.
מיט פרייד און שטאלץ פאטשן זיך אונזערע רעדאקטארן און מיטארבעטער אין בייכל, מחמת אין די יידיש-ריידנדיקע קהילות איבער דער לענג און ברייט פון דער וועלט נוצט מען איצט אונזער באגריסונג ,זאלט איר האבן א גן-עדנדיקן שבת און א שבתדיקע וואך!' מיר שטאלצירן זייער מיט אזא דערגרייכונג און שעפן נחת, אז חשובע און טייערע חסידים אין אלע טיילן וועלט לייענען בסוד אונזער צייטשריפט ביי דער ארבעט און מיט זייערע קעשענע-טעלעפאנען, ווען זיי פארן צו און פון דער ארבעט.
מיר דערפרייען זיך ביזן זיבנטן הימל, וואס אונזערע פרומע ברידער און שוועסטער פילן זיך ווי ביי זיך אין דער היים מיט ,דער מאמענט' און לייענען אים מיט באקוועמלעכקייט און אין גוטברודערשאפט. דאס איז ניט קיין געשפעטנער עסק! ס'איז ניט קיין באגאטעל, נאר א געוואלדיקער אויפטו, אז א ,וועלטלעכע' פובליקאציע זאל אריינדרינגען ניט בלויז אין דער פרומער וועלט, נאר זי ווערט אויך געלייענט פון א וועלט מיט חסידים. ,דער מאמענט' איז ניט קיין וועלטלעכע און אויך ניט קיין רעליגיעזע צייטונג; ער איז אן אומפארטייאישע צייטונג, וואס איז הן פאר פרומע הן פאר פרייע יידן. אונזער זשורנאל זוכט מיט גרויס פארגעניגן צו בארייכערן די לייענער סיי די בילדונג סיי דעם חינוך.
מיר שעצן-הויך אונזערע חסידישע לייענער און פרייען זיך, וואס מיר זיינען זוכה צו האבן אזא כבוד, אז פיינע חסידים פון יעדער חברה אין יעדן טייל וועלט לייענען מיט התלהבות ,דער מאמענט'. צום נייעם יאר סאלוטירן מיר אונזער חסידישע לייענערשאפט.
ביני-לביני נאך עלינו זאגט דער רבי ביי קידוש: ,די וועלט איז יונג און חסידיש!'
דא דערמאנט און באערט מען אלץ, וואס האט צו טאן מיט חסידות און חסידים. דא שרייבט מען וועגן חסידים-לאנד און וואס ס'טוט זיך דארט.
א קאמישער אנעקדאט וועגן חסידות בכלל און ליבאוויטשער חסידות בפרט איז דאס: אויב מ'פרעגט, חוץ ליובאוויטש, ביי יעדן חסיד פון יעדער חברה ,ווער איז דער גרעסטער בעל-חסידות פון אלע דורות?' איז דער ענטפער תמיד ,דער בעל-שם-טוב.' ווען מ'שטעלט א ליובאוויטשער חסיד די קלאץ-קשיא, איז דער ענטפער שטענדיק: ,דער רבי' (מנחם שניאורסאן). די תשובה פון די ליובאוויטשער חסידים איז פיל-זאגנדיק און שווער-פארשטענדלעך, ווייל אלע סעקטעס באערן דעם צדיק בש"ט ווי דער גרעסטער רבי פון אלע דורות. דער ענטפער פון די ליובאוויטשער חסידים באווייזט, אז אמת איז דאס זאגעכץ ,אז מ'פרעגט א שאלה, ווערט זי טרייף'!
דא שרייבט מען קיין מאל ניט וועגן קיין פרומע ליטוואקעס פון טעלז, פאנאוועזש, וואלאזשין און מיר. דאס איז אן אפטיילונג פאר הייסע חסידים און ניט פאר קיין קאלטע מתנגדים. אין די חסידישע קהילות זאגט מען, אז ס'זיינען ניט דא קיין הייסע, נאר קאלטע מתנגדים!
צום נייעם יאר באזינגען מיר דאס לעבן פונעם ריבניצער רבי'ן חיים זאנוויל אבראמאוויטש זצ"ל. ר' חיים איז באמת ניט געווען קיין רבי, נאר א חסידישער רב, מגיד און בעל-מופת. דער קליינער מגיד האט בשעתן חורבן אפגעראטעוועט א גאנץ שטעטל. ערב-פסח 1941 זיינען ניצול געווארן 5,000 נפשות א דאנק די תפלות פון דעם צדיק-הנסתר. דער נאצי-באטאליאן איז אריינגעפארן ארום 11 אזייגער אין דער פרי, ארויסגעפארן שפעטער מיט א שעה און איז קיין מאל ניט צוריקגעקומען. דאס שטעטל ריבניצע האט פרידלעך איבערגעלעבט די שואה.
צום נייעם יאר דערמאנען מיר דעם בעל-אמונה און בעל-מופת, וואס האט געדינט השם און זעלבסטלאז געהאלפן א מבול מיט פשוטע יידן אין רומעניע פאר און בעת דער מלחמה, נאכן חורבן אין ראטן-פארבאנד און שפעטער אין זיין נייער היים אמעריקע.
מיט פרייד און שטאלץ פאטשן זיך אונזערע רעדאקטארן און מיטארבעטער אין בייכל, מחמת אין די יידיש-ריידנדיקע קהילות איבער דער לענג און ברייט פון דער וועלט נוצט מען איצט אונזער באגריסונג ,זאלט איר האבן א גן-עדנדיקן שבת און א שבתדיקע וואך!' מיר שטאלצירן זייער מיט אזא דערגרייכונג און שעפן נחת, אז חשובע און טייערע חסידים אין אלע טיילן וועלט לייענען בסוד אונזער צייטשריפט ביי דער ארבעט און מיט זייערע קעשענע-טעלעפאנען, ווען זיי פארן צו און פון דער ארבעט.
מיר דערפרייען זיך ביזן זיבנטן הימל, וואס אונזערע פרומע ברידער און שוועסטער פילן זיך ווי ביי זיך אין דער היים מיט ,דער מאמענט' און לייענען אים מיט באקוועמלעכקייט און אין גוטברודערשאפט. דאס איז ניט קיין געשפעטנער עסק! ס'איז ניט קיין באגאטעל, נאר א געוואלדיקער אויפטו, אז א ,וועלטלעכע' פובליקאציע זאל אריינדרינגען ניט בלויז אין דער פרומער וועלט, נאר זי ווערט אויך געלייענט פון א וועלט מיט חסידים. ,דער מאמענט' איז ניט קיין וועלטלעכע און אויך ניט קיין רעליגיעזע צייטונג; ער איז אן אומפארטייאישע צייטונג, וואס איז הן פאר פרומע הן פאר פרייע יידן. אונזער זשורנאל זוכט מיט גרויס פארגעניגן צו בארייכערן די לייענער סיי די בילדונג סיי דעם חינוך.
מיר שעצן-הויך אונזערע חסידישע לייענער און פרייען זיך, וואס מיר זיינען זוכה צו האבן אזא כבוד, אז פיינע חסידים פון יעדער חברה אין יעדן טייל וועלט לייענען מיט התלהבות ,דער מאמענט'. צום נייעם יאר סאלוטירן מיר אונזער חסידישע לייענערשאפט.
ביני-לביני נאך עלינו זאגט דער רבי ביי קידוש: ,די וועלט איז יונג און חסידיש!'
דא דערמאנט און באערט מען אלץ, וואס האט צו טאן מיט חסידות און חסידים. דא שרייבט מען וועגן חסידים-לאנד און וואס ס'טוט זיך דארט.
א קאמישער אנעקדאט וועגן חסידות בכלל און ליבאוויטשער חסידות בפרט איז דאס: אויב מ'פרעגט, חוץ ליובאוויטש, ביי יעדן חסיד פון יעדער חברה ,ווער איז דער גרעסטער בעל-חסידות פון אלע דורות?' איז דער ענטפער תמיד ,דער בעל-שם-טוב.' ווען מ'שטעלט א ליובאוויטשער חסיד די קלאץ-קשיא, איז דער ענטפער שטענדיק: ,דער רבי' (מנחם שניאורסאן). די תשובה פון די ליובאוויטשער חסידים איז פיל-זאגנדיק און שווער-פארשטענדלעך, ווייל אלע סעקטעס באערן דעם צדיק בש"ט ווי דער גרעסטער רבי פון אלע דורות. דער ענטפער פון די ליובאוויטשער חסידים באווייזט, אז אמת איז דאס זאגעכץ ,אז מ'פרעגט א שאלה, ווערט זי טרייף'!
דא שרייבט מען קיין מאל ניט וועגן קיין פרומע ליטוואקעס פון טעלז, פאנאוועזש, וואלאזשין און מיר. דאס איז אן אפטיילונג פאר הייסע חסידים און ניט פאר קיין קאלטע מתנגדים. אין די חסידישע קהילות זאגט מען, אז ס'זיינען ניט דא קיין הייסע, נאר קאלטע מתנגדים!
לשון-קודש
דא דרוקן מיר איבער עטלעכע פאראגראפן, וואס פליסן-איבער מיט לשון-קודש און פינקלען מיט אן אלטמאדישער און איידעלער לומדישקייט. לייענט ווייטער און זייט זיך מחיה מיט די אלע חנעוודיקע, לשון-קודשדיקע ווערטער, וואס באשרייבן א פראצעס אויפן עולם-האמת.
,א קשיא מיט א מעשה אן שום סוף און אן קיין תשובה' איז א פשוטער זאץ, וואס בלישטשעט מיט לשון-קודש און וואס אלע פארשטייען. א בקי אין יידיש קען א מבול מיט לשון-קודש! לית ברירה! ביים ריידן באשיט זיך דער בקי די שפראך מיט כלערליי העברעאיזמען, ווייל יידיש איז אן איידל לשון, וואס האט עוואלוציאנירט אין בית-מדרש ביי פשוטע יידן מיט תורה.
אט-דא און אט-איצט שטעלן מיר אייך צו מיט לוסט און גלוסט דעם לומדישן פאראגראף, וואס בליט און גליט און שימערט און גלימערט מיט א ים מיט לשון-קודשדיקע דיבורים:
,דער מליץ-יושר אין בית-דין-של-מעלה האט מחולק געווען מיטן קטיגור, אז מ'דארף דן זיין דעם ייד לכף-חוב און ביד-רמה, און ניט לכף-זכות ווי דער מליץ-יושר וויל. דער מליץ-יושר האט זיך מטריח און משתדל געווען לטובת דעם בן-תורה און מצדן יושר, מחמת דער קטיגור האט אים פוגע-כבוד געווען מיט כלערליי טענות-ומענות, בהלות מיט יללות, ניבול-פה און מענה-לשון. דער מליץ-יושר, וואס איז א געוואלדיקער יודע-ספר, האט זיך אויסגעטענהט, אז דער קטיגור באהאנדלט צו אגרעסיוו דעם בן-ישראל ביים אויספארשן זיין חשבון-הנפש, צוגעבנדיק, אז דער יהודי, נעבעך, זאל געמשפט ווערן כדין-וכדת, בכדי צו באשטימען זיין חלק-עולם-הבא און אנטשיידן זיין גורל אין דער אייביקייט'.
מיר פרעגן זיך, וויפיל לייענער דערמאנען זיך דעם וויץ מיטן לשון-קודשדיקן זאץ: ,דער ערל דברט, אז איר האט אים געלקחנט א סוס' (דער גוי זאגט, אז איר האט אים געגנבעט א פערד).
קוקאראטשקעס און לאטרינען
דא באשרייבט מען משוגענע מצבים מיט פארריקטע פארשוינען! ריידנדיק וועגן דער פארריקטקייט! ס'איז ניט בלויז א משוגענע וועלט, נאר אויך א ברוגזע וועלט; דער עולם איז טאקע א גולם!
אין שארלאטסוויל, ווירדזשיניע איז לעצטנס אויסגעבראכן א סומאטאכע ארום א סטאטוע מכוח א מלחמה, וואס האט איז פארגעקומען איבער 150 יאר צוריק. די שווארצע כאלעריע איז מלא-רציחה וועגן א געשעעניש, וואס איז פארגעקומען נאך איידער זייערע עלטער-זיידעס און באבעס זיינען געבוירן געווארן! א חבר אונזערער האט זיך געקלאגט וועגן דער באנדע ווייסע משוגעים, וואס האבן באשוצט די סטאטוע פון גענעראל לי, ווייל זיי גלויבן, אז אמעריקע איז א לאנד נאר פאר ווייסע קריסטן. אונזער פריינט האט זיך צעקאכט, אז אין אונזער גרופע האט קיין מויל ניט געשוימט מיט גרים-צארן. ר' משה האט געפרעגט: ,פארוואס שווייגט עץ? קיינער האט ניט וואס צו זאגן?'
אונזער הויפט-רעדאקטאר ר' יעקב האט באמערקט: ,אויב דאס זיינען פארריקטע אוממענשן, וואס ארט עס דיך, וואס זיי זאגן?'
,עץ האט ניט וואס צו זאגן אויף דער אומרו?' האט משה געפרעגט ביים הייפל יידן.
,אודאי, קאן איך עפעס זאגן וועגן דער סיטואציע', האט ד"ר פישביין געזאגט: ,דאס זיינען בייזע מענשן, וואס האבן דאס ניט געטארט און ניט געדארפט טאן! א שאנדע! א חרפה! פו-פו-פו! פע!'
,און כ'בין מלא-רציחה אויף פרעה-מלך-מצרים פאר פארשקלאפן אונזער פאלק מיט 3,000 יאר צוריק!' האט ר' יעקב צוגעגעבן.
ס'איז א קורווישע וועלט
אויפן עולם-השקר איז אלץ צום פארקויפן, איינשליסלעך די נשמה! רבותי, ס'איז טאקע באמת א קורווישע וועלט. דזשעימס קאמי, דער הויפט-דירעקטאר פון דער מלוכה-פאליציי אין וואשינגטאן, איז א פאטשאטנער פראסטיטוט אין א פארדארבענער שטאט. קאמי שוטה האט דערקלערט אונטער א שבועה פאר אן אויספארשונגס-קאמיטעט אין סענאט, אז ,די ניו-יארק טיימס' האט ער געגעבן צום דרוקן פארטרוילעכע דאקומענטן וועגן א מיטינג מיט פרעזידענט טראמפ. ס'איז אומדערהערט, אז דער קרימינעל-פאליציי-דירעקטאר זאל פארעפנטלעכן די פרטים וועגן אן אויספארשונג אין זיין מיניסטעריום. דער קארומפירטער נאר האט זיך מודה געווען אין עטלעכע שווערע פארברעכן ביים איבערגעגעבן די סענאטארן, אז ער האט צוגעשטעלט דעם ניו-יארקער טאג-בלאט געהיימע דאקומענטן! דער יאלד האט זיך אויפגעהענגט מיט דער פעטליע, וואס טראמפ האט אים געשאנקען!
ד"ר פישביינס נקמה
וועגן אונזער זייער געערטן קאך-לעפל, אנשטענדיקן פלאטקע-מאכער און גענעדיקן בעל-נקמה ד"ר פישביין, גיבן מיר אייך איבער פאלגנדיקע פיטשעווקעס. ד"ר פישביין האט געארבעט אין צוויי יידישע רעדאקציעס אין ניו-יארק. ער קען דעם גאנצן חדר מיט די אלע פארשוינען. ער ווייסט די אלע מעשיות און סודות, ווייל ער איז געווען נאענט באפריינדעט מיט געוועזענע צוויי הויפט-רעדאקטארן, מרדכי שטריגלער ע"ה פון ,דער פארווערטס' און גרשון יעקסבאן ע"ה פון ,דער אלגעמיינער זשורנאל'.
חבר פישביין דערציילט אפט געשמאקע מעשהלעך און חנעוודיקע אנעקדאטן וועגן און פון די יארן, וואס ער האט פארבראכט אין די צוויי רעדאקציעס. ר' רחמיאל איז דער, וואס זאגט אונז אויס די אלע סודות און שטעלט אונז צו די אלע פאקטן וועגן די אלע פארשוינען אין דער יידישער פרעסע און קולטור. אונזער באליבטער בעל-נקמה שענקט אונז די אמוניציע צום אטאקירן די אלע פארשוינען אין בויבעריק און האצעפלאץ.
,דער יידישער וויסנשאפטלעכער אינסטיטוט' האט זיך נאריש געמאכט דורך ווייזן צום 12טן אויגוסט א פילם וועגן חיים ביידער, געמאכט פונעם בכבודיקן באלאגאנשטשיק און פאטשאטנעם פאטשקון בארינג סקאנדלער.
וואס איז די גרויסע גדולה ארום חיים ביידער, דער פארשטארבענער הילפס-רעדאקטאר פון ,סאוועטיש היימלאנד'? ביידער איז געווען א קאמוניסטישער אפאראטשיק, וואס האט געדינט דער פארטיי און פארפאסט וואונדערבארע פראפאגאנדע-ווערק, נודנע שריפטן, וואס זיינען לא-יוצלחדיק, טנוף-טנופותדיק און טריף-פסולדיק. בארינג סקאנדלער פרובירט פארהייליקן דעם צדיק אין פעלץ פון ראטן-פארבאנד, ווייל ער רעכנט פאר פאטשאטנע פערזאנען פאטשעטשעס ווי אהרון ווערגעליס, חיים ביידער און באריס מאגילנער, די שרייבער, וואס האבן געמאכט ,סאוועטיש היימלאנד'. ר' בערל באלאגאנשטשיק קומט פון בעלץ, איז אויסגעוואקסן אינעם סאוועטישן סיסטעם און האט פארעפנטלעכט א סך יארן זיינע ,ליטערארישע' ווערק אין דעם בידנעם פראפאגאנדע-זשורנאל. אלזא און אודאי וויל ער ריינוואשן פון אלע דברים און חטאים די פינצטערע פארשוינען אין דער אמאליקער רעדאקציע. אויפן גנב ברענט דאס היטל!
פון הוילן פאס
,פון הוילן פאס' באדייט, אז די אינפארמאציע קומט פון זיכערע מקורות אדער דירעקט פון אן עדות, וואס איז געווען אנוועזנדיק ביי א געוויסן אקט. דא אין אונזער ,מאמענט' קומען ,פון הוילן פאס' גאר א סך זאכן, ווייל מיר זיינען די לעצטע שרידים-ופליטים, וואס האבן געזען און בייגעוואוינט אלץ אין צוזאמענהאנג מיט דער יידישער קולטור. מיר קאנען אייך צושטעלן א וועלט מיט פרטימרייכע געשיכטעס, ווייל מיר האבן אזוי פיל איבערגעלעבט. כדי עפעס צו זוכן, מוז מען צוערשט האבן אן אנונג, אז ס'איז דא אזא זאך. אויב מ'גיט זיך גארניט אפ קיין חשבון, אז ס'עקזיסטירט אזא זאך, קאן מען זי ניט זוכן. דאס איז דאך נאך פשוטער ווי פשוט און נאך פראסטער פון פראסט!
פראסט, פשוט און בקיצור
פראסט: אויב א מויער אדער א פלויט איז גארניט ווירקזאם, פארוואס שטייט א הויכער פלויט ארום דעם ווייסן הויז אין וואשינגטאן און ארום דעם פאלאץ ,באקינגהאם' אין לאנדאן?
פשוט: ווען וואשינגטאן וועט אראפרייסן דעם פלויט ארום דעם ווייסן הויז, וועט ניט געויבט ווערן קיין מויער לענגאויס דער מעקסיקאנישער גרענעץ.
בקיצור: וואס ס'איז גוט פארן ווייב איז אויך גוט פארן מאנסביל!
ככתוב, מילא וכך-הוא
חברים כל-, של- ובישראל (ונאמר אמן): דא גלויבט און האפט מען, אז די לשון-קודשדיקע פראזעס, וואס געפינען זיך הארט אונטן זיינען ניט צו לומדיש פארן חדר. בכדי צו זיין א בקי אין יידיש, מוז מען קענען א ים מיט לשון-קודש. נאך אלע מעשיות און וויפל מ'זאל זיך ניט באמיען, קאן מען זיך בשום-אופן ניט ארויסדרייען פון דעם! ככתוב, מילא וכך-הוא. אמן וסלה. די-והותר!
פאר די גראבע יונגען, וואס קענען ניט קיין שייטל עברי, אט-דא און אט-איצט שטעלן מיר אייך צו די ריינע טייטשן מכוח די לשון-קודשדיקע דיבורים: א) ככתוב (בתורתו) = ווי עס שטייט געשריבן (אין די הייליקע שריפטן); ב) מילא = טא, זאל זיין אזוי; ג) כך הוא = אזוי האט עס זיך אויסגעלאזן, און, אחרון אחרון חביב, ד) ובא לציון גואל ונאמר אמן = און משיח איז געקומען קיין ישראל און מיר וועלן זאגן ,אמן'.
צדיקים, נביאים און בעלי-מופתים צוזאמען מיט אלע בעלי-אמונה און בעלי-בטחון, וואס זיינען תמיד אויך בעלי-תפלה, דהיינו די בעלי-קורא וואס, דאווענען מיט כונה אין בית-מדרש, אזעלכע מומחים ווייסן, אז דאס קאטוילישע געבעט ,אונזער פאטער' (אבינו שבשמים) איז די צוזאמענשטעלונג פון באזונדערע זיבן תפלות און תהילים. דאס הויפט-געבעט פון קריסטנטום (,פאטער נאסטער' אויף לאטיין) האבן מיר לעצטנס ארומגערעדט צווישן זיך אין רעדאקציע. איינער פון אונזערע מיטארבעטער, א תלמיד-חכם, האט אונז אנגעוויזן, אז דאס לאטיינישע געבעט איז צוזאמענגעשטעלט געווארן פונעם אותו-האיש, בכדי צו פארפשוטן און פארקירצן פאר זיינע חסידים די גאנצע תפלות-ישראל.
דא דרוקן מיר איבער עטלעכע פאראגראפן, וואס פליסן-איבער מיט לשון-קודש און פינקלען מיט אן אלטמאדישער און איידעלער לומדישקייט. לייענט ווייטער און זייט זיך מחיה מיט די אלע חנעוודיקע, לשון-קודשדיקע ווערטער, וואס באשרייבן א פראצעס אויפן עולם-האמת.
,א קשיא מיט א מעשה אן שום סוף און אן קיין תשובה' איז א פשוטער זאץ, וואס בלישטשעט מיט לשון-קודש און וואס אלע פארשטייען. א בקי אין יידיש קען א מבול מיט לשון-קודש! לית ברירה! ביים ריידן באשיט זיך דער בקי די שפראך מיט כלערליי העברעאיזמען, ווייל יידיש איז אן איידל לשון, וואס האט עוואלוציאנירט אין בית-מדרש ביי פשוטע יידן מיט תורה.
אט-דא און אט-איצט שטעלן מיר אייך צו מיט לוסט און גלוסט דעם לומדישן פאראגראף, וואס בליט און גליט און שימערט און גלימערט מיט א ים מיט לשון-קודשדיקע דיבורים:
,דער מליץ-יושר אין בית-דין-של-מעלה האט מחולק געווען מיטן קטיגור, אז מ'דארף דן זיין דעם ייד לכף-חוב און ביד-רמה, און ניט לכף-זכות ווי דער מליץ-יושר וויל. דער מליץ-יושר האט זיך מטריח און משתדל געווען לטובת דעם בן-תורה און מצדן יושר, מחמת דער קטיגור האט אים פוגע-כבוד געווען מיט כלערליי טענות-ומענות, בהלות מיט יללות, ניבול-פה און מענה-לשון. דער מליץ-יושר, וואס איז א געוואלדיקער יודע-ספר, האט זיך אויסגעטענהט, אז דער קטיגור באהאנדלט צו אגרעסיוו דעם בן-ישראל ביים אויספארשן זיין חשבון-הנפש, צוגעבנדיק, אז דער יהודי, נעבעך, זאל געמשפט ווערן כדין-וכדת, בכדי צו באשטימען זיין חלק-עולם-הבא און אנטשיידן זיין גורל אין דער אייביקייט'.
מיר פרעגן זיך, וויפיל לייענער דערמאנען זיך דעם וויץ מיטן לשון-קודשדיקן זאץ: ,דער ערל דברט, אז איר האט אים געלקחנט א סוס' (דער גוי זאגט, אז איר האט אים געגנבעט א פערד).
קוקאראטשקעס און לאטרינען
דא באשרייבט מען משוגענע מצבים מיט פארריקטע פארשוינען! ריידנדיק וועגן דער פארריקטקייט! ס'איז ניט בלויז א משוגענע וועלט, נאר אויך א ברוגזע וועלט; דער עולם איז טאקע א גולם!
אין שארלאטסוויל, ווירדזשיניע איז לעצטנס אויסגעבראכן א סומאטאכע ארום א סטאטוע מכוח א מלחמה, וואס האט איז פארגעקומען איבער 150 יאר צוריק. די שווארצע כאלעריע איז מלא-רציחה וועגן א געשעעניש, וואס איז פארגעקומען נאך איידער זייערע עלטער-זיידעס און באבעס זיינען געבוירן געווארן! א חבר אונזערער האט זיך געקלאגט וועגן דער באנדע ווייסע משוגעים, וואס האבן באשוצט די סטאטוע פון גענעראל לי, ווייל זיי גלויבן, אז אמעריקע איז א לאנד נאר פאר ווייסע קריסטן. אונזער פריינט האט זיך צעקאכט, אז אין אונזער גרופע האט קיין מויל ניט געשוימט מיט גרים-צארן. ר' משה האט געפרעגט: ,פארוואס שווייגט עץ? קיינער האט ניט וואס צו זאגן?'
אונזער הויפט-רעדאקטאר ר' יעקב האט באמערקט: ,אויב דאס זיינען פארריקטע אוממענשן, וואס ארט עס דיך, וואס זיי זאגן?'
,עץ האט ניט וואס צו זאגן אויף דער אומרו?' האט משה געפרעגט ביים הייפל יידן.
,אודאי, קאן איך עפעס זאגן וועגן דער סיטואציע', האט ד"ר פישביין געזאגט: ,דאס זיינען בייזע מענשן, וואס האבן דאס ניט געטארט און ניט געדארפט טאן! א שאנדע! א חרפה! פו-פו-פו! פע!'
,און כ'בין מלא-רציחה אויף פרעה-מלך-מצרים פאר פארשקלאפן אונזער פאלק מיט 3,000 יאר צוריק!' האט ר' יעקב צוגעגעבן.
ס'איז א קורווישע וועלט
אויפן עולם-השקר איז אלץ צום פארקויפן, איינשליסלעך די נשמה! רבותי, ס'איז טאקע באמת א קורווישע וועלט. דזשעימס קאמי, דער הויפט-דירעקטאר פון דער מלוכה-פאליציי אין וואשינגטאן, איז א פאטשאטנער פראסטיטוט אין א פארדארבענער שטאט. קאמי שוטה האט דערקלערט אונטער א שבועה פאר אן אויספארשונגס-קאמיטעט אין סענאט, אז ,די ניו-יארק טיימס' האט ער געגעבן צום דרוקן פארטרוילעכע דאקומענטן וועגן א מיטינג מיט פרעזידענט טראמפ. ס'איז אומדערהערט, אז דער קרימינעל-פאליציי-דירעקטאר זאל פארעפנטלעכן די פרטים וועגן אן אויספארשונג אין זיין מיניסטעריום. דער קארומפירטער נאר האט זיך מודה געווען אין עטלעכע שווערע פארברעכן ביים איבערגעגעבן די סענאטארן, אז ער האט צוגעשטעלט דעם ניו-יארקער טאג-בלאט געהיימע דאקומענטן! דער יאלד האט זיך אויפגעהענגט מיט דער פעטליע, וואס טראמפ האט אים געשאנקען!
ד"ר פישביינס נקמה
וועגן אונזער זייער געערטן קאך-לעפל, אנשטענדיקן פלאטקע-מאכער און גענעדיקן בעל-נקמה ד"ר פישביין, גיבן מיר אייך איבער פאלגנדיקע פיטשעווקעס. ד"ר פישביין האט געארבעט אין צוויי יידישע רעדאקציעס אין ניו-יארק. ער קען דעם גאנצן חדר מיט די אלע פארשוינען. ער ווייסט די אלע מעשיות און סודות, ווייל ער איז געווען נאענט באפריינדעט מיט געוועזענע צוויי הויפט-רעדאקטארן, מרדכי שטריגלער ע"ה פון ,דער פארווערטס' און גרשון יעקסבאן ע"ה פון ,דער אלגעמיינער זשורנאל'.
חבר פישביין דערציילט אפט געשמאקע מעשהלעך און חנעוודיקע אנעקדאטן וועגן און פון די יארן, וואס ער האט פארבראכט אין די צוויי רעדאקציעס. ר' רחמיאל איז דער, וואס זאגט אונז אויס די אלע סודות און שטעלט אונז צו די אלע פאקטן וועגן די אלע פארשוינען אין דער יידישער פרעסע און קולטור. אונזער באליבטער בעל-נקמה שענקט אונז די אמוניציע צום אטאקירן די אלע פארשוינען אין בויבעריק און האצעפלאץ.
,דער יידישער וויסנשאפטלעכער אינסטיטוט' האט זיך נאריש געמאכט דורך ווייזן צום 12טן אויגוסט א פילם וועגן חיים ביידער, געמאכט פונעם בכבודיקן באלאגאנשטשיק און פאטשאטנעם פאטשקון בארינג סקאנדלער.
וואס איז די גרויסע גדולה ארום חיים ביידער, דער פארשטארבענער הילפס-רעדאקטאר פון ,סאוועטיש היימלאנד'? ביידער איז געווען א קאמוניסטישער אפאראטשיק, וואס האט געדינט דער פארטיי און פארפאסט וואונדערבארע פראפאגאנדע-ווערק, נודנע שריפטן, וואס זיינען לא-יוצלחדיק, טנוף-טנופותדיק און טריף-פסולדיק. בארינג סקאנדלער פרובירט פארהייליקן דעם צדיק אין פעלץ פון ראטן-פארבאנד, ווייל ער רעכנט פאר פאטשאטנע פערזאנען פאטשעטשעס ווי אהרון ווערגעליס, חיים ביידער און באריס מאגילנער, די שרייבער, וואס האבן געמאכט ,סאוועטיש היימלאנד'. ר' בערל באלאגאנשטשיק קומט פון בעלץ, איז אויסגעוואקסן אינעם סאוועטישן סיסטעם און האט פארעפנטלעכט א סך יארן זיינע ,ליטערארישע' ווערק אין דעם בידנעם פראפאגאנדע-זשורנאל. אלזא און אודאי וויל ער ריינוואשן פון אלע דברים און חטאים די פינצטערע פארשוינען אין דער אמאליקער רעדאקציע. אויפן גנב ברענט דאס היטל!
פון הוילן פאס
,פון הוילן פאס' באדייט, אז די אינפארמאציע קומט פון זיכערע מקורות אדער דירעקט פון אן עדות, וואס איז געווען אנוועזנדיק ביי א געוויסן אקט. דא אין אונזער ,מאמענט' קומען ,פון הוילן פאס' גאר א סך זאכן, ווייל מיר זיינען די לעצטע שרידים-ופליטים, וואס האבן געזען און בייגעוואוינט אלץ אין צוזאמענהאנג מיט דער יידישער קולטור. מיר קאנען אייך צושטעלן א וועלט מיט פרטימרייכע געשיכטעס, ווייל מיר האבן אזוי פיל איבערגעלעבט. כדי עפעס צו זוכן, מוז מען צוערשט האבן אן אנונג, אז ס'איז דא אזא זאך. אויב מ'גיט זיך גארניט אפ קיין חשבון, אז ס'עקזיסטירט אזא זאך, קאן מען זי ניט זוכן. דאס איז דאך נאך פשוטער ווי פשוט און נאך פראסטער פון פראסט!
פראסט, פשוט און בקיצור
פראסט: אויב א מויער אדער א פלויט איז גארניט ווירקזאם, פארוואס שטייט א הויכער פלויט ארום דעם ווייסן הויז אין וואשינגטאן און ארום דעם פאלאץ ,באקינגהאם' אין לאנדאן?
פשוט: ווען וואשינגטאן וועט אראפרייסן דעם פלויט ארום דעם ווייסן הויז, וועט ניט געויבט ווערן קיין מויער לענגאויס דער מעקסיקאנישער גרענעץ.
בקיצור: וואס ס'איז גוט פארן ווייב איז אויך גוט פארן מאנסביל!
ככתוב, מילא וכך-הוא
חברים כל-, של- ובישראל (ונאמר אמן): דא גלויבט און האפט מען, אז די לשון-קודשדיקע פראזעס, וואס געפינען זיך הארט אונטן זיינען ניט צו לומדיש פארן חדר. בכדי צו זיין א בקי אין יידיש, מוז מען קענען א ים מיט לשון-קודש. נאך אלע מעשיות און וויפל מ'זאל זיך ניט באמיען, קאן מען זיך בשום-אופן ניט ארויסדרייען פון דעם! ככתוב, מילא וכך-הוא. אמן וסלה. די-והותר!
פאר די גראבע יונגען, וואס קענען ניט קיין שייטל עברי, אט-דא און אט-איצט שטעלן מיר אייך צו די ריינע טייטשן מכוח די לשון-קודשדיקע דיבורים: א) ככתוב (בתורתו) = ווי עס שטייט געשריבן (אין די הייליקע שריפטן); ב) מילא = טא, זאל זיין אזוי; ג) כך הוא = אזוי האט עס זיך אויסגעלאזן, און, אחרון אחרון חביב, ד) ובא לציון גואל ונאמר אמן = און משיח איז געקומען קיין ישראל און מיר וועלן זאגן ,אמן'.
צדיקים, נביאים און בעלי-מופתים צוזאמען מיט אלע בעלי-אמונה און בעלי-בטחון, וואס זיינען תמיד אויך בעלי-תפלה, דהיינו די בעלי-קורא וואס, דאווענען מיט כונה אין בית-מדרש, אזעלכע מומחים ווייסן, אז דאס קאטוילישע געבעט ,אונזער פאטער' (אבינו שבשמים) איז די צוזאמענשטעלונג פון באזונדערע זיבן תפלות און תהילים. דאס הויפט-געבעט פון קריסטנטום (,פאטער נאסטער' אויף לאטיין) האבן מיר לעצטנס ארומגערעדט צווישן זיך אין רעדאקציע. איינער פון אונזערע מיטארבעטער, א תלמיד-חכם, האט אונז אנגעוויזן, אז דאס לאטיינישע געבעט איז צוזאמענגעשטעלט געווארן פונעם אותו-האיש, בכדי צו פארפשוטן און פארקירצן פאר זיינע חסידים די גאנצע תפלות-ישראל.
| אונזער פאטער אין הימל הייליק איז דיין נאמען.1 זאל דיין רייך קומען.1 זאל דיין רצון געשען אויף דער ערד ווי אין הימל גיב אונז היינט אונזער טעגלעך ברויט און פארגיב אונז אונזערע שולדן ווי מיר פארגיבן אונזערע שולדיקער.1 פירט אונז ניט אין (קיין) נסיון און דערלייז אונז פון אלדאס בייזס.1 ווארעם דיינס איז אייביק דאס רייך, די קראפט און די גלאריע.1 | אבינו שבשמים,1 יתקדש שמך,1 תבוא מלכותף,1 יעשה רצונך כבשמים כן בארץ.1 תן לניו היום את לחם חקנו.1 וסלח לנו על חטאינו כפי שסולחים גם אנחנו לחוטאים לנו ועל תביאנו לידי נסיון כי אם חלצנו מן הרע.1 כי לך הממלכה, הגבורה והתפארת לעולמי עולמים.1 |
יעדער ייד מיט תורה, וואס לייענט דעם דעם אריגינאל אויף לשון-קודש ווייסט גלייכצייטיק, וואס ער זעט און וואו ישו-הנוצרי האט גענומען די שורות! אמן, דיינו ותיקו.
אמן, דיינו ותיקו
אמן: א קבצן באליידיקט זיך, אז א געוויסער עושר וויל זיך ניט חברן מיט קיין ארעמע לייט.
דיינו: אפילו די קבצנים ווילן אויך ניט האבן צו טאן מיט קיין דלפנים!
תיקו: וואו דלות איז האלאס!
אמן, דיינו ותיקו
אמן: א קבצן באליידיקט זיך, אז א געוויסער עושר וויל זיך ניט חברן מיט קיין ארעמע לייט.
דיינו: אפילו די קבצנים ווילן אויך ניט האבן צו טאן מיט קיין דלפנים!
תיקו: וואו דלות איז האלאס!
באטעמט, געשמאק און חנעוודיק
אחוץ א גלעזל וויין איז אויף דער וועלט ניט דא קיין געשמאקערס ווי א גלאז סעלצער. פרעגט ביי אן אלטן ייד פון פילאדעלפיע, ניו-יארק, טשיקאגע אא"וו און איר'ט גאר אין גיכן פארשטיין, אז דער זקן איז גאר אין גאנצן גערעכט!
דא רעדט מען ניט וועגן קיין מאדערנע, פלאסטישע פלעשער, וואס אנטהאלטן דאס סאדע-וואסער; דא שרייבט מען וועגן די אלטמאדישע פלעשער מיט א שפריצער, וואס פארזיכערט, אז דער סעלצער זאל שפרודלען, צישען און שוימען אזוי שטארק, אז ס'טוט וויי דעם טרינקער! ס'א גן-עדנדיקע מחיה צו טרינקען סעלצער מיט געזונטע בלעזעלעך.
אויף ,יו-טוב' הערט זיך צו צו דעם קאמעדיע-ליד ,דאס סעלצער-יינגל' פון אלאן שערמאן, וואס פאראדירט דאס אמעריקאנישע פאלקס-ליד ,דאס וואסער-יינגל' (Water Boy)
www.youtube.com/watch?v=p4o-jhJNLYA 1
בלייבן אן א באבען
אויף דער וועלט איז ניט דא קיין מחיהדיקערס ווי א באזוך ביי דער באבען אין שטוב. די באבע וואוינט נאך אלץ אין ,האטעל קארלאיל' אין א שיין דירהלע אין דער הויך. יא, די באבע עלקע, וואס איז א שמעלקע מיטן באבניק פון בוטשאטש פארמאגט א קליינע וואוינונג אויף א הויכן שטאק מיט הויכע פענסטער. אמעריקע איז טאקע באמת און טאקע מיט ממתקים די גאלדענע מדינה! צאצקע באמת און טשאטשקעס מיט ממתקים.
די באבע, אן אלטמאדישע און טייערע יידענע, איז אלט און גרוי און זעט די וועלט מיט יידישע אויגן. וואס דען? זי פרייט זיך, וואס ס'איז שוין ראש-השנה, נייער אנהייב פאר עם-ישראל.
די משיחטע, וואס איז אמאל געווען א בחורטע אויף קעסט ביי דער באבען, איז שוין אוועק צוזאמען מיט איר ווייס אייזעלע. זי רייט איצט קיין מיאמי, בכדי אפצושטאטן א וויזיט ביי איר צווילינג-שוועסטער, אויך א משיחטע. די חשובע צדיקת און בכבודיקע למדוואווניצע האט א חמורל צום רייטן און אלץ קימערט זי ווי דער פאר-א-יאריקער שניי*.
די וועלט בלייבט אן א משיח, די משיח האט מער ניט קיין באבע, די באבע אליין בלייבט אן א באבען און מיר בלייבן אויך אן א באבען!
*She's got a ticket to ride and she don't care
אחוץ א גלעזל וויין איז אויף דער וועלט ניט דא קיין געשמאקערס ווי א גלאז סעלצער. פרעגט ביי אן אלטן ייד פון פילאדעלפיע, ניו-יארק, טשיקאגע אא"וו און איר'ט גאר אין גיכן פארשטיין, אז דער זקן איז גאר אין גאנצן גערעכט!
דא רעדט מען ניט וועגן קיין מאדערנע, פלאסטישע פלעשער, וואס אנטהאלטן דאס סאדע-וואסער; דא שרייבט מען וועגן די אלטמאדישע פלעשער מיט א שפריצער, וואס פארזיכערט, אז דער סעלצער זאל שפרודלען, צישען און שוימען אזוי שטארק, אז ס'טוט וויי דעם טרינקער! ס'א גן-עדנדיקע מחיה צו טרינקען סעלצער מיט געזונטע בלעזעלעך.
אויף ,יו-טוב' הערט זיך צו צו דעם קאמעדיע-ליד ,דאס סעלצער-יינגל' פון אלאן שערמאן, וואס פאראדירט דאס אמעריקאנישע פאלקס-ליד ,דאס וואסער-יינגל' (Water Boy)
www.youtube.com/watch?v=p4o-jhJNLYA 1
בלייבן אן א באבען
אויף דער וועלט איז ניט דא קיין מחיהדיקערס ווי א באזוך ביי דער באבען אין שטוב. די באבע וואוינט נאך אלץ אין ,האטעל קארלאיל' אין א שיין דירהלע אין דער הויך. יא, די באבע עלקע, וואס איז א שמעלקע מיטן באבניק פון בוטשאטש פארמאגט א קליינע וואוינונג אויף א הויכן שטאק מיט הויכע פענסטער. אמעריקע איז טאקע באמת און טאקע מיט ממתקים די גאלדענע מדינה! צאצקע באמת און טשאטשקעס מיט ממתקים.
די באבע, אן אלטמאדישע און טייערע יידענע, איז אלט און גרוי און זעט די וועלט מיט יידישע אויגן. וואס דען? זי פרייט זיך, וואס ס'איז שוין ראש-השנה, נייער אנהייב פאר עם-ישראל.
די משיחטע, וואס איז אמאל געווען א בחורטע אויף קעסט ביי דער באבען, איז שוין אוועק צוזאמען מיט איר ווייס אייזעלע. זי רייט איצט קיין מיאמי, בכדי אפצושטאטן א וויזיט ביי איר צווילינג-שוועסטער, אויך א משיחטע. די חשובע צדיקת און בכבודיקע למדוואווניצע האט א חמורל צום רייטן און אלץ קימערט זי ווי דער פאר-א-יאריקער שניי*.
די וועלט בלייבט אן א משיח, די משיח האט מער ניט קיין באבע, די באבע אליין בלייבט אן א באבען און מיר בלייבן אויך אן א באבען!
*She's got a ticket to ride and she don't care
דעם גאנצן זומער זיינען מיר ניט געווען אין שטוב,
ווייל מיר האבן זיך מחיה געווען מיט דער וואונדערבארסטער וואקאציע
און האבן קיין מאל ניט געוואלט צוריקקומען;
פון-דעסט-וועגן האבן מיר געוואונשן, אז דא זאלט איר זיין צוזאמען מיט אונז!
ווייל מיר האבן זיך מחיה געווען מיט דער וואונדערבארסטער וואקאציע
און האבן קיין מאל ניט געוואלט צוריקקומען;
פון-דעסט-וועגן האבן מיר געוואונשן, אז דא זאלט איר זיין צוזאמען מיט אונז!
פונעם זומער ביזן הארבסט
דער זומער ענדיקט זיך און
דער הארבסט הייבט זיך אן
אבער
יעדער סעזאן איז די שענסטע צייט פון יאר!
א ניימאדישער רעסטאראן
מיט אלטמאדישע מאכלים און ספעציאליטעטן
די אמתע סחורה און דאס אויבערשטע פון שטויסל אין דער פראנצויזישער קיך
151 איסט 82סטע גאס, מאנהאטן, נ"י * 212.772.8861
www.thesimonerestaurant.com
מיט אלטמאדישע מאכלים און ספעציאליטעטן
די אמתע סחורה און דאס אויבערשטע פון שטויסל אין דער פראנצויזישער קיך
151 איסט 82סטע גאס, מאנהאטן, נ"י * 212.772.8861
www.thesimonerestaurant.com
 |  |
אן אלטמאדישע עלעגאנץ פארן ניימאדישן עולם
King's Carriage House
רעסטאראן, טיי-סאלאן און שענק
251 איסט 82סטע גאס, מאנהאטן, ניו-יארק * 212.734.5490
King's Carriage House
רעסטאראן, טיי-סאלאן און שענק
251 איסט 82סטע גאס, מאנהאטן, ניו-יארק * 212.734.5490
 |  |
פאמפאנא
די געשמאקסטע מאכלים פון דער מעקסיקאנישער קיך
די אמתע סחורה און דאס אויבערשטע פון שטויסל ביי די פני פון מעקסיקע!
209 מזרח 49סטע גאס * ניו-יארק, נ"י 10017 * 212.751.4545
www.richardsandoval.com/pampano
די געשמאקסטע מאכלים פון דער מעקסיקאנישער קיך
די אמתע סחורה און דאס אויבערשטע פון שטויסל ביי די פני פון מעקסיקע!
209 מזרח 49סטע גאס * ניו-יארק, נ"י 10017 * 212.751.4545
www.richardsandoval.com/pampano
יעדן מאנטיק און דינסטיק 8-11 אין אוונט
ווינץ דזשיארדאנא
און זיין ארקעסטער ,די נאיטהאקס'
Iguana
רעסטאראן און טאנץ-סאלאן
240 וועסט 54סטע גאס, מאנהאטן * 212.765.5454
רעזערוואציעס: 212.719.5799 * אפן פון 7-12 אזייגער
ווינץ דזשיארדאנא
און זיין ארקעסטער ,די נאיטהאקס'
Iguana
רעסטאראן און טאנץ-סאלאן
240 וועסט 54סטע גאס, מאנהאטן * 212.765.5454
רעזערוואציעס: 212.719.5799 * אפן פון 7-12 אזייגער
נאט ווייסבערג און זין
מוכר-ספרים וטליתים און כלערליי תשמישי-קדושה
מוכר-ספרים וטליתים און כלערליי תשמישי-קדושה
45 עסעקס סטריט
מאנהאטן, ניו-יארק 10002
212.674.1770
אייערע טייערע חברים אין דער שטאט ניו-יארק
Nat Weissberg & Sons
ר' יעקב שרייבט...
געדאנקען פונעם הויפט-רעדאקטאר
א טומלדיק יאר
תשע"ז איז געווען א טומלדיק יאר, ניט בלויז אין דער פאליטישער וועלט נאר אויך פארן אלגעמיינעם עולם. דאס אפגעלאפענע יאר האט פארגעשטעלט מיט זיך א טומלדיק איבערקערעניש, וואס האט איבערראשט, דערשיטערט, פארטומלט און צערודערט גאנץ וואשינגטאן און צופרידנגעשטעלט גאר א סך אנדערע אין די קליינע שטעט און פראווינצן אין אלע טיילן אמעריקע.
טראמפס קאמפאניע און נצחון האט צעהיצט גאר א סך מענשן און באפרידיקט פיל אנדערע. זיין זיג איז געווען א ,גרינער סיגנאל' איבערצוקערן די הויפטשטאט און מאכן א סוף מיט דער ,נארמאלער' ארדענונג. די פשוטע בירגער און ארבעטער איבערן לאנד האבן ענדלעך דערוויילט א קאנדידאט, וואס האט צוגעזאגט ארויסצוטרייבן די פאסקודניאקעס פון וואשינגטאן. דאס איז דאס ערששטע מאל אין דער אמעריקאנער געשיכטע, וואס א ניט-פאליטיקער איז געווארן דער פרעזידענט. טראמפ איז א סימן-טוב, אז דער פשוטער מענש קאן באקעמפן און באזיגן די רעגירונג!
מיר האפן, אז תשע"ה וועט זיין א וואונדערבאר יאר פאר די פשוטע ארבעטער און בירגער, אז דער יושר און גוטסקייט וועלן זיגן איבער דער אלטער ארדענונג און אז אונזער פרעזידענט וועט צוריקברענגען פון מיסט-בארג די גרויסארטיקייט פון די פאראייניקטע שטאטן.
געדאנקען פונעם הויפט-רעדאקטאר
א טומלדיק יאר
תשע"ז איז געווען א טומלדיק יאר, ניט בלויז אין דער פאליטישער וועלט נאר אויך פארן אלגעמיינעם עולם. דאס אפגעלאפענע יאר האט פארגעשטעלט מיט זיך א טומלדיק איבערקערעניש, וואס האט איבערראשט, דערשיטערט, פארטומלט און צערודערט גאנץ וואשינגטאן און צופרידנגעשטעלט גאר א סך אנדערע אין די קליינע שטעט און פראווינצן אין אלע טיילן אמעריקע.
טראמפס קאמפאניע און נצחון האט צעהיצט גאר א סך מענשן און באפרידיקט פיל אנדערע. זיין זיג איז געווען א ,גרינער סיגנאל' איבערצוקערן די הויפטשטאט און מאכן א סוף מיט דער ,נארמאלער' ארדענונג. די פשוטע בירגער און ארבעטער איבערן לאנד האבן ענדלעך דערוויילט א קאנדידאט, וואס האט צוגעזאגט ארויסצוטרייבן די פאסקודניאקעס פון וואשינגטאן. דאס איז דאס ערששטע מאל אין דער אמעריקאנער געשיכטע, וואס א ניט-פאליטיקער איז געווארן דער פרעזידענט. טראמפ איז א סימן-טוב, אז דער פשוטער מענש קאן באקעמפן און באזיגן די רעגירונג!
מיר האפן, אז תשע"ה וועט זיין א וואונדערבאר יאר פאר די פשוטע ארבעטער און בירגער, אז דער יושר און גוטסקייט וועלן זיגן איבער דער אלטער ארדענונג און אז אונזער פרעזידענט וועט צוריקברענגען פון מיסט-בארג די גרויסארטיקייט פון די פאראייניקטע שטאטן.
פונעם שרייבטיש פון
ד"ר נאמאסט
א דרשה צו ראש-השנה
גוטע ברידער, דאס איז א ראש-השנהדיקע דרשה, וואס איז דירעקט און שארף; ס'איז אויך א פריידיקט מיט א תשובה! די דעמאקראטיע איז א קאלעקטיווע און קאאפעראטיווע אונטערנעמונג. אלע בירגער זאלן, דארפן און מוזן זיך אינטערעסירן און באטייליקן אינעם דעמאקראטישן פראצעס. יעדע דעמאקראטישע רעגירונג שטיצט זיך אויף דער באטייליקונג פון דער בירגערשאפט. די ,שרפות' און ,מגפות', וואס בושעווען איצט אין די פאראייניקטע שטאטן זיינען א רעזולטאט פון די אלע שלעכטע באשלאסן, וואס מיר האבן אנגענומען ביי די פארגאנגענע פירציק יאר, נעמלעך אויסדערוויילן שלעכטע געזעץ-געבער און פאדערן די ביליקסטע סחורות.
די אלגעמיינע בירגערשאפט איז פאראנטווארטלעך און שולדיק. איצט מוז מען באצאלן דעם טאטן און קיינער וויל דאס ניט טאן. מ'קאן אבער ניט באטריגן און באשווינדלען דעם גורל. דער עולם, וואס עקזיסטירט איצט איז די וועלט, וואס מיר האבן אין משך פון די פאריקע פירציק יאר געשאפן מיט אונזערע שטימען אין די אורנעס. יארן לאנג האט מען פארמאכט די אויגן אויף דער אומלעגאלער, סופלאזער אימיגראציע און איבערפירן אמעריקאנישע פאבריקן אין אויסלאנד, וואס האבן געגעבן ארבעט פרעמדלענדישע ארבעטער אנשטאט אמעריקאנער בירגער און אזוי ארום דערשטיקט דעם מיטל-קלאס. אז דאס אמעריקאנער פאלק און זיינע געזעץ-געבער זאלן געווען אננעמען בעסערע באשלאסן, וואלט דער איבערגאנג פון דער טראדיציאנאלער ארבעט ביז דער אויטאמאציע געווען א סך גרינגער. עד-סוף-כל-הדורות קאן מען דערקלערן, וואס ס'וואלט געווען ,אויב...' און וואס מ'האט געדארפט טאן און די סיטואציע וועט זיך נאך ניט אומבייטן.
דאס אמעריקאנער פאלק האט אין פארלויף פון די זעלבע יארן געבעטן, אז די רעגירונג זאל אים אלץ באזארגן. ווען מ'לייגט דעם אייגענעם גורל אין אן אנדערנס הענט, ווערט זיין שיקזאל אנטשיידט פון אן אנדערן. אן ארעמער קרוב, וואס וואוינט ביי א רייך שוועסטערקינד באקומט, וואס דער קוזין שענקט אים, אויב און ווען ער באשליסט צו טאן אזוינס. דאס זעלבע איז דער מצב ביי א רעגירונג, וואס גיט בחנם אכטונג אויף אירע בירגער און שענקט זיי ממתקים פון דער מלוכה-קאסע. די רעגירונג באשליסט, וואס די בירגערשאפט באקומט און ווען זי גיט איר קעסט. טאקע באמת זיינען ניט פאראן קיינע אומזיסטיקע מאלצייטן. אלץ קומט מיט א פרייז און כינים באקומט מען בחנם!
גוטע ברידער, דאס איז א ראש-השנהדיקע דרשה, וואס איז דירעקט און שארף; ס'איז אויך א פריידיקט מיט א תשובה! די דעמאקראטיע איז א קאלעקטיווע און קאאפעראטיווע אונטערנעמונג. אלע בירגער זאלן, דארפן און מוזן זיך אינטערעסירן און באטייליקן אינעם דעמאקראטישן פראצעס. יעדע דעמאקראטישע רעגירונג שטיצט זיך אויף דער באטייליקונג פון דער בירגערשאפט. די ,שרפות' און ,מגפות', וואס בושעווען איצט אין די פאראייניקטע שטאטן זיינען א רעזולטאט פון די אלע שלעכטע באשלאסן, וואס מיר האבן אנגענומען ביי די פארגאנגענע פירציק יאר, נעמלעך אויסדערוויילן שלעכטע געזעץ-געבער און פאדערן די ביליקסטע סחורות.
די אלגעמיינע בירגערשאפט איז פאראנטווארטלעך און שולדיק. איצט מוז מען באצאלן דעם טאטן און קיינער וויל דאס ניט טאן. מ'קאן אבער ניט באטריגן און באשווינדלען דעם גורל. דער עולם, וואס עקזיסטירט איצט איז די וועלט, וואס מיר האבן אין משך פון די פאריקע פירציק יאר געשאפן מיט אונזערע שטימען אין די אורנעס. יארן לאנג האט מען פארמאכט די אויגן אויף דער אומלעגאלער, סופלאזער אימיגראציע און איבערפירן אמעריקאנישע פאבריקן אין אויסלאנד, וואס האבן געגעבן ארבעט פרעמדלענדישע ארבעטער אנשטאט אמעריקאנער בירגער און אזוי ארום דערשטיקט דעם מיטל-קלאס. אז דאס אמעריקאנער פאלק און זיינע געזעץ-געבער זאלן געווען אננעמען בעסערע באשלאסן, וואלט דער איבערגאנג פון דער טראדיציאנאלער ארבעט ביז דער אויטאמאציע געווען א סך גרינגער. עד-סוף-כל-הדורות קאן מען דערקלערן, וואס ס'וואלט געווען ,אויב...' און וואס מ'האט געדארפט טאן און די סיטואציע וועט זיך נאך ניט אומבייטן.
דאס אמעריקאנער פאלק האט אין פארלויף פון די זעלבע יארן געבעטן, אז די רעגירונג זאל אים אלץ באזארגן. ווען מ'לייגט דעם אייגענעם גורל אין אן אנדערנס הענט, ווערט זיין שיקזאל אנטשיידט פון אן אנדערן. אן ארעמער קרוב, וואס וואוינט ביי א רייך שוועסטערקינד באקומט, וואס דער קוזין שענקט אים, אויב און ווען ער באשליסט צו טאן אזוינס. דאס זעלבע איז דער מצב ביי א רעגירונג, וואס גיט בחנם אכטונג אויף אירע בירגער און שענקט זיי ממתקים פון דער מלוכה-קאסע. די רעגירונג באשליסט, וואס די בירגערשאפט באקומט און ווען זי גיט איר קעסט. טאקע באמת זיינען ניט פאראן קיינע אומזיסטיקע מאלצייטן. אלץ קומט מיט א פרייז און כינים באקומט מען בחנם!
פונעם מיקראפאן
רעדעס, דערקלערונגען און דרשות
פ"ר ד"ר שמחה עקלשטיין, הילפס-רעדאקטאר
די קעגנווארט
חברים, ברוכים-הבאים אין אייער פינצטערסטן קאשמאר; ווילקומען אין דער קעגנווארט! איר לעבט שוין אינעם חושך-מצרימדיקן קינא-פילם ,דער מעסער-שמוגלער'*, וואס איז איצט די רעאליטעט פאר אונז אלעמען.
די טעכנאקראטיע
ס'איז שוין שפעטער ווי מ'מיינט! ,1984' איז שוין פארביי און פאריבער. ,1984' זעט גוט אויס אין פארגלייך מיט דעם שרעק-חלום, אין וועלכן דער עולם געפינט זיך איצט! פונקט ווי דער שטן האט די טעכנאקראטיע טויזנט אויגן; אומעטום זיינען פאראן עלעקטראנישע אויגן און אויערן, וואס זעען און הערן אלץ. דער גרויסער ברודער איז אן עלעקטראנישער שפיאנאזש-שטאט מיט אויגן און אויערן אין יעדן ווינקל. די רעגירונג ווייסט אלץ, וואס קומט-פאר ביי יעדן איינעם אין הויז און אין די הויזן!
האפענונג מיט מוט
די ערגסטע סיטואציעס קאן מען שטענדיק פארבעסערן; דאס פאדערט נאר א קאפעטשקע שכל, א זשמעניע מוט און א הייפעלע האפענונג! די מענשהייט דארף מורא האבן בלויז נאר פארן שרעק אליין, וואס פארשטיינערט ווי די מעדוזע א מענש. מעגלעך איז אלצדינג, ווען א לייט האט חשק און האט ניט קיין שום מורא! פארלוירן איז שוין אלץ, ווען דער שרעק הערשט איבער א פערזאן. געלט פארלוירן, גארניט אנגעווארן; מוט פארלוירן, אלץ אנגעווארן!
דער אמת
ס'איז די פליכט פון יעדער פערזאן זיך צו דערוויסן פונעם אמת און ניט צו גלויבן די פראפעסיאנעלע פאקטן-פארדרייער און פלפוליסטן, וואס האבן דעם עולם אין באד און פירט אים אין זומפ. די נאטשאלסטווע האט ליב, ווען די בירגער פירן זיך אויף ווי שעפעלעך און לעמעלעך.
,גאט איז די ליבע און די ליבע איז גאט', דערקלערן די קריסטן. דא דערמאנט און דערקלערט מען, אז גאט איז דער אמת און דער אמת איז גאט! די ווארהייט איז אבער גאנץ אפט א ביטערן טאבלעט, וואס איז שווער צו שלינגען. דער אמת באפרייט דעם עולם אבער צוערשט מאכט ער אונז משוגע און דערשלאגן!
פראפאגאנדע
די דרעק-מייסטער, די בעלי-קדחת אין די פראפאגאנדע-אנשטאלטן, ווילן, אז מ'זאל גלויבן דעם ברוד מיט קויט, וואס זיי קייען און שפייען-ארויס. ווען מ'נעמט-אן פארן אמת דעם שמוץ און דרעק, וואס די בעלי-הבולשית פארעפנטלעכן אין דער פרעסע, געווינען אונזערע שונאים. ווען מ'הערט-אויף זיין ברוגז, זיגן אונזערע פיינט.
וואס גרעסער דער ליגן, דאס אלץ גיכער און גרינגער גלויבט מען דאס! דערצו, אויב מ'טוט גארניט קיין שלעכטס, דארף מען זיך גארניט שרעקן. די פאריקע צוויי פראזעס זיינען נאצישע פראפאגאנדע-לאזונגען! די פרעסע מעג און טוט יא שרייבן, וואס נאר זי וויל. מ'האט שטענדיק אן אויסווייל; פארן זיינען תמיד אנדערע ברירות: מ'מעג גלויבן די פראפאדאנדע אדער מ'קאן זיך אנטזאגן צו גלויבן די שקרים.
קליינע מענשעלעך און גרויסע קנעכט
אויב מ'וויל לעבן ווי א קליין מענשעלע אין א קליין קעסטעלע און טראכטן נאר פון דעם, וואס ס'האט צו טאן מיטן אייגענעם לעבן, קאן מען דאס טאן מיט גרינגקייט. ס'איז אבער שווער צו לעבן אין א וועלט, וואו מ'מוז נעמען אין אכט די אינטערעסן ביי אנדערע מענשן און דאס אלגעמיינע וואויל-זיין. ס'איז א סך לייכטער צו ארבעטן נאר פאר זיך אליין, איידער צו הארעווען פאר א בעסערן עולם. גוטע ברידער, דאס לעבן איז א קאלעקטיווע און קאאפעראטיוויע אונטערנעמונג. די אומוויסנהייט ברענגט בלויז א תם פריידן. שקלאפן איבער דער וועלט, פאראייניקט זיך; איר האט צו פארלירן בלויז נאר די קייטן!
די פארגאנגענהייט
כדי צו וויסן, וואוהין מ'גייט, מוז מען צוערשט וויסן, וואו מ'שטייט און וואו מ'איז שוין פריער געווען! דאס איז ניט קיין געוואלדיקע אנטפלעקונג, נאר א פראסטער און פשוטער פאקט.
איינע פון די סיבות פארוואס אונזער געזעלשאפט ליגט אין אזא זידיקן ראסל איז, אז דער עולם איז שוין דער המון, וואס קען מער ניט די געשיכטע. דער גולמדיקער עולם קען ניט די פארגאנגענהייט און וויל זי גארניט געדענקען; אלזא, איז ער פארדאמט און פאראורטיילט צום איבערחזרן די זעלבע טעותים און דורכלעבן ווידער און אבער די זעלבע קאטאסטראפעס און קאשמארן!
א פעסטע איבערצייגונג
דזשארדזש ארוועל איז געווען פעסט איבערצייגט, אז די מענשהייט איז ניט פעאיק צו לעבן ווי די היסטאריע פאדערט! די געשיכטע באווייזט, אז די מענשהייט לערנט זיך גארניט אפ פון דער היסטאריע. דא ליגט דער הונט באגראבן און דערויף קלאגט דאך דער מקונן. אמן, דיינו ותיקו.
*,דער מעסער-שמוגלער' (Blade Runner, 1982) איז א צוקונפטס-פילם, וואס שילדערט א קאשמארנע וועלט, די אונטערגעדרוקטע פאלקס-מאסן, וואס לעבן אין ענגשאפט אין פינצטערע מעטראפאליעס און די פני, וואס וואוינען אפגעזונדערט פון די דורכשניטלעכע בירגער אין הויכע טורעמס מיט גרויסע, עלעגאנטע דירות, וואו מ'קאן זען די זונען-שיין.
חברים, ברוכים-הבאים אין אייער פינצטערסטן קאשמאר; ווילקומען אין דער קעגנווארט! איר לעבט שוין אינעם חושך-מצרימדיקן קינא-פילם ,דער מעסער-שמוגלער'*, וואס איז איצט די רעאליטעט פאר אונז אלעמען.
די טעכנאקראטיע
ס'איז שוין שפעטער ווי מ'מיינט! ,1984' איז שוין פארביי און פאריבער. ,1984' זעט גוט אויס אין פארגלייך מיט דעם שרעק-חלום, אין וועלכן דער עולם געפינט זיך איצט! פונקט ווי דער שטן האט די טעכנאקראטיע טויזנט אויגן; אומעטום זיינען פאראן עלעקטראנישע אויגן און אויערן, וואס זעען און הערן אלץ. דער גרויסער ברודער איז אן עלעקטראנישער שפיאנאזש-שטאט מיט אויגן און אויערן אין יעדן ווינקל. די רעגירונג ווייסט אלץ, וואס קומט-פאר ביי יעדן איינעם אין הויז און אין די הויזן!
האפענונג מיט מוט
די ערגסטע סיטואציעס קאן מען שטענדיק פארבעסערן; דאס פאדערט נאר א קאפעטשקע שכל, א זשמעניע מוט און א הייפעלע האפענונג! די מענשהייט דארף מורא האבן בלויז נאר פארן שרעק אליין, וואס פארשטיינערט ווי די מעדוזע א מענש. מעגלעך איז אלצדינג, ווען א לייט האט חשק און האט ניט קיין שום מורא! פארלוירן איז שוין אלץ, ווען דער שרעק הערשט איבער א פערזאן. געלט פארלוירן, גארניט אנגעווארן; מוט פארלוירן, אלץ אנגעווארן!
דער אמת
ס'איז די פליכט פון יעדער פערזאן זיך צו דערוויסן פונעם אמת און ניט צו גלויבן די פראפעסיאנעלע פאקטן-פארדרייער און פלפוליסטן, וואס האבן דעם עולם אין באד און פירט אים אין זומפ. די נאטשאלסטווע האט ליב, ווען די בירגער פירן זיך אויף ווי שעפעלעך און לעמעלעך.
,גאט איז די ליבע און די ליבע איז גאט', דערקלערן די קריסטן. דא דערמאנט און דערקלערט מען, אז גאט איז דער אמת און דער אמת איז גאט! די ווארהייט איז אבער גאנץ אפט א ביטערן טאבלעט, וואס איז שווער צו שלינגען. דער אמת באפרייט דעם עולם אבער צוערשט מאכט ער אונז משוגע און דערשלאגן!
פראפאגאנדע
די דרעק-מייסטער, די בעלי-קדחת אין די פראפאגאנדע-אנשטאלטן, ווילן, אז מ'זאל גלויבן דעם ברוד מיט קויט, וואס זיי קייען און שפייען-ארויס. ווען מ'נעמט-אן פארן אמת דעם שמוץ און דרעק, וואס די בעלי-הבולשית פארעפנטלעכן אין דער פרעסע, געווינען אונזערע שונאים. ווען מ'הערט-אויף זיין ברוגז, זיגן אונזערע פיינט.
וואס גרעסער דער ליגן, דאס אלץ גיכער און גרינגער גלויבט מען דאס! דערצו, אויב מ'טוט גארניט קיין שלעכטס, דארף מען זיך גארניט שרעקן. די פאריקע צוויי פראזעס זיינען נאצישע פראפאגאנדע-לאזונגען! די פרעסע מעג און טוט יא שרייבן, וואס נאר זי וויל. מ'האט שטענדיק אן אויסווייל; פארן זיינען תמיד אנדערע ברירות: מ'מעג גלויבן די פראפאדאנדע אדער מ'קאן זיך אנטזאגן צו גלויבן די שקרים.
קליינע מענשעלעך און גרויסע קנעכט
אויב מ'וויל לעבן ווי א קליין מענשעלע אין א קליין קעסטעלע און טראכטן נאר פון דעם, וואס ס'האט צו טאן מיטן אייגענעם לעבן, קאן מען דאס טאן מיט גרינגקייט. ס'איז אבער שווער צו לעבן אין א וועלט, וואו מ'מוז נעמען אין אכט די אינטערעסן ביי אנדערע מענשן און דאס אלגעמיינע וואויל-זיין. ס'איז א סך לייכטער צו ארבעטן נאר פאר זיך אליין, איידער צו הארעווען פאר א בעסערן עולם. גוטע ברידער, דאס לעבן איז א קאלעקטיווע און קאאפעראטיוויע אונטערנעמונג. די אומוויסנהייט ברענגט בלויז א תם פריידן. שקלאפן איבער דער וועלט, פאראייניקט זיך; איר האט צו פארלירן בלויז נאר די קייטן!
די פארגאנגענהייט
כדי צו וויסן, וואוהין מ'גייט, מוז מען צוערשט וויסן, וואו מ'שטייט און וואו מ'איז שוין פריער געווען! דאס איז ניט קיין געוואלדיקע אנטפלעקונג, נאר א פראסטער און פשוטער פאקט.
איינע פון די סיבות פארוואס אונזער געזעלשאפט ליגט אין אזא זידיקן ראסל איז, אז דער עולם איז שוין דער המון, וואס קען מער ניט די געשיכטע. דער גולמדיקער עולם קען ניט די פארגאנגענהייט און וויל זי גארניט געדענקען; אלזא, איז ער פארדאמט און פאראורטיילט צום איבערחזרן די זעלבע טעותים און דורכלעבן ווידער און אבער די זעלבע קאטאסטראפעס און קאשמארן!
א פעסטע איבערצייגונג
דזשארדזש ארוועל איז געווען פעסט איבערצייגט, אז די מענשהייט איז ניט פעאיק צו לעבן ווי די היסטאריע פאדערט! די געשיכטע באווייזט, אז די מענשהייט לערנט זיך גארניט אפ פון דער היסטאריע. דא ליגט דער הונט באגראבן און דערויף קלאגט דאך דער מקונן. אמן, דיינו ותיקו.
*,דער מעסער-שמוגלער' (Blade Runner, 1982) איז א צוקונפטס-פילם, וואס שילדערט א קאשמארנע וועלט, די אונטערגעדרוקטע פאלקס-מאסן, וואס לעבן אין ענגשאפט אין פינצטערע מעטראפאליעס און די פני, וואס וואוינען אפגעזונדערט פון די דורכשניטלעכע בירגער אין הויכע טורעמס מיט גרויסע, עלעגאנטע דירות, וואו מ'קאן זען די זונען-שיין.
דער באראן שרייבט...
באראן וועלוול קארנפעלד, קארעספאנדענט, לאנדאן
א דערשיטערנדיקער פארשלאג
אין א נארמאלער צייט מיט נארמאלע מענשן וואלט מען זיך דערשראקן איבער דער עפנטלעכער דערקלערונג, מיט וועלכער דער גרינדער פון ,פעיס-בוק' מארק צוקערבערג איז ניט לאנג צוריק ארויסגעקומען. דאס איז אבער א ניט-נארמאלע צייט מיט אומנארמאלע לייטן; אלזא, ווערט מען ניט דערשיטערט, ווען א מזיק ווי צוקערבערג מאכט באקאנט, אז ער איז פאר שענקען יעדן בירגער א שכר פאר טאן גארניט! געהערט א מעשה און געזען א ביסל? דאס רוב ווערט גארניט איבערגעשראקן פון אזוינע נייעס, ווייל די מערסטע מענשן פארשטייען ניט, וואס דאס מיינט און וואס פאר א ווירקונג אזא פראגראם וועט האבן אויף אונזער ציוויליזאציע!
אן ארבעטסלאזער עולם
צוקערבערג איז א גראבער יונג, וואס פארשטייט א קרענק און ווייסט ווי א קו פון מיטוואך! דער געוואלדיקער דענקער האט פארגעשלאגן צו שענקען יעדן בירגער א נישטיקע סומע אלס געהאלט פאר טאן גארניט מיט גארניט. די אידייע איז ניט אזוי משוגע ווי זי קלינגט, באזונדערש אין דער היינטיקער וועלט, וואס האט ניט קיין שכל און אויך ניט קיין תכלית. דער יונגער עושר האט איבערגעגעבן בעת אן אינטערוויו, אז די מערסטע שטעלעס פאר די פשוטע ארבעטער וועלן ווערן וואס אמאל זעלטענער בשעת די אויטאמאטן וועלן וואס אמאל עפטער און שנעלער איבערנעמען דעם מענשנס ארבעט; דעריבער, אין אן ארבעטסלאזער וועלט וועט זיין נויטווענדיק צו געבן בחנם יעדן אמעריקאנער א לוין.
צוקערבערג האט דערמאנט דעם קלארן און פעסטן פאקט, וואס קיינער וויל ניט הערן און באהאנדלען. די רעגירונגען איבערן עולם ווילן ניט ארומריידן דעם דאזיקן פאקט און די באפעלקערונגען פון דער וועלט ווילן אים ניט אננעמען פאר דער ווארהייט. ס'וועט שוין באלד קומען א צייט ווען 70, 80 און אפשר 90 פראצענט פון דער וועלט-באפעלקערונג וועט ניט האבן קיין פרנסה, ווייל די ראבאטן וועלן זיי האבן פארביטן ביי דער ארבעט.
א גרויע וועלט
דער נייער עולם איז טאקע באמת א בראווע וועלט; מ'מוז זיין א מוטיקער מענש, בכדי צו לעבן אין אזא געזעלשאפט. ס'רוב וועט אין דער נאענטער צוקונפט וואוינען אין איין ריזיקן דלות-קווארטאל, א דלפנים-לאנד, וואו די נעבעכדיקע בירגער וועלן באקומען א נישטיקן לוין צום זיצן אלע טאג אין די פידזשאמעס אין דער היים, קוקנדיק אויף נארישקייטן אין אינטערנעט, צוהערנדיק זיך צו דער דזשונגל-מוזיק אויף ,יו-טוב' און בארוישנדיק זיך מיט מאריכואנע.
גוטע ברידער, ברוכים-הבאים אין דער קאלאמוטנער צוקונפט! ווילקומען אין א געוואלדיקער צוקונפט, וואס וועט מאכן אזוי, אז דער לעבנס-שטייגער אינעם אמאליקן ראטן-פארבאנד זאל אויסזען ווי א גן-עדן. די שטעט וועלן זיין פארענגט אין לעבנס-רוים און איבערפול מיט הויכע, ברייטע, פראסטע בנינים מיט קליינע שלאף-צימערן פאר איין מענש צוזאמען מיט אן אלגעמיין וואוין-צימער און קיך אויף יעדן שטאק.
א חרפה און א בושה
דער געניאלער ביליאנער האט, צום צער, געזאגט דעם אמת, דעם ריינעם אמת און בלויז נאר דעם אמת. צובקערבערג האט, ליידער, ניט דערקלערט, אז די ריגערונגען פון דער וועלט דארפן אפפגרן דעם גולם. דאס מיינט, אז פריינט צוקערבערג איז פאר אזא עולם. ס'איז א חרפה און א בושה, אז די פני טוען גארניט מיט גארניט צורעכט צו מאכן די סיטואציע און פארהיטן, אזא ס'זאל אויפקומען אזא חושכדיקע וועלט.
דער ענדגילטיקער רעזולטאט
די ארבעט העלפט א מענש ניט בלויז צו האבן פאר זיך דרך-ארץ, נאר זי שטערט א פערזאן אריינצופאלן אין באד, מיל, הדקש און זומפ. דאס מיינט, אז אן ארבעטסלאזער לייט לאנגווייליקט זיך גאנץ אפט און טרינקט אלקאהאל און נעמט נארקאטיקעס צווישן אנדערע הבלים, אום צו פארטרייבן די נודאטע.
אין א נארמאלער צייט מיט נארמאלע מענשן וואלט מען זיך דערשראקן איבער דער עפנטלעכער דערקלערונג, מיט וועלכער דער גרינדער פון ,פעיס-בוק' מארק צוקערבערג איז ניט לאנג צוריק ארויסגעקומען. דאס איז אבער א ניט-נארמאלע צייט מיט אומנארמאלע לייטן; אלזא, ווערט מען ניט דערשיטערט, ווען א מזיק ווי צוקערבערג מאכט באקאנט, אז ער איז פאר שענקען יעדן בירגער א שכר פאר טאן גארניט! געהערט א מעשה און געזען א ביסל? דאס רוב ווערט גארניט איבערגעשראקן פון אזוינע נייעס, ווייל די מערסטע מענשן פארשטייען ניט, וואס דאס מיינט און וואס פאר א ווירקונג אזא פראגראם וועט האבן אויף אונזער ציוויליזאציע!
אן ארבעטסלאזער עולם
צוקערבערג איז א גראבער יונג, וואס פארשטייט א קרענק און ווייסט ווי א קו פון מיטוואך! דער געוואלדיקער דענקער האט פארגעשלאגן צו שענקען יעדן בירגער א נישטיקע סומע אלס געהאלט פאר טאן גארניט מיט גארניט. די אידייע איז ניט אזוי משוגע ווי זי קלינגט, באזונדערש אין דער היינטיקער וועלט, וואס האט ניט קיין שכל און אויך ניט קיין תכלית. דער יונגער עושר האט איבערגעגעבן בעת אן אינטערוויו, אז די מערסטע שטעלעס פאר די פשוטע ארבעטער וועלן ווערן וואס אמאל זעלטענער בשעת די אויטאמאטן וועלן וואס אמאל עפטער און שנעלער איבערנעמען דעם מענשנס ארבעט; דעריבער, אין אן ארבעטסלאזער וועלט וועט זיין נויטווענדיק צו געבן בחנם יעדן אמעריקאנער א לוין.
צוקערבערג האט דערמאנט דעם קלארן און פעסטן פאקט, וואס קיינער וויל ניט הערן און באהאנדלען. די רעגירונגען איבערן עולם ווילן ניט ארומריידן דעם דאזיקן פאקט און די באפעלקערונגען פון דער וועלט ווילן אים ניט אננעמען פאר דער ווארהייט. ס'וועט שוין באלד קומען א צייט ווען 70, 80 און אפשר 90 פראצענט פון דער וועלט-באפעלקערונג וועט ניט האבן קיין פרנסה, ווייל די ראבאטן וועלן זיי האבן פארביטן ביי דער ארבעט.
א גרויע וועלט
דער נייער עולם איז טאקע באמת א בראווע וועלט; מ'מוז זיין א מוטיקער מענש, בכדי צו לעבן אין אזא געזעלשאפט. ס'רוב וועט אין דער נאענטער צוקונפט וואוינען אין איין ריזיקן דלות-קווארטאל, א דלפנים-לאנד, וואו די נעבעכדיקע בירגער וועלן באקומען א נישטיקן לוין צום זיצן אלע טאג אין די פידזשאמעס אין דער היים, קוקנדיק אויף נארישקייטן אין אינטערנעט, צוהערנדיק זיך צו דער דזשונגל-מוזיק אויף ,יו-טוב' און בארוישנדיק זיך מיט מאריכואנע.
גוטע ברידער, ברוכים-הבאים אין דער קאלאמוטנער צוקונפט! ווילקומען אין א געוואלדיקער צוקונפט, וואס וועט מאכן אזוי, אז דער לעבנס-שטייגער אינעם אמאליקן ראטן-פארבאנד זאל אויסזען ווי א גן-עדן. די שטעט וועלן זיין פארענגט אין לעבנס-רוים און איבערפול מיט הויכע, ברייטע, פראסטע בנינים מיט קליינע שלאף-צימערן פאר איין מענש צוזאמען מיט אן אלגעמיין וואוין-צימער און קיך אויף יעדן שטאק.
א חרפה און א בושה
דער געניאלער ביליאנער האט, צום צער, געזאגט דעם אמת, דעם ריינעם אמת און בלויז נאר דעם אמת. צובקערבערג האט, ליידער, ניט דערקלערט, אז די ריגערונגען פון דער וועלט דארפן אפפגרן דעם גולם. דאס מיינט, אז פריינט צוקערבערג איז פאר אזא עולם. ס'איז א חרפה און א בושה, אז די פני טוען גארניט מיט גארניט צורעכט צו מאכן די סיטואציע און פארהיטן, אזא ס'זאל אויפקומען אזא חושכדיקע וועלט.
דער ענדגילטיקער רעזולטאט
די ארבעט העלפט א מענש ניט בלויז צו האבן פאר זיך דרך-ארץ, נאר זי שטערט א פערזאן אריינצופאלן אין באד, מיל, הדקש און זומפ. דאס מיינט, אז אן ארבעטסלאזער לייט לאנגווייליקט זיך גאנץ אפט און טרינקט אלקאהאל און נעמט נארקאטיקעס צווישן אנדערע הבלים, אום צו פארטרייבן די נודאטע.
א כעסן מיט א הילכער
געדאנקען פון אן אויפגעבראכטן דענקער
פ"ר ד"ר ד"ר חיים אסטראווסקי, רעדאקציע-מיטארבעטער
פארשטייט זשע און געדענקט זשע נאר:
ווען מיר הערן-אויף זיין ברוגז, זיגן אונזערע שונאים!
נידער מיטן אגרעסיוון דייטשלאנד!
א ווארענונג פאר דער וועלט! געדענקט זשע און פארשטייט זשע נאר, אז דייטשלאנד האט פאראורזאכט צוויי וועלט-מלחמות, א שחיטה איבער יידישע אטלעטן אין מינכען און האט היינט-צו-טאג דעם קאנטראל איבערן אייראפעאישן לענדער-פארבאנד! יעדעס מאל וואס דייטשלאנד איז געווארן א שטארקע מדינה אין משך פון די פאריקע 100 יאר האט דער עולם געהאט צו זינגען און צו זאגן! דער דייטשלענדישער טרוים איז צו הערשן איבער גאנץ אייראפע און פונקט דאס טוט דייטשלאנד איצט!
דער גולמדיקער עולם איז ניט קלוג גענוג צו פארשטיין, וואס ער זעט הארט פאר די אויגן, ווייל ער קען ניט די געשיכטע און געדענקט ניט די פארגאנגענהייט! דער אייראפעאישער פארבאנד איז א דייטשע געשעפטס-מאכעריי, א באטריגעריי מצד און לטובת דייטשלאנד. נאך טרויעריקער איז די דייטשע קאנצלערין אנזשעלע מערקל א ליגנערקע און א הייפיש! אנשטאט צו קומען צו גאסט קיין אמעריקע און טשאפקעווען ווי אן איידעלע פרוי פאר דער אמעריקאנער רעגירונג, וואס גיט שוין 72 יאר דער דייטשער רעפובליק קעסט און שוצט זי פון רוסלאנד, איז די קאנצלערין געקומען צו פארן קיין אמעריקע ווי א חוצפהניצע, זאגנדיק פרעזידענט טראמפ הינטער די קוליסן, וואס ער מוז געבן דייטשלאנד. א גרעסערע חרפה און בושה איז געווען איר עפנטלעכע דערקלערונג, אז דייטשלאנד איז ניט שולדיק אמעריקע $800 ביליאן פאר זיין מיטגלידערשאפט אין דער פארטיידיקונגס-ארגאניזאציע ,נאטא'. די דייטשע רעפוביק איז א פאראזיט און די דייטשע קאנצלערין א גראבע שנארערקע!
גאנץ אמעריקע דארף לויבן פרעזידענט טראמפ אין הימל אריין פאר באטאנען פאר פרוי מערקל, אז ס'איז ניט די פליכט פון די פאראייניקטע שטאטן צו שענקען דייטשלאנד ממתקים, נאר ס'איז די פאראנטווארטלעכקייט פון דער דייטשער רעפובליק אליין אכטונג צו געבן אויפן דייטשן פאלק און באזארגן דער מדינה אלץ, וואס זי דארף האבן.
פרוי מערקל האט, וואונדער איבער וואונדער, דערקלערט נאך טראמפס באזוך אין בערלין, אז פון איצט אן קאן זיך איר מדינה שוין מער ניט פארלאזן אויף די פאראייניקטע שטאטן און דייטשלאנד מוז זיך אליין העלפן. וואס פאר אן אויסטערלישע מסקנא! ס'זיינען שוין פארגאנגען נאר 72 יאר ביז די דייטשע רעפובליק איז ענדלעך געקומען צום שכל און פארשטאנען, אז דייטשלאנד און בלויז נאר דייטשלאנד איז פאראנטווארטלעך פארן דייטשן פאלק. בראווא!
א קאמישער קאמענטאר וועגן אן אויסטערלישער סיטואציע... דא האלט מען פאר א געלעכטער, אז קאנצלערין מערקל האט געהאנדלט אויף אן אגרעסיוון אופן מיט די פאראייניקטע שטאטן, וואס איז שוין העכער 70 יאר פאר דייטשלאנד א פארטיידיקער, באנק און בית-צדקה. דא רעכנט מען פרוי מערקל פאר אן אידיאטקע פאר אריינגיין אין באנק און בייסן די האנט, וואס גיט דייטשלאנד קעסט און שענקט עס הלואות מיט צדקה.
ביז אהער האט מען, אפשר בטעות, געמיינט דא, אז כדי צו באקומען א הלואה, גייט מען אין באנק און בעט אויף א העפלעכן שטייגער געלט ביים אנגעשטעלטן, פארשרייבנדיק כלערליי פרטים אויף א לאנגער אפליקאציע. דא האט מען ביז איצט געהאלטן, אז די באנק, ניט דער בארגער, באשטימט די סומע און די באדינגונגען פון א הלואה. אויב מ'ווייסט פון א פינאנץ-אנשטאלט, וואו דער קרעדיט-נעמער באשטימט די סומע און די תנאים פון א הלואוה, ביטע, קלינגט תיכף צו אונז און גיט-אן דעם נאמען פון דער גענעדיקער און וואוילטעטיקער באנק, ווייל מיר ווילן בארגן געלט אין אזא פירמע!
דער גולמדיקער עולם איז ניט קלוג גענוג צו פארשטיין, וואס ער זעט הארט פאר די אויגן, ווייל ער קען ניט די געשיכטע און געדענקט ניט די פארגאנגענהייט! דער אייראפעאישער פארבאנד איז א דייטשע געשעפטס-מאכעריי, א באטריגעריי מצד און לטובת דייטשלאנד. נאך טרויעריקער איז די דייטשע קאנצלערין אנזשעלע מערקל א ליגנערקע און א הייפיש! אנשטאט צו קומען צו גאסט קיין אמעריקע און טשאפקעווען ווי אן איידעלע פרוי פאר דער אמעריקאנער רעגירונג, וואס גיט שוין 72 יאר דער דייטשער רעפובליק קעסט און שוצט זי פון רוסלאנד, איז די קאנצלערין געקומען צו פארן קיין אמעריקע ווי א חוצפהניצע, זאגנדיק פרעזידענט טראמפ הינטער די קוליסן, וואס ער מוז געבן דייטשלאנד. א גרעסערע חרפה און בושה איז געווען איר עפנטלעכע דערקלערונג, אז דייטשלאנד איז ניט שולדיק אמעריקע $800 ביליאן פאר זיין מיטגלידערשאפט אין דער פארטיידיקונגס-ארגאניזאציע ,נאטא'. די דייטשע רעפוביק איז א פאראזיט און די דייטשע קאנצלערין א גראבע שנארערקע!
גאנץ אמעריקע דארף לויבן פרעזידענט טראמפ אין הימל אריין פאר באטאנען פאר פרוי מערקל, אז ס'איז ניט די פליכט פון די פאראייניקטע שטאטן צו שענקען דייטשלאנד ממתקים, נאר ס'איז די פאראנטווארטלעכקייט פון דער דייטשער רעפובליק אליין אכטונג צו געבן אויפן דייטשן פאלק און באזארגן דער מדינה אלץ, וואס זי דארף האבן.
פרוי מערקל האט, וואונדער איבער וואונדער, דערקלערט נאך טראמפס באזוך אין בערלין, אז פון איצט אן קאן זיך איר מדינה שוין מער ניט פארלאזן אויף די פאראייניקטע שטאטן און דייטשלאנד מוז זיך אליין העלפן. וואס פאר אן אויסטערלישע מסקנא! ס'זיינען שוין פארגאנגען נאר 72 יאר ביז די דייטשע רעפובליק איז ענדלעך געקומען צום שכל און פארשטאנען, אז דייטשלאנד און בלויז נאר דייטשלאנד איז פאראנטווארטלעך פארן דייטשן פאלק. בראווא!
א קאמישער קאמענטאר וועגן אן אויסטערלישער סיטואציע... דא האלט מען פאר א געלעכטער, אז קאנצלערין מערקל האט געהאנדלט אויף אן אגרעסיוון אופן מיט די פאראייניקטע שטאטן, וואס איז שוין העכער 70 יאר פאר דייטשלאנד א פארטיידיקער, באנק און בית-צדקה. דא רעכנט מען פרוי מערקל פאר אן אידיאטקע פאר אריינגיין אין באנק און בייסן די האנט, וואס גיט דייטשלאנד קעסט און שענקט עס הלואות מיט צדקה.
ביז אהער האט מען, אפשר בטעות, געמיינט דא, אז כדי צו באקומען א הלואה, גייט מען אין באנק און בעט אויף א העפלעכן שטייגער געלט ביים אנגעשטעלטן, פארשרייבנדיק כלערליי פרטים אויף א לאנגער אפליקאציע. דא האט מען ביז איצט געהאלטן, אז די באנק, ניט דער בארגער, באשטימט די סומע און די באדינגונגען פון א הלואה. אויב מ'ווייסט פון א פינאנץ-אנשטאלט, וואו דער קרעדיט-נעמער באשטימט די סומע און די תנאים פון א הלואוה, ביטע, קלינגט תיכף צו אונז און גיט-אן דעם נאמען פון דער גענעדיקער און וואוילטעטיקער באנק, ווייל מיר ווילן בארגן געלט אין אזא פירמע!
נייעס, קאמענטאר און באאפאכטונג
קנאקן די קאדע און די באנק
(און אין אינטערנעט נאך!)
בערעקאש לעווינסאן, רעדאקציע-מיטארבעטער
קנאקן די קאדע און די באנק
(און אין אינטערנעט נאך!)
בערעקאש לעווינסאן, רעדאקציע-מיטארבעטער
דאס 21סטע יארהונדערט איז טאקע א מאדנע וועלט, וואו אלץ איז דאך מעגלעך! אינעם היינטיקן עולם, ווערט די קיבערנעטישע רעאליטעט וואס אמאל חשובער פון דער אמתער ווירקלעכקייט. ברוכים-הבאים אין דער בראווער, נייער וועלט, וואו ס'איז שוין אנטשטאנען אן עלעקטראנישע וואלוטע! ,ביט-קוין' איז אן אינטערנעט-מינץ, וואס שלאגט קיבערנעטישע מטבעות פאר די מיט אן עלעקטראנישן בייטל.
ס'וועט שוין באלד קומען א צייט ווען ס'וועלן שוין מער ניט זיין קיין מטבעות און באנקנאטן, נאר קיבערנעטישע קלינגערס, עלעקטראנישע מזומנים און אינטערנעטישע דאלארן. די מטבע איז שוין אלטמאדיש און ווערט וואס אמאל אלטפרענקישער!
תמיד זיינען פאראן אזוינע, וואס ווערן כסדר געבענטשט מיט גאלדענע גליקן ווי טשארלי וועלס, דער מאן, וואס האט געקנאקט די שפיל-באנק אין מאנטע-קארלא. לעצטנס האט דער עולם צוגעזען א געוואלדיקן קאמף און נצחון: איין מענש האט ווי א גריכישער העלד געטראצט די אלע טאט-זאכן, באהערשנדיק די סיטואציע און זיגנדיק איבער אלע זיינע שונאים. איין מענש האט אנטשיידט דעם אייגענעם גורל ניט קוקנדיק אויף דעם, וואס דער גולמדיקער עולם האט געזאגט און טראץ די אלע מניעות. אן שום אויפהער און פון אלע זייטן האבן אים זיינע אפאנענטן אריינגעלייגט א מבול מיט שטיינער אין וועג; דער בעל-כוח האט באזייטיקט יעדן קלאץ אויפן דרך, שטויסנדיק מיטן פוס יעדעס הינדערניש אין א זייט און אפפגרנדיק איינצייטיק מיט א שרפה-באל יעדן קעגנער. דער מזיק האט געברילט ווי א לייב און האט ארויסגעשפיגן ווי א פיפערנאטער פייער, בשעת ער האט געפירט א קאמף אויף צוויי פראנטן, פון פארנט און פון הינטן.
דאס לעבן איז דאס לעבן אין יעדער עפאכע. ס'זיינען דא געוויסע לעבנס-אספעקטן, וואס ענדערן זיך קיין מאל ניט. וואס מער די וועלט ענדערט זיך, דאס אלץ מער בייט זי זיך אין גאנצן ניט. יא, דאס נייע בלייבט ביים אלטן. ס'וועלן תמיד עקזיסטירן די, וואס וועלן וויסן, ווי אזוי צו זיגן אין יעדער תקופה און מיט יעדן סיסטעם. אין יעדן דור זינט די וועלט איז די וועלט זיינען דא אזעלכע, וואס פארשטייען די וועלט און דער עולם געהערט דעריבער צו אוינע פערזאנען!
ביים פארפאסן און דרוקן אט-דעם ארטיקל איז דער ווערט פון ,ביט-קוין' געשטיגן וואס אמאל העכער. פאראן אזוינע, וואס זאגן-פארויס, אז אין עטלעכע יארן ארום וועט א מינץ פון דער דאזיקער וואלוטע ווערט ווערן $1,000,000! אויב מ'זאל געווען אינוועסטירן $1 אין 2009 ווען מ'האט אנגעהויבן פארקויפן די אינטערנעטישע וואלוטע, וואלט מען שוין אנגעקליבן $25,000,000!
באמערקונג פון רעדאקציע:
ביים דרוקן דעם ארטיקל איז דער פרייז פון יעדער אינטערנעטישער וואלוטע געשטיגן וואס אמאל העכער.
ס'וועט שוין באלד קומען א צייט ווען ס'וועלן שוין מער ניט זיין קיין מטבעות און באנקנאטן, נאר קיבערנעטישע קלינגערס, עלעקטראנישע מזומנים און אינטערנעטישע דאלארן. די מטבע איז שוין אלטמאדיש און ווערט וואס אמאל אלטפרענקישער!
תמיד זיינען פאראן אזוינע, וואס ווערן כסדר געבענטשט מיט גאלדענע גליקן ווי טשארלי וועלס, דער מאן, וואס האט געקנאקט די שפיל-באנק אין מאנטע-קארלא. לעצטנס האט דער עולם צוגעזען א געוואלדיקן קאמף און נצחון: איין מענש האט ווי א גריכישער העלד געטראצט די אלע טאט-זאכן, באהערשנדיק די סיטואציע און זיגנדיק איבער אלע זיינע שונאים. איין מענש האט אנטשיידט דעם אייגענעם גורל ניט קוקנדיק אויף דעם, וואס דער גולמדיקער עולם האט געזאגט און טראץ די אלע מניעות. אן שום אויפהער און פון אלע זייטן האבן אים זיינע אפאנענטן אריינגעלייגט א מבול מיט שטיינער אין וועג; דער בעל-כוח האט באזייטיקט יעדן קלאץ אויפן דרך, שטויסנדיק מיטן פוס יעדעס הינדערניש אין א זייט און אפפגרנדיק איינצייטיק מיט א שרפה-באל יעדן קעגנער. דער מזיק האט געברילט ווי א לייב און האט ארויסגעשפיגן ווי א פיפערנאטער פייער, בשעת ער האט געפירט א קאמף אויף צוויי פראנטן, פון פארנט און פון הינטן.
דאס לעבן איז דאס לעבן אין יעדער עפאכע. ס'זיינען דא געוויסע לעבנס-אספעקטן, וואס ענדערן זיך קיין מאל ניט. וואס מער די וועלט ענדערט זיך, דאס אלץ מער בייט זי זיך אין גאנצן ניט. יא, דאס נייע בלייבט ביים אלטן. ס'וועלן תמיד עקזיסטירן די, וואס וועלן וויסן, ווי אזוי צו זיגן אין יעדער תקופה און מיט יעדן סיסטעם. אין יעדן דור זינט די וועלט איז די וועלט זיינען דא אזעלכע, וואס פארשטייען די וועלט און דער עולם געהערט דעריבער צו אוינע פערזאנען!
ביים פארפאסן און דרוקן אט-דעם ארטיקל איז דער ווערט פון ,ביט-קוין' געשטיגן וואס אמאל העכער. פאראן אזוינע, וואס זאגן-פארויס, אז אין עטלעכע יארן ארום וועט א מינץ פון דער דאזיקער וואלוטע ווערט ווערן $1,000,000! אויב מ'זאל געווען אינוועסטירן $1 אין 2009 ווען מ'האט אנגעהויבן פארקויפן די אינטערנעטישע וואלוטע, וואלט מען שוין אנגעקליבן $25,000,000!
באמערקונג פון רעדאקציע:
ביים דרוקן דעם ארטיקל איז דער פרייז פון יעדער אינטערנעטישער וואלוטע געשטיגן וואס אמאל העכער.
תכלית מיט שכל
לאווע גאווארטשיק, רעדאקציע-מיטארבעטער
לאווע גאווארטשיק, רעדאקציע-מיטארבעטער
וואו איז דער גולמדיקער עולם געווען די אלע יארן ווען די מזיקים און גזלנים האבן געמזיקט און געממזרט אונזער אמעריקע? פארוואס האט אין יענער צייט ניט געבושעוועט קיין גרים-צארן און פלאם-פייערדיקע פראטסעט-מאניפעסטאציעס אזוי ווי מ'זעט איצט אין א סך שטעט איבער דער לענג און ברייט פון די פאראייניקטע שטאטן?
פרעזידענט טראמפ איז גארניט שולדיק אין די אלע פראבלעמען, וואס בושעווען און טאטשן אונזער מדינה. דאנאלד טראמפ האט ניט געגראבן דעם באדנלאזן קבר, אין וועלכן די ימח-שמוניקעס האבן אריינגעשטויסן אונדער לאנד! אונזערע פראבלעמען דארפן מיר פארווארפן פאפע און זינדל בוש, ביל קלינטאן און באראק אבאמע; דאס זיינען די כיטרע פאסקודניאקעס, וואס האבן פארזשוואזערט געמאכט די גאלדענע מדינה און געמאכט אזוי, אז די ליליע זאל וועלקן און פארוויאנען!
דא ווארפט מען ארויס פון די הויכע פענסטע דעם אנאניזם. דא איז יעדער סארט אנאניזם פארבאטן, אריינגערעכנט דעם פאליטישן און אינטעלעקטואלן אנאניזם. רבותי, דא האנדלט מען מיט ריינע פאקטן. דא פירט מען אינטעקטואלע וויכוחים, וואס שטיצן זיך בלויז נאר אויף פעסטע פאקטן. פראסט, פשוט און בקיצור: די מידנה, וואס האט ניט קיין אפיציעלע שפראך, ניט קיין אייגענע הויך-קולטור און פארמאגט אפענע גרענעצן ווערט שוין באלד אויס! אזא פאקט קאן מען ניט מבטל זיין און אויך ניט אוועקמאכן ווי א מארק-יידענע מיט דער האנט. פון היינט ביז מארגן קאן מען שרייען פון די העכסטע פענסטער און אזא פאקט וועט זיך קיין מאל ניט אומבייטן!
פרעזידענט טראמפ איז גארניט שולדיק אין די אלע פראבלעמען, וואס בושעווען און טאטשן אונזער מדינה. דאנאלד טראמפ האט ניט געגראבן דעם באדנלאזן קבר, אין וועלכן די ימח-שמוניקעס האבן אריינגעשטויסן אונדער לאנד! אונזערע פראבלעמען דארפן מיר פארווארפן פאפע און זינדל בוש, ביל קלינטאן און באראק אבאמע; דאס זיינען די כיטרע פאסקודניאקעס, וואס האבן פארזשוואזערט געמאכט די גאלדענע מדינה און געמאכט אזוי, אז די ליליע זאל וועלקן און פארוויאנען!
דא ווארפט מען ארויס פון די הויכע פענסטע דעם אנאניזם. דא איז יעדער סארט אנאניזם פארבאטן, אריינגערעכנט דעם פאליטישן און אינטעלעקטואלן אנאניזם. רבותי, דא האנדלט מען מיט ריינע פאקטן. דא פירט מען אינטעקטואלע וויכוחים, וואס שטיצן זיך בלויז נאר אויף פעסטע פאקטן. פראסט, פשוט און בקיצור: די מידנה, וואס האט ניט קיין אפיציעלע שפראך, ניט קיין אייגענע הויך-קולטור און פארמאגט אפענע גרענעצן ווערט שוין באלד אויס! אזא פאקט קאן מען ניט מבטל זיין און אויך ניט אוועקמאכן ווי א מארק-יידענע מיט דער האנט. פון היינט ביז מארגן קאן מען שרייען פון די העכסטע פענסטער און אזא פאקט וועט זיך קיין מאל ניט אומבייטן!
א פאר באמערקונגען
לאה פערגאמענט, קארעספאנדענטין, תל-אביב
לאה פערגאמענט, קארעספאנדענטין, תל-אביב
א פשוטע דערקלערונג
ליבע לאנדסלייט, מיר ענטפערן די לייענער מיט דער דאזיקער דערקלערונג: די סיבה פארוואס מיר האבן בעתן פאריקן יאר געדרוקט אזוי פיל ארטיקלען וועגן דער אמעריקאנישער פאליטיק איז, ווייל די פאראייניקטע שטאטן שפילט די הויפט-ראלע אויף דער וועלט-בינע. אזוי ווי ס'גייט מיט אמעריקע, גייט עס אויך ביים רוב לענדער; צי דאס איז צום גוטן אדער צום שלעכטן און צי דאס געפעלט דעם עולם איז גאר אן אנדער מעשה.
א קורצער פאראגראף
ס'איז כדאי צו באמערקן און באטאנען, אז דער וואל-נצחון פון דאנאלד טראמפ ווייזט, אז יעדער בירגער קאן ווערן דער פרעזידענט. טראמפ איז דער איינציקער אין דער אמעריקאנער געשיכטע ,ניט-פאליטיקער', וואס איז געווארן דער פרעזידענט. טראמפס ריזיקע פאפולעריטעט און זיין געוואלדיקער זיג איז, וואס די קאנסטיטוציע-פארפאסער האבן געוואלט: יעדער בירגער זאל קאנען ווערן דער פרעזידענט. אונזער רעפובליק זאל רעגירט ווערן פון פשוטע בירגער און ניט דורך קיין פראפעסיאנעלע פאליטיקער.
פראסט, פשוט און בקיצור
די פאראייניקטע שטאטן איז געגרינדעט געווארן לויט ,רעוואלוציאנערע פרינציפן'! איינער פון די גרונט-עיקרים פון דער אמעריקאנער קאנסטיטוציע איז א קליינע רעגירונג מיט א קליינעם בודזשעט און זייער ווייניק שטייערן. א צווייטער הויפט-פרינציפ איז: די מלוכה זאל זיך ניט אריינמישן אין די לעבנס און געשעפטן פון אירע בירגער.
אמן, דיינו ותיקו
דאנאלד טראמפס קעמפערישע רעטאריק ווי אויך דער בושעווענדיקער שטרייטס- און קאמפס-לוסט אויף דער פאליטישער ארענע זיינען א סימפטאם פון דער חולה-מסוכנדיקער געזעלשאפט, אין וועלכער מיר לעבן. פרעזידענט טראמפ האט ניט געבראכט די אלגעמיינע קעמפערישקייט, וואס פלאמט און פלאקערט אין דער אמעריקאנער פאליטיק. דער גראבער שטייגער ווי טראמפ פירט א דעבאטע און די אומאיידעלע אגרעסיע פון זיינע קעגנער זיינען אויפגעקומען אין רעזולטאט פון דער דור-דורותדיקער ירידה פון דער וועסטלעכער ציוויליזאציע!
גאר אין קורצן
די פאטער פון דער אמעריקאנער רעפובליק האבן געגלויבט, אז די בעסטע רעגירונג איז די קלענסטע רעגירונג!
ליבע לאנדסלייט, מיר ענטפערן די לייענער מיט דער דאזיקער דערקלערונג: די סיבה פארוואס מיר האבן בעתן פאריקן יאר געדרוקט אזוי פיל ארטיקלען וועגן דער אמעריקאנישער פאליטיק איז, ווייל די פאראייניקטע שטאטן שפילט די הויפט-ראלע אויף דער וועלט-בינע. אזוי ווי ס'גייט מיט אמעריקע, גייט עס אויך ביים רוב לענדער; צי דאס איז צום גוטן אדער צום שלעכטן און צי דאס געפעלט דעם עולם איז גאר אן אנדער מעשה.
א קורצער פאראגראף
ס'איז כדאי צו באמערקן און באטאנען, אז דער וואל-נצחון פון דאנאלד טראמפ ווייזט, אז יעדער בירגער קאן ווערן דער פרעזידענט. טראמפ איז דער איינציקער אין דער אמעריקאנער געשיכטע ,ניט-פאליטיקער', וואס איז געווארן דער פרעזידענט. טראמפס ריזיקע פאפולעריטעט און זיין געוואלדיקער זיג איז, וואס די קאנסטיטוציע-פארפאסער האבן געוואלט: יעדער בירגער זאל קאנען ווערן דער פרעזידענט. אונזער רעפובליק זאל רעגירט ווערן פון פשוטע בירגער און ניט דורך קיין פראפעסיאנעלע פאליטיקער.
פראסט, פשוט און בקיצור
די פאראייניקטע שטאטן איז געגרינדעט געווארן לויט ,רעוואלוציאנערע פרינציפן'! איינער פון די גרונט-עיקרים פון דער אמעריקאנער קאנסטיטוציע איז א קליינע רעגירונג מיט א קליינעם בודזשעט און זייער ווייניק שטייערן. א צווייטער הויפט-פרינציפ איז: די מלוכה זאל זיך ניט אריינמישן אין די לעבנס און געשעפטן פון אירע בירגער.
אמן, דיינו ותיקו
דאנאלד טראמפס קעמפערישע רעטאריק ווי אויך דער בושעווענדיקער שטרייטס- און קאמפס-לוסט אויף דער פאליטישער ארענע זיינען א סימפטאם פון דער חולה-מסוכנדיקער געזעלשאפט, אין וועלכער מיר לעבן. פרעזידענט טראמפ האט ניט געבראכט די אלגעמיינע קעמפערישקייט, וואס פלאמט און פלאקערט אין דער אמעריקאנער פאליטיק. דער גראבער שטייגער ווי טראמפ פירט א דעבאטע און די אומאיידעלע אגרעסיע פון זיינע קעגנער זיינען אויפגעקומען אין רעזולטאט פון דער דור-דורותדיקער ירידה פון דער וועסטלעכער ציוויליזאציע!
גאר אין קורצן
די פאטער פון דער אמעריקאנער רעפובליק האבן געגלויבט, אז די בעסטע רעגירונג איז די קלענסטע רעגירונג!
בושות,
חרפות און
חוצפות
אן א מאס און אן א שיעור
פ"ר בנימין עקלשטיין, רעדאקציע-סעקרעטאר
חרפות און
חוצפות
אן א מאס און אן א שיעור
פ"ר בנימין עקלשטיין, רעדאקציע-סעקרעטאר
חברים-כל של ובישראל (ונאמר אמן): לדור-ודור (נגיד גדלך) בייט זיך דער עולם, אפט מאל צום גוטן און פיל מאל צום שלעכטן. יעדע גענעראציע האט סיי די זעלבע פראבלעמען סיי נייע שוועריקייטן; און וואס מער די דורות ענדערן זיך, דאס אלץ מער בייטן זיי זיך גאר אין גאנצן ניט. פאראן זיינען אזעלכע זאכן, ווערטן און זארגן, וואס זיינען אייביק און ענדערן זיך קיין מאל ניט.
די דורות זיינען געווארן וואס א אמאל שטארקער ביז צום ערשטן וועלט-קריג. אין משך פונעם 20סטן יארהונדערט זיינען די גענעראציעס געווארן ניט בלויז וואס אמאל שוואכער, נאר אויך וואס אמאל נארישער. דער דור, וואס האט איבערגעלעבט די דעפרעסיע און געקעמפט אין דער צווייטער וועלט מלחמה האט מען א נאמען געגעבן ,אמעריקעס בעסטער דור'. די קינדער פון דער בעסטער גענעראציע, די, וואס זיינען געבוירן געווארן צווישן 1945 און 1964, זיינען באקאנט ווי ,די בומערס'. א סך ,בומערס' זיינען געווארן ,ביטניקעס' און ,היפיס'. דאס איז געווען דער דור, וואס האט איבערגעקערט און פארדרייט די אלטמאדישע מאראל אין דער וועסטלעכער וועלט. די געזעלשאפט אין די ענגליש-ריידנדיקע לענדער איז קיין מאל ניט געקומען צו זיך פון אזא איבערקערעניש. דאס פראבלעם איז געווען, אז די אלטמאדישע עטיק איז קארומפירט געווארן און איז קיין מאל ניט פארביטן געווארן פון קיין נייער מאראל.
ביז אהער האבן מיר שוין דערלעבט די ביטניקעס, די היפיס, די יאפיס, די דורות X און Y, די היפסטער און, איצט די מילעניאלן. איצט בושעוועט א קולטור-קאמף אין דער מערב-וועלט, וואו די אלטע גענעראציע פון דער דעפרעסיע און געוויסע בומער צוזאמען מיט פארשידענע לאגערן פון די יונגע דורות פרובירן פרעזערווירן די טראדיציאנעלע מאראל און אנדערע פראקציעס קעמפן פאר א נייער עטיק, אזא מין סאציאליזם/קאמוניזם, וואס פאראכט די טראדיציאנעלע מאראל.
ס'פירט זיך נאך אלץ דער קאמף צווישן די דורות און קיינער קאן ניט פארויסזאגן, וועכלער צד וועט זיגן. טראמפס נצחון האט פארגעשטעלט מיט זיך א געוואלדיקע אפווייזונג פון די אלע סאציאליסטישע און ראדיקאלע פילאסאפיעס, וואס פלאקערן שוין 50 יאר זינט די 60ער יארן.
צום גליק, אדער אפשר צום אומגליק, זיינען ניט אלע גענעראציעס גלייך. היינט-צו-טאג ווערן די דורות וואס אמאל שוואכער! כמעט קיינער וועט דאס ניט לייקענען אדער ווידערשפרעכן. אלזא, וואס טוט מען אין אזא צייט? דער, וואס קלאגט זיך און טוט גארניט איז א נודניק. דער, וואס מאכט באקאנט א פראבלעם און נעמט שריט אומצוענדערן די סיטואציע איז קלוג, ווייל א ווארט אן שום אקציע איז ניט ווערט קיין סך. דער, וואס זאגט גארניט און טוט אלץ צו פארוואנדלען א שלעכטן מצב אין א גוטן איז א צדיק.
די דורות זיינען געווארן וואס א אמאל שטארקער ביז צום ערשטן וועלט-קריג. אין משך פונעם 20סטן יארהונדערט זיינען די גענעראציעס געווארן ניט בלויז וואס אמאל שוואכער, נאר אויך וואס אמאל נארישער. דער דור, וואס האט איבערגעלעבט די דעפרעסיע און געקעמפט אין דער צווייטער וועלט מלחמה האט מען א נאמען געגעבן ,אמעריקעס בעסטער דור'. די קינדער פון דער בעסטער גענעראציע, די, וואס זיינען געבוירן געווארן צווישן 1945 און 1964, זיינען באקאנט ווי ,די בומערס'. א סך ,בומערס' זיינען געווארן ,ביטניקעס' און ,היפיס'. דאס איז געווען דער דור, וואס האט איבערגעקערט און פארדרייט די אלטמאדישע מאראל אין דער וועסטלעכער וועלט. די געזעלשאפט אין די ענגליש-ריידנדיקע לענדער איז קיין מאל ניט געקומען צו זיך פון אזא איבערקערעניש. דאס פראבלעם איז געווען, אז די אלטמאדישע עטיק איז קארומפירט געווארן און איז קיין מאל ניט פארביטן געווארן פון קיין נייער מאראל.
ביז אהער האבן מיר שוין דערלעבט די ביטניקעס, די היפיס, די יאפיס, די דורות X און Y, די היפסטער און, איצט די מילעניאלן. איצט בושעוועט א קולטור-קאמף אין דער מערב-וועלט, וואו די אלטע גענעראציע פון דער דעפרעסיע און געוויסע בומער צוזאמען מיט פארשידענע לאגערן פון די יונגע דורות פרובירן פרעזערווירן די טראדיציאנעלע מאראל און אנדערע פראקציעס קעמפן פאר א נייער עטיק, אזא מין סאציאליזם/קאמוניזם, וואס פאראכט די טראדיציאנעלע מאראל.
ס'פירט זיך נאך אלץ דער קאמף צווישן די דורות און קיינער קאן ניט פארויסזאגן, וועכלער צד וועט זיגן. טראמפס נצחון האט פארגעשטעלט מיט זיך א געוואלדיקע אפווייזונג פון די אלע סאציאליסטישע און ראדיקאלע פילאסאפיעס, וואס פלאקערן שוין 50 יאר זינט די 60ער יארן.
צום גליק, אדער אפשר צום אומגליק, זיינען ניט אלע גענעראציעס גלייך. היינט-צו-טאג ווערן די דורות וואס אמאל שוואכער! כמעט קיינער וועט דאס ניט לייקענען אדער ווידערשפרעכן. אלזא, וואס טוט מען אין אזא צייט? דער, וואס קלאגט זיך און טוט גארניט איז א נודניק. דער, וואס מאכט באקאנט א פראבלעם און נעמט שריט אומצוענדערן די סיטואציע איז קלוג, ווייל א ווארט אן שום אקציע איז ניט ווערט קיין סך. דער, וואס זאגט גארניט און טוט אלץ צו פארוואנדלען א שלעכטן מצב אין א גוטן איז א צדיק.
שקרים
גוזמות און
צביעות
בערעקאש לעווינסאן, רעדאקציע-מיטארבעטער
כ'בין מלא-רציחה און פארליידן וועל איך דאס שוין מער ניט!
 |  |  |
דער גרינדער און שעף-רעדאקטאר פון ,דער אלגעמיינער זשורנאל' גרשון יעקבסאן ע"ה פלעג אפט דערציילן דעם קאמישן אנעקדאט, אז דער נייעס-רעדאקטאר פון ,די העראלד-טריבונע'* איז אריינגעקומען יעדן אינדערפרי אין נייעס-צימער, האט ער געפרעגט ביי זיינע געהילפן ,ווער איז ברוגז היינט?' ר' גרשון האט אפט צוגעגעבן צו דעם אנעקדאט זיין פערזענלעכע באמערקונג, אז די גאנצע פרעסע-געשיכטע שטייט אויף איין פראזע: ,ווער איז ברוגז היינט?' דערצו פלעג דער חשובער רעדאקטאר דרוקן צייטנווייז א לייט-ארטיקל מיטן קאפ ,אין א ברוגזער וועלט'.
די פראזע ,כ'בין מלא-רציחה און פארליידן וועל איך דאס שוין מער ניט!' איז שוין וועלט-באקאנט און קומט פונעם קינא-פילם ,דאס נעץ-ווערק'**. דער צעדרייטער נייעס-קאמענטאטאר האוארד ביל גייט-ארויס פון די כלים אין א געוויסער סצענע און רופט די אלע צושויער זיך ארויסצובויגן פון פענסטער און אויסרופן: ,כ'בין מלא-רציחה און פארליידן וועל איך דאס שוין מער ניט!'. גלייכצייטיק זעט מען טויזנטער ניו-יארקער אין אלע טיילן שטאט אויסשרייען מיט גרים-צארן פון זייערע פענסטער.
דזשארזש נארי, דער מאדעראטאר פון דער אינטערוויו-פראגראם ,קאסט-טו-קאסט'***, איז דער מחבר פון דעם ניי-דערשינענעם בוך ,מלא-רציחה'.**** דער טיטל קומט, פארשטייט זיך, פון ,דאס נעץ-ווערק' און באשרייבט דעם גרים-צארן ארום דער היינטיקער פאליטיק מצד א ריזיקער צאל אמעריקאנער.
פאפע בוש האט זיך אלס פרעזידענט אריינגעשלעפט אין באד, אז ער האט ניט פארשטאנען, אז די אלגעמיינע עקאנאמיע איז געווען שוואך און האט ניט געהערט די שרייענדיקע פאלקס-שטימע. ,אידיאט איינער, ס'האנדלט זיך אין דער עקאנאמיע', איז די לאזונג, וואס ביל קלינטאן האט אויסגענוצט, בכדי צו זיגן איבער בוש'ן און אים שטערן דערוויילט צו ווערן א צווייט מאל צום פרעזידענט-אמט.
די פאליטישע און עקאנאמישע סיטואציעס זיינען איצט ענלעך (נאר א סך ערגער) צו די, וואס האבן עקזיסטירט, אז פאפע בוש איז געווען דער פרעזידענט. די עקאנאמיע איז שוואך פאר די פשוטע פאלקס-מאסן און וואשינגטאן שעצט-גרינג דעם פאלקס-ווילן. דער מצב איז נאך קלערער ווי קלאר. לאמיר דאס זאגן פראסט, פשוט און בקיצור: דער מיטל-קלאס און דער ארבעטנדיקער אונטער-קלאס פילן זיך געממזרט און געמזיקט! די פשוטע ארבעטער דערפילן מיט גערעכטיקייט, אז די רעגירונג האט זיי פארראטן. איצט בושעוועט א שטילע מלחמה צווישן דעם קאפיטאליזם און סאציאליזם, אזא מין בירגער-קריג צווישן די, וואס ארבעטן און ווילן ארבעטן און די, וואס ארבעטן ניט און ווילן נעמען ממתקים פון דער מלוכה-קאסע. דא ליגט דער הונט באגראבן און דערויף קלאגט דאך דער מקונן.
צי אמעריקע וועט זיין א קאפיטאליסטישע אדער א סאציאליסטישע מדינה בלייבט צו זען. טראמפ איז אזוי פאפולער ביי די ארבעטס-קלאסן, ווייל ער האט צוגעזאגט צו באשעפטיקן די פשוטע ארבעטער און אזוי אומפאפולער ביים אונטער-קלאס און די סאציאליסטן, מחמת זיי האבן מורא, אז די מלוכה וועט זיי שוין מער ניט שענקען קיין ממתקים. דאס איז די סיבה פארוואס דער עולם איז מלא-רציחה!
*The Herald Tribune איז דערשינען פון 1924-1966 אין דער שטאט ניו-יארק. די צייטונג איז געווען די פאראייניקונג פון די טאג-בלעטער (1835-1924) The New York Herald און (1841-1924) The New York Tribune.
**(Network, 1976)
***(פון איין ים-ברעג ביזן צווייטן) Coast to Coast
****Mad as Hell
די פראזע ,כ'בין מלא-רציחה און פארליידן וועל איך דאס שוין מער ניט!' איז שוין וועלט-באקאנט און קומט פונעם קינא-פילם ,דאס נעץ-ווערק'**. דער צעדרייטער נייעס-קאמענטאטאר האוארד ביל גייט-ארויס פון די כלים אין א געוויסער סצענע און רופט די אלע צושויער זיך ארויסצובויגן פון פענסטער און אויסרופן: ,כ'בין מלא-רציחה און פארליידן וועל איך דאס שוין מער ניט!'. גלייכצייטיק זעט מען טויזנטער ניו-יארקער אין אלע טיילן שטאט אויסשרייען מיט גרים-צארן פון זייערע פענסטער.
דזשארזש נארי, דער מאדעראטאר פון דער אינטערוויו-פראגראם ,קאסט-טו-קאסט'***, איז דער מחבר פון דעם ניי-דערשינענעם בוך ,מלא-רציחה'.**** דער טיטל קומט, פארשטייט זיך, פון ,דאס נעץ-ווערק' און באשרייבט דעם גרים-צארן ארום דער היינטיקער פאליטיק מצד א ריזיקער צאל אמעריקאנער.
פאפע בוש האט זיך אלס פרעזידענט אריינגעשלעפט אין באד, אז ער האט ניט פארשטאנען, אז די אלגעמיינע עקאנאמיע איז געווען שוואך און האט ניט געהערט די שרייענדיקע פאלקס-שטימע. ,אידיאט איינער, ס'האנדלט זיך אין דער עקאנאמיע', איז די לאזונג, וואס ביל קלינטאן האט אויסגענוצט, בכדי צו זיגן איבער בוש'ן און אים שטערן דערוויילט צו ווערן א צווייט מאל צום פרעזידענט-אמט.
די פאליטישע און עקאנאמישע סיטואציעס זיינען איצט ענלעך (נאר א סך ערגער) צו די, וואס האבן עקזיסטירט, אז פאפע בוש איז געווען דער פרעזידענט. די עקאנאמיע איז שוואך פאר די פשוטע פאלקס-מאסן און וואשינגטאן שעצט-גרינג דעם פאלקס-ווילן. דער מצב איז נאך קלערער ווי קלאר. לאמיר דאס זאגן פראסט, פשוט און בקיצור: דער מיטל-קלאס און דער ארבעטנדיקער אונטער-קלאס פילן זיך געממזרט און געמזיקט! די פשוטע ארבעטער דערפילן מיט גערעכטיקייט, אז די רעגירונג האט זיי פארראטן. איצט בושעוועט א שטילע מלחמה צווישן דעם קאפיטאליזם און סאציאליזם, אזא מין בירגער-קריג צווישן די, וואס ארבעטן און ווילן ארבעטן און די, וואס ארבעטן ניט און ווילן נעמען ממתקים פון דער מלוכה-קאסע. דא ליגט דער הונט באגראבן און דערויף קלאגט דאך דער מקונן.
צי אמעריקע וועט זיין א קאפיטאליסטישע אדער א סאציאליסטישע מדינה בלייבט צו זען. טראמפ איז אזוי פאפולער ביי די ארבעטס-קלאסן, ווייל ער האט צוגעזאגט צו באשעפטיקן די פשוטע ארבעטער און אזוי אומפאפולער ביים אונטער-קלאס און די סאציאליסטן, מחמת זיי האבן מורא, אז די מלוכה וועט זיי שוין מער ניט שענקען קיין ממתקים. דאס איז די סיבה פארוואס דער עולם איז מלא-רציחה!
*The Herald Tribune איז דערשינען פון 1924-1966 אין דער שטאט ניו-יארק. די צייטונג איז געווען די פאראייניקונג פון די טאג-בלעטער (1835-1924) The New York Herald און (1841-1924) The New York Tribune.
**(Network, 1976)
***(פון איין ים-ברעג ביזן צווייטן) Coast to Coast
****Mad as Hell
וועלט-שמערץ און שאדן-פרייד
ד"ר אוצר נאמאסט, פרעזידענט און גרינדער
חברים, ס'טוט זיך חושך! די וועסטלעכע ציוויליזאציע גייט בארג-אראפ מיט א געוואלדיקער שנעלקייט א דאנק א געפערלעכער אפאטיע ארום די וויכטיקסטע ענינים און א באזעסנקייט איבער נארישקייטן, קלייניקייטן און נישטיקייטן. דאס פינצטערניש בושעוועט און פארשקלאפט די געזעלשאפט!
אין שייכות מיטן אלגעמיינעם אונטערגאנג פון דער היינטיקער מערב-וועלט דערציילט דער גריכישער גענעראל און היסטאריקער טוצידידעס אין זיינע שריפטן, אז בעת און נאך דער פעלאפאנעזישער מלחמה, בשעת אטען איז געגאנגען בארג-אראפ, האט געבושעוועט אין דער געזעלשאפט א שטרייטס-לוסט, וואס האט פאראוממעגלעכט, אז מ'זאל פירן א שכלדיקע און תכליתדיקע דעבאטע אין סענאט; אנשטאט צו באהאנדלען אן אנגעלעגנהייט מיט אן איידעלן וויכוח, אין סענאט האט מען זיך צעקריגט, צעאמפערט, צעווערטלט און צעהיצט איבער אלצדינג. אזוי איז דעמאלט געווען און אזוי איז דאס ווידער אמאל היינט-צו-טאג! אומעטום, אין די פאליטישע דיסקוסיעס בכלל און אין די פאליטישע דעבאטעס ברפט, זעט און הערט מען דעם שטרייטס-לוסט און בייזוויליקייט. ס'איז כמעט ווי אוממעגלעך צו האבן א שמועס אדער פירן א פאלעמיק וועגן א פאליטישער טעמע אן אריינצופאלן אין א מחלוקת.
ברוך-הבא אינעם היינטיקן אמעריקע און ווילקומען אין אלט-אטען! די קעמפערישקייט און צארן האבן פארהיט פון א לעגיטימער דעבאטע אדער א שכלדיקער דיסקוסיע אינעם אטענישן סענאט; יעדער וויכוח וועגן א וויכטיקער אנגעלעגנהייט האט זיך פארוואנדלט תיכף-ומיד אין א מיאוסן סכסוך מיט איבערווערטלען זיך און חוזק מאכן. אזא ווילדקייט האט געהאלפן ברענגען דעם אונטערגאנג פון דער אטענישער דעמאקראטיע און אזא אטמאספערע העלפט פארטיליקן אונזער דעמאקראטיע דא אין די פאראייניקטע שטאטן.
ס'איז שוין שפעטער ווי מ'מיינט. ס'ווערט אבער קיין מאל ניט צו שפעט צו ענדערן צום גוטן א מצב! כאטש אפילו דער חושך האט שוין פארהילט אונזער לאנד און ברענגט שאדן אלע אספעקטן פון אונזער ציוויליזאציע, דארף דער עולם שוין מער ניט זיין קיין גולם; אונזער וועלט קאן זיך נאך אלץ צורעכט מאכן און ארויפפירן אויפן דרך-הישר.
ס'איז כדאי צו דערמאנען און באטאנען, אז דא באהאנדלט מען פסיכישע קראנקהייטן און גייסטיקע מגפות, וואס אנטשטייען ווידער און אבער און שטעקן כסדר אן די מענשהייט. דא רעדט מען ארום אזוינע מחלות און עפידעמיעס, בכדי אונטערצושטרייכן ווי געפערלעך זיי זיינען און ווי ערנסט די סיטואציע איז. מיר האבן ניט געמאכט די שרפה; הגם מיר האבן ניט געבראכט דעם שייטער, פרובירן מיר אים אויסלעשן**.
די געשיכטע משפט א געזעלשאפט לויטן אופן ווי אזוי זי באהאנדלט און לייזט אירע פראבלעמען. וואס וועט די היסטאריע זאגן אויפן היינטיקן אמעריקע און אויף דער איצטיקער מערב-ציוויליזאציע?
*די פעלעפאנעזישע מלחמה, 431-404 פאר דער היינטיקער צייט-רעכענונג
*We Didn't Start the Fire (1989), Billy Joel
אין שייכות מיטן אלגעמיינעם אונטערגאנג פון דער היינטיקער מערב-וועלט דערציילט דער גריכישער גענעראל און היסטאריקער טוצידידעס אין זיינע שריפטן, אז בעת און נאך דער פעלאפאנעזישער מלחמה, בשעת אטען איז געגאנגען בארג-אראפ, האט געבושעוועט אין דער געזעלשאפט א שטרייטס-לוסט, וואס האט פאראוממעגלעכט, אז מ'זאל פירן א שכלדיקע און תכליתדיקע דעבאטע אין סענאט; אנשטאט צו באהאנדלען אן אנגעלעגנהייט מיט אן איידעלן וויכוח, אין סענאט האט מען זיך צעקריגט, צעאמפערט, צעווערטלט און צעהיצט איבער אלצדינג. אזוי איז דעמאלט געווען און אזוי איז דאס ווידער אמאל היינט-צו-טאג! אומעטום, אין די פאליטישע דיסקוסיעס בכלל און אין די פאליטישע דעבאטעס ברפט, זעט און הערט מען דעם שטרייטס-לוסט און בייזוויליקייט. ס'איז כמעט ווי אוממעגלעך צו האבן א שמועס אדער פירן א פאלעמיק וועגן א פאליטישער טעמע אן אריינצופאלן אין א מחלוקת.
ברוך-הבא אינעם היינטיקן אמעריקע און ווילקומען אין אלט-אטען! די קעמפערישקייט און צארן האבן פארהיט פון א לעגיטימער דעבאטע אדער א שכלדיקער דיסקוסיע אינעם אטענישן סענאט; יעדער וויכוח וועגן א וויכטיקער אנגעלעגנהייט האט זיך פארוואנדלט תיכף-ומיד אין א מיאוסן סכסוך מיט איבערווערטלען זיך און חוזק מאכן. אזא ווילדקייט האט געהאלפן ברענגען דעם אונטערגאנג פון דער אטענישער דעמאקראטיע און אזא אטמאספערע העלפט פארטיליקן אונזער דעמאקראטיע דא אין די פאראייניקטע שטאטן.
ס'איז שוין שפעטער ווי מ'מיינט. ס'ווערט אבער קיין מאל ניט צו שפעט צו ענדערן צום גוטן א מצב! כאטש אפילו דער חושך האט שוין פארהילט אונזער לאנד און ברענגט שאדן אלע אספעקטן פון אונזער ציוויליזאציע, דארף דער עולם שוין מער ניט זיין קיין גולם; אונזער וועלט קאן זיך נאך אלץ צורעכט מאכן און ארויפפירן אויפן דרך-הישר.
ס'איז כדאי צו דערמאנען און באטאנען, אז דא באהאנדלט מען פסיכישע קראנקהייטן און גייסטיקע מגפות, וואס אנטשטייען ווידער און אבער און שטעקן כסדר אן די מענשהייט. דא רעדט מען ארום אזוינע מחלות און עפידעמיעס, בכדי אונטערצושטרייכן ווי געפערלעך זיי זיינען און ווי ערנסט די סיטואציע איז. מיר האבן ניט געמאכט די שרפה; הגם מיר האבן ניט געבראכט דעם שייטער, פרובירן מיר אים אויסלעשן**.
די געשיכטע משפט א געזעלשאפט לויטן אופן ווי אזוי זי באהאנדלט און לייזט אירע פראבלעמען. וואס וועט די היסטאריע זאגן אויפן היינטיקן אמעריקע און אויף דער איצטיקער מערב-ציוויליזאציע?
*די פעלעפאנעזישע מלחמה, 431-404 פאר דער היינטיקער צייט-רעכענונג
*We Didn't Start the Fire (1989), Billy Joel
חשוב, וויכטיק און וואזשנע
פארקאכט אין פארקאכטע קאשעס
שטורעמס אין גלעזעלעך וואסער, פארקאכטע קאשעס אויף טעלערלעך
און באלאגאנעס אין שיסעלעך
פ"ר בנימין עקלשטיין, רעדאקציע-סעקרעטאר
פארקאכט אין פארקאכטע קאשעס
שטורעמס אין גלעזעלעך וואסער, פארקאכטע קאשעס אויף טעלערלעך
און באלאגאנעס אין שיסעלעך
פ"ר בנימין עקלשטיין, רעדאקציע-סעקרעטאר
אויפן עולם-המשוגעתן זיינען פאראן פארשוינען, וואס זיינען אזוי חשוב און וואס זייערע לעבנס זיינען אזוי וואזשנע, אז זיי זיינען תמיד פארקאכט אין וויכטיקע ענינים ווי גלאצן אויף ,פעיס-בוך' און שיקן א ,טוויטקע', טעקסטעלע אדער בריוועלע דורך דער ע-פאסט און הערן זיך צו א דזשונגל-ליד אויף ,יו-טוב', און אלץ איינצייטיק נאך! טאקע א גרויסער יאטעביעדאם, דער קייסער אין כתריאלעווקע!
רבותי, תכלית! חברים, דער אמת מיט אן אלף! גוטע ברידער, א שטיקל נייעס: ראקעפעלער טראגט ניט קיין רייזע-טעלעפאן; די ענגלישע מלכה האט ניט קיין קעשענע-טעלעפאן; באראן ראטשילד נוצט ניט קיין מאבילקע, און, אחרון-אחרון-חביב, דער שטן אליין, דער שווערסט-באשעפטיקטער חוצפהניק אויפן עולם-השקר, האט ניט אזא דזשימדזשיק! די חשובסטע מענשן אויף דער וועלט פארמאגן ניט קיין פארטאטיווע קאמוניקאציע-קאקאמייקע.
איצט וועלן מיר הערן פון עטלעכע וואזשנע פלפוליסטן, אז אזוינע פערזאנען האבן סעקרעטארן, וואס טוען אלץ פאר זיי. חשובע מבינים, לאמיר ריידן ניט פון היץ, נאר צו דער זאך: בלויז א שוטה גייט זיך ארום אלע טאג מיט א מאכערייקע אין דער האנט, קוקנדיק אויף אן עקראן מיט פארגליווערטע און פארגלייזטע אויגן און וויסנדיק ווי א קו פון מיטוואך! אמן ודיינו.
,רבותי, פאוואליע!' האט נאר איין באדייטונג אבער די דאזיקע פראזע פאסט זיך צו צאלרייכע מצבים. אויף אנדערע שפראכן זיינען דא זאגעכצן וועגן ,מאכן א פויזע, בכדי צו שמעקן די רויזן'. די וועלט איז פארקאכט אין פארקאכטע קאשעס, אין אייגענע צרות. דער עולם דערטרינקט זיך אין א גלאז וואסער. רבותי, פאוואליע!
מיר, די שרייבער און קארעספאנדענטן פון ,דער מאמענט', געדענקען אין א צייט ווען די מאמע האט געפליקט הינער, געקנאטן טייג, געקאכט קאשע און געטראגן וואסער פון פלומפ און ברונעם אין א שטעטל, וואו ס'האט ניט עקזיסטירט קיין שום עלעקטריציטעט. ,וואס איז דער מער, אין אמעריקע ארבעט מען אזוי שווער?' היינט-צו-טאג הארעוועט מען ניט אזוי שווער ווי אונזערע עלטערן אין דער אלטער היים, וואו א גאנצע וואך האט מען געגעסן ,קדחת', ווייל מ'האט געלייגט די ציין אויף דער פאליצע אבער דער היינטיקער עולם קלאגט זיך אודאי א סך עפטער, שטארקער און העכער.
אין וואס פארטיפט און פארטוט מען זיך? מ'איז פארקאכט אין טריפהנע קאשעס, וואס מ'האט אליין פארקאכט. די מאדערנע געזעלשאפט ווערט געשלונגען פונעם טרייב-זאמפ אין א זומפ מיט קלייניקייטן, נארישקייטן און נישטיקייטן! אמעריקע גנב! דער עולם איז א גולם!
וואו זיינען די אפענע טירן און אפענע הערצער אהינגעקומען? אמאל איז געווען א וועלט, וואו די שכנים האבן געקענט איינער דעם אנדערן און מ'האט געהאט ווען צו מאכן אן איבעררייס, בכדי צו ריידן מענשלעך און איידל מיט א שכן אדער א חבר. די היינטיקע עפאכע איז איינע מיט פארשלאסענע טירן און קאלטע הערצער. לאמיר קיין מאל ניט פארגעסן, אז דאס לעבן איז א קאלעקטיווע און קאאפעראטיווע ארבעט!
לאמיר האפן, אז מיר לעבן בעת די חבלי-משיח און דאס איז די סיבה פארוואס דער עולם איז אזוי גראב און משוגע! א פערזאן, וואס וויל ניט דאווענען און עסן צוזאמען מיט אירע ברידער און שוועסטער איז אן אוממענש. קראנק אין גייסט איז א פערזאן, וואס דארף ניט האבן די פריינטשאפט פון אנדערע מענשן; א מענש, וואס איז געזונט אין רוח נויטיקט זיך אין דער געזלשאפט פון אנדערע לייטן. דאס זאל מען וויסן און פארשטיין.
רבותי, תכלית! חברים, דער אמת מיט אן אלף! גוטע ברידער, א שטיקל נייעס: ראקעפעלער טראגט ניט קיין רייזע-טעלעפאן; די ענגלישע מלכה האט ניט קיין קעשענע-טעלעפאן; באראן ראטשילד נוצט ניט קיין מאבילקע, און, אחרון-אחרון-חביב, דער שטן אליין, דער שווערסט-באשעפטיקטער חוצפהניק אויפן עולם-השקר, האט ניט אזא דזשימדזשיק! די חשובסטע מענשן אויף דער וועלט פארמאגן ניט קיין פארטאטיווע קאמוניקאציע-קאקאמייקע.
איצט וועלן מיר הערן פון עטלעכע וואזשנע פלפוליסטן, אז אזוינע פערזאנען האבן סעקרעטארן, וואס טוען אלץ פאר זיי. חשובע מבינים, לאמיר ריידן ניט פון היץ, נאר צו דער זאך: בלויז א שוטה גייט זיך ארום אלע טאג מיט א מאכערייקע אין דער האנט, קוקנדיק אויף אן עקראן מיט פארגליווערטע און פארגלייזטע אויגן און וויסנדיק ווי א קו פון מיטוואך! אמן ודיינו.
,רבותי, פאוואליע!' האט נאר איין באדייטונג אבער די דאזיקע פראזע פאסט זיך צו צאלרייכע מצבים. אויף אנדערע שפראכן זיינען דא זאגעכצן וועגן ,מאכן א פויזע, בכדי צו שמעקן די רויזן'. די וועלט איז פארקאכט אין פארקאכטע קאשעס, אין אייגענע צרות. דער עולם דערטרינקט זיך אין א גלאז וואסער. רבותי, פאוואליע!
מיר, די שרייבער און קארעספאנדענטן פון ,דער מאמענט', געדענקען אין א צייט ווען די מאמע האט געפליקט הינער, געקנאטן טייג, געקאכט קאשע און געטראגן וואסער פון פלומפ און ברונעם אין א שטעטל, וואו ס'האט ניט עקזיסטירט קיין שום עלעקטריציטעט. ,וואס איז דער מער, אין אמעריקע ארבעט מען אזוי שווער?' היינט-צו-טאג הארעוועט מען ניט אזוי שווער ווי אונזערע עלטערן אין דער אלטער היים, וואו א גאנצע וואך האט מען געגעסן ,קדחת', ווייל מ'האט געלייגט די ציין אויף דער פאליצע אבער דער היינטיקער עולם קלאגט זיך אודאי א סך עפטער, שטארקער און העכער.
אין וואס פארטיפט און פארטוט מען זיך? מ'איז פארקאכט אין טריפהנע קאשעס, וואס מ'האט אליין פארקאכט. די מאדערנע געזעלשאפט ווערט געשלונגען פונעם טרייב-זאמפ אין א זומפ מיט קלייניקייטן, נארישקייטן און נישטיקייטן! אמעריקע גנב! דער עולם איז א גולם!
וואו זיינען די אפענע טירן און אפענע הערצער אהינגעקומען? אמאל איז געווען א וועלט, וואו די שכנים האבן געקענט איינער דעם אנדערן און מ'האט געהאט ווען צו מאכן אן איבעררייס, בכדי צו ריידן מענשלעך און איידל מיט א שכן אדער א חבר. די היינטיקע עפאכע איז איינע מיט פארשלאסענע טירן און קאלטע הערצער. לאמיר קיין מאל ניט פארגעסן, אז דאס לעבן איז א קאלעקטיווע און קאאפעראטיווע ארבעט!
לאמיר האפן, אז מיר לעבן בעת די חבלי-משיח און דאס איז די סיבה פארוואס דער עולם איז אזוי גראב און משוגע! א פערזאן, וואס וויל ניט דאווענען און עסן צוזאמען מיט אירע ברידער און שוועסטער איז אן אוממענש. קראנק אין גייסט איז א פערזאן, וואס דארף ניט האבן די פריינטשאפט פון אנדערע מענשן; א מענש, וואס איז געזונט אין רוח נויטיקט זיך אין דער געזלשאפט פון אנדערע לייטן. דאס זאל מען וויסן און פארשטיין.
בהלות מיט יללות
אן אמאליקער באנטשע שווייג
איז איצט א געוואלדיקער פלאפלער
וואו איז פרעזידענט קארטער געווען ווען...
די נאציע האט זיך גענויטיקט אין זיינע טאדל-ווערטער און וואויל-טאטן?
בערל סעלצער, קארעספאנדענט, מיאמי
אן אמאליקער באנטשע שווייג
איז איצט א געוואלדיקער פלאפלער
וואו איז פרעזידענט קארטער געווען ווען...
די נאציע האט זיך גענויטיקט אין זיינע טאדל-ווערטער און וואויל-טאטן?
בערל סעלצער, קארעספאנדענט, מיאמי
דער געוועזענער פרעזידענט דזשימי קארטער גיט היינט-צו-טאג ווידער און אבער די זעלבע לעקציע וועגן דער קלאגעדיקער לאגע פונעם מיטל-קלאס און די פשוטע ארבעטער אינעם אונטער-קלאס, אנווייזנדיק און אונטערשטרייכנדיק דאס מיספארהעלטעניש צווישן דעם מיטל-קלאס און דעם אויבער-קלאס.
אודאי און אדרבא איז יעדערער בארעכטיקט צו אן אייגענער מיינונג און אין א דעמאקראטיש לאנד איז מען פראנק און פריי באקאנט צו מאכן יעדערליי פערספעקטיוו. דא פרעגט מען אבער, וואס האט קארטער געטאן צו פארהיטן פון דער היינטיקער סיטואציע, אז ער איז געווען דער פרעזידענט? צי האט הער קארטער פרובירט דערטויטן די מגפה אין די 70ער יארן ווען זי איז געלעגן אין וויגעלע?
איצט קלאגט זיך דער 92-יעריקער זאקן, אז די עושרים ווערן וואס אמאל רייכער, בשעת די פשוטע ארבעטער ווערן וואס אמאל ארעמער. דאס זיינען די שרייענדיקע נייעס? קיינער ווייסט דאס ניט? ר' דזשימי, זאגט אונז עפעס, וואס מיר ווייסן ניט! פארוואס האט קארטער געשוויגן ווי באנטשע שווייג אין די 70ער יארן ווען די אמעריקאנישע פירמעס האבן אנגעהויבן איבערפירן אין אויסלאנד זייערע פאבריקן און באשעפטיקן די ארטיקע איינוואוינער פאר נישטיקע שכירות, כדי צו פארדינען געוואלדיקע פראפיטן אויפן חשבון פון די פשוטע ארבעטער דא אין די פאראייניקטע שטאטן?
פון זאגן (קושן און נאגן) ווערט מען ניט טראגן! פרעזידענט קארטער טראגט גרויס אחריות פארן היינטיקן מצב, ווייל ער איז געווען אין דינסט, אז די עפידעמיע איז אויפגעקומען. הער קארטער באוויינט די קעגנווארטיקע סיטואציע, וואס איז געבוירן געווארן, בשעת ער האט געזאלט שטיין אויף דער וואך! פארוואס קלאגט ער זיך איצט, ווען ס'איז שוין צו שפעט? פארוואס האט ער ניט געזאגט איין ווארט מיט פירציק יאר צוריק ווען ער איז געווען ביי דער מאכט און פעאיק צו דערשטיקן דעם מזיק אין וויגעלע?
אודאי און אדרבא איז יעדערער בארעכטיקט צו אן אייגענער מיינונג און אין א דעמאקראטיש לאנד איז מען פראנק און פריי באקאנט צו מאכן יעדערליי פערספעקטיוו. דא פרעגט מען אבער, וואס האט קארטער געטאן צו פארהיטן פון דער היינטיקער סיטואציע, אז ער איז געווען דער פרעזידענט? צי האט הער קארטער פרובירט דערטויטן די מגפה אין די 70ער יארן ווען זי איז געלעגן אין וויגעלע?
איצט קלאגט זיך דער 92-יעריקער זאקן, אז די עושרים ווערן וואס אמאל רייכער, בשעת די פשוטע ארבעטער ווערן וואס אמאל ארעמער. דאס זיינען די שרייענדיקע נייעס? קיינער ווייסט דאס ניט? ר' דזשימי, זאגט אונז עפעס, וואס מיר ווייסן ניט! פארוואס האט קארטער געשוויגן ווי באנטשע שווייג אין די 70ער יארן ווען די אמעריקאנישע פירמעס האבן אנגעהויבן איבערפירן אין אויסלאנד זייערע פאבריקן און באשעפטיקן די ארטיקע איינוואוינער פאר נישטיקע שכירות, כדי צו פארדינען געוואלדיקע פראפיטן אויפן חשבון פון די פשוטע ארבעטער דא אין די פאראייניקטע שטאטן?
פון זאגן (קושן און נאגן) ווערט מען ניט טראגן! פרעזידענט קארטער טראגט גרויס אחריות פארן היינטיקן מצב, ווייל ער איז געווען אין דינסט, אז די עפידעמיע איז אויפגעקומען. הער קארטער באוויינט די קעגנווארטיקע סיטואציע, וואס איז געבוירן געווארן, בשעת ער האט געזאלט שטיין אויף דער וואך! פארוואס קלאגט ער זיך איצט, ווען ס'איז שוין צו שפעט? פארוואס האט ער ניט געזאגט איין ווארט מיט פירציק יאר צוריק ווען ער איז געווען ביי דער מאכט און פעאיק צו דערשטיקן דעם מזיק אין וויגעלע?
היסטאריע מיט היסטעריע
פון דאנען אין 100 יאר ביז אהער
די ציוויליזאציע איז ניט געגאנגען פארויס, נאר רוקווערטס!
ד"ר אוצר נאמאסט, פרעזידענט און גרינדער
פון דאנען אין 100 יאר ביז אהער
די ציוויליזאציע איז ניט געגאנגען פארויס, נאר רוקווערטס!
ד"ר אוצר נאמאסט, פרעזידענט און גרינדער
 |  |
חולה-מסוכן איז די געזעלשאפט, וואס באזינגט די שווארצע כאלעריע!
,דער עולם איז ניט געגאנגען פארויס נאר צוריק!'
https://www.youtube.com/watch?v=PvYoTPlTwpE
,דער עולם איז ניט געגאנגען פארויס נאר צוריק!'
https://www.youtube.com/watch?v=PvYoTPlTwpE
לאנדאן, 1910: געשעפטס-מענער מיט פלי-שלאנגען
אונטערגרונטבאן-וואגאן, נ"י 1904 רבותי, תכלית! די אויבערשטע פאטאגראפיע איז א גאסן-סצענע פון לאנדאן אין 1910. אזוי האבן זיך די איידעלע געשעפטס-מענער אויסגעפוצט אין יענע יארן. אויף לינקס איז א געמעל פון אן אונטערגרונטבאן-וואגאן אין ניו-יארק אין זעלבן יאר. דא דרוקן מיר ניט קיין בילדער פון די היינטיקע געשעפטס-לייט און ווי אזוי די פאסאזשירן זעען-אויס אין די ,מאדערנע' וואגאנען, ווייל מיר וועלן אייך ניט פארשטערן די אויגן און די נערוון מיט אזא שמוץ און דרעק!
חברים, גאר גאר א סך איז שלעכט מיט דער היינטיקער וועלט, וואו די מערסטע מענשן גייען זיך ארום אויף דער גאס ווי גראביאנעס און בראדיאגעס אין פידזשאמעס מיט פאנטאפל! לא עלינו! פיקס און פארטיק!
מאכט זיך ניט נאריש דורך גלויבן און זאגן, אז אזוי איז תמיד געווען. שטענדיק איז ניט געווען אזוי. אמאל איז געווען אן עלעגאנטע וועלט מיט איידעלע לייטן, וואס האבן געלעבט מיט שכל און תכלית.
חברים, גאר גאר א סך איז שלעכט מיט דער היינטיקער וועלט, וואו די מערסטע מענשן גייען זיך ארום אויף דער גאס ווי גראביאנעס און בראדיאגעס אין פידזשאמעס מיט פאנטאפל! לא עלינו! פיקס און פארטיק!
מאכט זיך ניט נאריש דורך גלויבן און זאגן, אז אזוי איז תמיד געווען. שטענדיק איז ניט געווען אזוי. אמאל איז געווען אן עלעגאנטע וועלט מיט איידעלע לייטן, וואס האבן געלעבט מיט שכל און תכלית.
איצט לעבן מיר אין א וועלט, וואו די מענשהייט פארזוכט צו אנטלויפן פונעם גורל ווי אויך פון זיך אליין. די מענשהייט קאן ניט אנטרינען פון דער געשיכטע. א מענש, מישטיינס געזאגט, קאן ניט צעטרעטן דעם גורל אבער דאס שיקזאל קאן זיכער צעטאפטשען א לייט! א מענש טראכט און גאט לאכט! נאך ערגער און נאך טרויעריקער ווייזט די געשיכטע, אז די מענשהייט לערנט זיך גארניט אפ פון דער היסטאריע. דערין ליגט דאס משוגעת; דעריבער בושעוועט די היסטעריע און דערויף קלאגט דאך דער מקונן.
ווען א חולה קאן שוין מער ניט טאן, וואס ער פלעג טאן, אז ער איז געווען געזונט און שטארק, פרעגט ער פארוואס דאס געשעט און וואס ער קאן טאן, כדי צו קומען צו זיך און טאן ווידער אמאל, וואס ער האט אמאל געטאן. ווען א געזעלשאפט ווערט קראנק, מאכט מיט די זייטן און הינקעט אויף ביידע פיס, פרעגט מען זעלטן, פארוואס דאס קומט-פאר און וואס מ'קאן טאן ווידער צו באלעבן די ציוויליזאציע.
נאך קראנקער און מער פארדארבן איז די געזעלשאפט, וואס מאכט אן אנשטעל, אז דאס פראבלעם עקזיסטירט ניט! אין אזא קלעם געפינען מיר זיך היינט-צו-טאג. די ציוויליזאציע וויל זיך ניט מודה זיין, אז ס'בושעוועט א מגפה.
סאקראטעס איז פארמשפט געווארן צום טויט פאר אנווייזן, אז די אטענישע געזעלשאפט איז געווארן שלאף און קארומפירט. דער גרויסער גענעראל פעריקלעס האט מסכים געווען מיטן פילאזאף, דערקלערנדיק, אז אטען איז אונטערגעגאנגען, ווייל דאס פאלק האט מער ניט געהאט קיין ליבשאפט צו דער גריכישער עטיק און מאראל און איז געווארן געלט-הונגעריק.
גאר א סך אמעריקאנער, באזונדערש די עלטערע דורות, ווייסן גוט און קלאר, אז די פאראייניקטע שטאטן איז שוין מער ניט, וואס ער איז אמאל געווען, אז אמעריקע איז מער ניט שטארק ווי אן אגער און אז די גאלדענע מדינה איז איצט א פארזשאווערט לאנד. די ליליע איז פארוועלקט און פארוויאנעט! צי מ'קאן ווידער באלעבן און געזונט מאכן די בלום איז גאר א גוטע פראגע. ס'בלייבט צו זען, צי דאס פאלק האט חשק צורעכט צו מאכן די סיטואציע און ארויפפירן די מדינה אויפן דרך-הישר.
,די וועלט געהערט צו מיר, ווייל איך פארשטיי זי', האט האנארעי דע באלזאק* אמאל דערקלערט. דער עולם געהערט צו דעם, וואס פארשטייט אים. דאס גליקס-ראד דרייט זיך לטובת דעם מענש, וואס באערט דעם גורל!
*Honore de Balzac (1799-1850) איז געווען א פראנצויזישער ראמאניסט.
ווען א חולה קאן שוין מער ניט טאן, וואס ער פלעג טאן, אז ער איז געווען געזונט און שטארק, פרעגט ער פארוואס דאס געשעט און וואס ער קאן טאן, כדי צו קומען צו זיך און טאן ווידער אמאל, וואס ער האט אמאל געטאן. ווען א געזעלשאפט ווערט קראנק, מאכט מיט די זייטן און הינקעט אויף ביידע פיס, פרעגט מען זעלטן, פארוואס דאס קומט-פאר און וואס מ'קאן טאן ווידער צו באלעבן די ציוויליזאציע.
נאך קראנקער און מער פארדארבן איז די געזעלשאפט, וואס מאכט אן אנשטעל, אז דאס פראבלעם עקזיסטירט ניט! אין אזא קלעם געפינען מיר זיך היינט-צו-טאג. די ציוויליזאציע וויל זיך ניט מודה זיין, אז ס'בושעוועט א מגפה.
סאקראטעס איז פארמשפט געווארן צום טויט פאר אנווייזן, אז די אטענישע געזעלשאפט איז געווארן שלאף און קארומפירט. דער גרויסער גענעראל פעריקלעס האט מסכים געווען מיטן פילאזאף, דערקלערנדיק, אז אטען איז אונטערגעגאנגען, ווייל דאס פאלק האט מער ניט געהאט קיין ליבשאפט צו דער גריכישער עטיק און מאראל און איז געווארן געלט-הונגעריק.
גאר א סך אמעריקאנער, באזונדערש די עלטערע דורות, ווייסן גוט און קלאר, אז די פאראייניקטע שטאטן איז שוין מער ניט, וואס ער איז אמאל געווען, אז אמעריקע איז מער ניט שטארק ווי אן אגער און אז די גאלדענע מדינה איז איצט א פארזשאווערט לאנד. די ליליע איז פארוועלקט און פארוויאנעט! צי מ'קאן ווידער באלעבן און געזונט מאכן די בלום איז גאר א גוטע פראגע. ס'בלייבט צו זען, צי דאס פאלק האט חשק צורעכט צו מאכן די סיטואציע און ארויפפירן די מדינה אויפן דרך-הישר.
,די וועלט געהערט צו מיר, ווייל איך פארשטיי זי', האט האנארעי דע באלזאק* אמאל דערקלערט. דער עולם געהערט צו דעם, וואס פארשטייט אים. דאס גליקס-ראד דרייט זיך לטובת דעם מענש, וואס באערט דעם גורל!
*Honore de Balzac (1799-1850) איז געווען א פראנצויזישער ראמאניסט.
א וויכטיקע דעבאטע
פאר חשובע שוטים אין א וואזשנער וועלט
פ"ר ד"ר רחמיאל פישביין, ספעציעלער קארעספאנדענט
פאר חשובע שוטים אין א וואזשנער וועלט
פ"ר ד"ר רחמיאל פישביין, ספעציעלער קארעספאנדענט
 מאדאנע |  טעילאר סוויפט |
ריוו קארני ריידנדיק וועגן דער געפאלנקייט און ווי די דורות ווערן וואס אמאל שוואכער א דאנק א יונגן דור איבערפול מיט חשובע נאראנים מיט וויכטיקע קאקאמייקעס אין דער האנט און וואזשנע מחשבות אין קאפ. לא עלינו! וואו איז די נארמאלע וועלט אהינגעקומען?
הערט א מעשה, וואס איז, צום צער, טאקע באמת געשען. ס'א וויכטיקער וויכוח וועגן א וואזשנער טעמע פאר חשובע דענקער! אין אן אייזקרעם-קאפע אין עושרים-קווארטאל* אין מאנהאטן האט זיך לעצטנס געפירט א געוואלדיקע דעבאטע ביי עטלעכע היפסטער. מיר זיינען אריינגעפאלן ווי א יון אין סוכה און האבן, צום אומגליק, אונטערגעהערט די הייסע דעבאטע ארום דער פאפולאריטעט פון דער חשובסטער נקבה אויף דער וועלט, די וואזשנע זינגערקע מאדאנע!
די יונגע לופט-פארשוינען האבן דעבאטירט, צי די ארטיסטקע איז שוין אן אלטע קורווע, וואס מאכט זיך נאריש מיט געמיינע טאנץ-פאזעס ביי אירע קאנצערטן און דארף זיך לאזן פענסיאנירן, ווייל די היינטיקע יונגאטשן און יונגע ,בערלינער' ווילן זיך ליבערשט צוהערן צו די לידער פון טעילאר סוויפט. די גראבע יונגען אין אלע טיילן אמעריקע זיינען מסכים, אז מאדאנע איז אן אלטע דריפקע מיט אן אלטער שאכטל און זי ווינשט זיך צו זיין טעילאר סוויפט, וואס יענצט דעם יונגן קראסאוויץ און זשערעבעץ ריוו קארני.
פאראן אנדערע, וואס מיינען, אז טעילאר סוויפט באמיט זיך נאכצומאכן די איינציקע מאדאנע, און ניט גראד פארקערט! עטלעכע אנדערע האבן צוגעגעבן, אז מאדאנע איז א נעבעכדיקער פארשוין, א קלאגעדיקע זקנה, וואס מאכט זיך אידיאטיש דורך האנדלען ווי א יונגע נקבה אויף דער קאנצערט-בינע.
און, אחרון אחרון חביב, האבן עטלעכע קארעספאנדענטן אונזערע לעצטנס דערזען מאדאנע'ן פאר איר הויז אויף 81סטער גאס אין מאנהאטן. זי האט געהאפקעט און געהאצקעט, לאכנדיק הויך אויפן קול: ,כ'האב אפגעפגרט לעידי גאגא און כ'וועל אויך באגראבן טעילאר סוויפט. אלע ווינשן זיך צו זיין מאדאנע!'
די מאטערליסטישע מויד'** איז געשפרונגען מיט אזא התלהבות, אז אונזערע קאלעגן האבן געמיינט, אז זי וועט גאר אין גיכן טאנצן א מצוה-טאנץ!
די געוואלדיקע דעבאטע אין דער לאדזשיארניע*** ווייזט, וואס ס'ליגט אין זין די היינטיקע יוגנט און אויף דעם, וואס זי שטייט. אמעריקע (גנב!) דערטרינקט זיך ווי דער טיטאניק, ווייל די יונגע לייט זיינען פארקאכט אין נעבעדיקע נקבות ווי טעילאר סוויפט און מאדאנע און מיט וועמען זיי האבן געשלעכטלעכע באציאונגען. דאס זיינען וואזשנע פארינטערעסירונגען ביי חשובע פארשוינען! אמעריקע, איי, איי, איי!
די אלע מיטארבעטער ביי אונז אין רעדאקציע האבן זיך אנגעשטעקט מיט דער געוואלדיקער קרענק, פון וועלכער די היינטיקע יונגט ליידט! חשובע זקנים ווי אויך גרויסע און אלטע ק(נ)אקער האבן זיך גענומען אמפערן, צי טעילאר סוויפט ווינשט זיך צו זיין מאדאנע אדער צי מאדנע, אנשולדיקט אונז, מאדאנע ווינשט, אז זי זאל זיין טעילאר סוויפט.
מ'קאן גארניט צונעמען ביי דער זינדיקער זינגערקע מאדאנע, וואס איז טאקע מיט ממתקים די חשובסטע כאנטע אין דער היינטיקער תקופה און א וואזשנער ביישפיל פון דער איצטיקער קולטור, וואס איז טאקע באמת אן אונטער-קולטור פאר אונטערמענשן!
מאדאנע, די מאדערנע און מאדנע זינגערקע, איז א גענעדיקע נקבה, וואס האט רחמנות אויף די, וואס זיינען אויף צרות! זי האט געהערט, אז ביי אונז אין רעדאקציע בושעוועט א מחלוקת ארום איר און זי האט געקלונגען צו אונז און געלאזט וויסן, אז בשום-אופן ווינשט זי ניט, אז זי זאל זיין טעילאר סוויפט, ווייל טעילאר איז ניט ווי זי קיין דויערהאפטער און אייביקער פענאמען. די כאמסקע כאנטע האט אבער צוגעגעבן, אז זי איז מקנא טעילאר סוויפט, ווייל ריוו קארני יענצט טעילאר'ן און ניט זי! מאדאנע האט טעילאר'ן אין באד און ווינשט נאר צו ליגן מיט ריוו קארני. דאס אלץ! מער גארניט!
מאדאנע איז א דעליקאטע דריפקע, דערפאר ווייל מיט עטלעכע יארן צוריק האט זי זיך גענומען צום לערנען זוהר ביי זייער א געערטן שארלאטאן און האט געטרוימט צו זיין א בעל-קבלה. מאדאנע מקובלטע! יא, די הויכגעשטעלטע הור האט זיך מגייר און משנה-שם געווען. משנה-שם, משנה-מזל! א יונגער ייד, וואס לערנט זיך יידיש ביי אונז אין רעדאקציע האט אונז אלעמען איבערגעגעבן: ,מאדאנע איז געפלויגן קיין ישראל צו שטודירן קבלה אין ראביי בערגס קבלה-צענטער אין ירושלים'. אונזערע רעדאקטארן האבן ניט געוואוסט, וואס ער האט גערעדט, מחמת זיין יידיש איז אזוי פארענגלישט. איין יונגער מיטארבעטער, וואס פארשטייט ,יינגליש'**** האט איבערגעזעצט פאר אונז די פארשטונקענע פראזע: ,די זונה האט עולה-רגל געווען (מיטן עראפלאן) קיין ירושלים, בכדי צו לערנען זוהר ביי הרב בערג אין בית-מדרש'.
*the Upper East Side
**the material girl
***אייזקרעם-קאפע
****אן אמעריקאנער יידיש מיט א סך ענגלישע ווערטער = יינגליש
הערט א מעשה, וואס איז, צום צער, טאקע באמת געשען. ס'א וויכטיקער וויכוח וועגן א וואזשנער טעמע פאר חשובע דענקער! אין אן אייזקרעם-קאפע אין עושרים-קווארטאל* אין מאנהאטן האט זיך לעצטנס געפירט א געוואלדיקע דעבאטע ביי עטלעכע היפסטער. מיר זיינען אריינגעפאלן ווי א יון אין סוכה און האבן, צום אומגליק, אונטערגעהערט די הייסע דעבאטע ארום דער פאפולאריטעט פון דער חשובסטער נקבה אויף דער וועלט, די וואזשנע זינגערקע מאדאנע!
די יונגע לופט-פארשוינען האבן דעבאטירט, צי די ארטיסטקע איז שוין אן אלטע קורווע, וואס מאכט זיך נאריש מיט געמיינע טאנץ-פאזעס ביי אירע קאנצערטן און דארף זיך לאזן פענסיאנירן, ווייל די היינטיקע יונגאטשן און יונגע ,בערלינער' ווילן זיך ליבערשט צוהערן צו די לידער פון טעילאר סוויפט. די גראבע יונגען אין אלע טיילן אמעריקע זיינען מסכים, אז מאדאנע איז אן אלטע דריפקע מיט אן אלטער שאכטל און זי ווינשט זיך צו זיין טעילאר סוויפט, וואס יענצט דעם יונגן קראסאוויץ און זשערעבעץ ריוו קארני.
פאראן אנדערע, וואס מיינען, אז טעילאר סוויפט באמיט זיך נאכצומאכן די איינציקע מאדאנע, און ניט גראד פארקערט! עטלעכע אנדערע האבן צוגעגעבן, אז מאדאנע איז א נעבעכדיקער פארשוין, א קלאגעדיקע זקנה, וואס מאכט זיך אידיאטיש דורך האנדלען ווי א יונגע נקבה אויף דער קאנצערט-בינע.
און, אחרון אחרון חביב, האבן עטלעכע קארעספאנדענטן אונזערע לעצטנס דערזען מאדאנע'ן פאר איר הויז אויף 81סטער גאס אין מאנהאטן. זי האט געהאפקעט און געהאצקעט, לאכנדיק הויך אויפן קול: ,כ'האב אפגעפגרט לעידי גאגא און כ'וועל אויך באגראבן טעילאר סוויפט. אלע ווינשן זיך צו זיין מאדאנע!'
די מאטערליסטישע מויד'** איז געשפרונגען מיט אזא התלהבות, אז אונזערע קאלעגן האבן געמיינט, אז זי וועט גאר אין גיכן טאנצן א מצוה-טאנץ!
די געוואלדיקע דעבאטע אין דער לאדזשיארניע*** ווייזט, וואס ס'ליגט אין זין די היינטיקע יוגנט און אויף דעם, וואס זי שטייט. אמעריקע (גנב!) דערטרינקט זיך ווי דער טיטאניק, ווייל די יונגע לייט זיינען פארקאכט אין נעבעדיקע נקבות ווי טעילאר סוויפט און מאדאנע און מיט וועמען זיי האבן געשלעכטלעכע באציאונגען. דאס זיינען וואזשנע פארינטערעסירונגען ביי חשובע פארשוינען! אמעריקע, איי, איי, איי!
די אלע מיטארבעטער ביי אונז אין רעדאקציע האבן זיך אנגעשטעקט מיט דער געוואלדיקער קרענק, פון וועלכער די היינטיקע יונגט ליידט! חשובע זקנים ווי אויך גרויסע און אלטע ק(נ)אקער האבן זיך גענומען אמפערן, צי טעילאר סוויפט ווינשט זיך צו זיין מאדאנע אדער צי מאדנע, אנשולדיקט אונז, מאדאנע ווינשט, אז זי זאל זיין טעילאר סוויפט.
מ'קאן גארניט צונעמען ביי דער זינדיקער זינגערקע מאדאנע, וואס איז טאקע מיט ממתקים די חשובסטע כאנטע אין דער היינטיקער תקופה און א וואזשנער ביישפיל פון דער איצטיקער קולטור, וואס איז טאקע באמת אן אונטער-קולטור פאר אונטערמענשן!
מאדאנע, די מאדערנע און מאדנע זינגערקע, איז א גענעדיקע נקבה, וואס האט רחמנות אויף די, וואס זיינען אויף צרות! זי האט געהערט, אז ביי אונז אין רעדאקציע בושעוועט א מחלוקת ארום איר און זי האט געקלונגען צו אונז און געלאזט וויסן, אז בשום-אופן ווינשט זי ניט, אז זי זאל זיין טעילאר סוויפט, ווייל טעילאר איז ניט ווי זי קיין דויערהאפטער און אייביקער פענאמען. די כאמסקע כאנטע האט אבער צוגעגעבן, אז זי איז מקנא טעילאר סוויפט, ווייל ריוו קארני יענצט טעילאר'ן און ניט זי! מאדאנע האט טעילאר'ן אין באד און ווינשט נאר צו ליגן מיט ריוו קארני. דאס אלץ! מער גארניט!
מאדאנע איז א דעליקאטע דריפקע, דערפאר ווייל מיט עטלעכע יארן צוריק האט זי זיך גענומען צום לערנען זוהר ביי זייער א געערטן שארלאטאן און האט געטרוימט צו זיין א בעל-קבלה. מאדאנע מקובלטע! יא, די הויכגעשטעלטע הור האט זיך מגייר און משנה-שם געווען. משנה-שם, משנה-מזל! א יונגער ייד, וואס לערנט זיך יידיש ביי אונז אין רעדאקציע האט אונז אלעמען איבערגעגעבן: ,מאדאנע איז געפלויגן קיין ישראל צו שטודירן קבלה אין ראביי בערגס קבלה-צענטער אין ירושלים'. אונזערע רעדאקטארן האבן ניט געוואוסט, וואס ער האט גערעדט, מחמת זיין יידיש איז אזוי פארענגלישט. איין יונגער מיטארבעטער, וואס פארשטייט ,יינגליש'**** האט איבערגעזעצט פאר אונז די פארשטונקענע פראזע: ,די זונה האט עולה-רגל געווען (מיטן עראפלאן) קיין ירושלים, בכדי צו לערנען זוהר ביי הרב בערג אין בית-מדרש'.
*the Upper East Side
**the material girl
***אייזקרעם-קאפע
****אן אמעריקאנער יידיש מיט א סך ענגלישע ווערטער = יינגליש
די צען תשובה-טעג אין א קליין שטעטל
חיים קעמלמאכער, געוו. רעדאקציע-מיטארבעטער
חיים קעמלמאכער, געוו. רעדאקציע-מיטארבעטער
אין מיין שטעטל מאניעוויטש איז ניט געווען קיין למד-ואוניק בין איך זיכער. די מערהייט יידן אין דעם שטעטל זיינען ניט געווען פרום; יעדן שבת זיינען זיי ניט געגאנגען אין שול און האבן ניט אנגעטאן יעדן אינדערפרי דעם טלית מיט תפילין, זאגנדיק: ,אתה בחרתנו'. אפשר זאל איך דאס ניט דערמאנען, ווייל איינער פון די בייזע מלאכים וועט דאס אפשר הערן און דאס איבערזאגן דעם אויבערשטן. דאס רוב יידן אין שטעטל האט ניט אפגעהיט קיין כשרות; זיי האבן, צום צער, געגעסן כלערליי טריפע וואורשטן ווי אויך שינקע, וועלכע זיי האבן געקויפט ביי גערשקע'ן אין שפייז-קראם.
די מאניעוויטשער יידן זיינען געווארן א ביסל פרימער ראש-השנה-צייט, ווען דער אויבערשטער איז גרייט צו עפענען דעם ספר-הזכרונות מיט די שווערע, זילבערנע טאוולען, צוגעקאוועט מיט א זילבערנער קייט צום רונדן, זילבערנעם טיש אין זיבנטן הימל. זיי האבן געוואוסט, אז דער בורא-עולם לייענט-איבער יעדן נאמען און באשטימט, צי דער יעניקער פארדינט צו לעבן נאך א יאר אויף דער וועלט.
אלע יידן אין מאניעוויטש האבן, צום ביישפיל, געוואוסט, אז מרדכי ליפע, שרה חיהס זיידע, וועט אומבאדינגט קריגן א גוט קוויטל און וועט לעבן נאך א יאר. ס'וועט ניט זיין קיין שום פראגע ,פארוואס'? מרדכי ליפע האט שטענדיק אפגעהיט די תרי"ג-מצוות. ווען ס'איז אבער געקומען צו ,פאדקאנאי'ן' דער שוסטער האט מען תמיד געשטעלט זיין נאמען אונטער א גרויסן פראגע-צייכן. דער שוסטער האט תמיד מחלל-שבת געווען און האט קיינמאל ניט גערוט אזוי ווי דער אויבערשטער האט גערוט נאכן באשאפן דעם עולם. דער ייד האט געגעסן אלערליי טרייפע מאכלים. אין קורצן האט ער ניט געהאט ווי מרדכי ליפע קיין הודה-לדרך.
איז פארוואס זשע זאל אים דער אויבערשטער לאזן לעבן נאך א יאר? אפשר וועט ער האבן מזל און דער מלאך גבריאל וועט זיך אריינמישן און זאגן פאר אים א גוט ווארט. אפשר וועט ער בעטן דעם דערבארעמדיקן רבונו-של-עולם, אז ער זאל אים שענקען נאך א יאר, ווייל ער האט דריי קינדער, וואס זאלן חס-חלילה ניט ווערן יתומים.
נו, דער אויבערשטער האט געשאנקען די מאניעוויטשער יידן א געלעגנהייט צו טאן תשובה און זיך אומקערן צו אים בשעת די עשרת-ימי-תשובה. דעמאלט זיינען יידן טאקע פרום געווארן! זיי האבן געזאגט סליחות, בעטנדיק ביים בורא-עולם סליחה-ומחילה. ראש-השנה ביי נאכט זיינען די אלטע און נייע שולן תמיד אנגעפאקט געווארן מיט מתפללים און ,בעלי-תשובה'. אלע האבן געדאוונט מיט גרויס כונה און זיך געהאלטן אין איין שאקלען, בשעת זיי זיינען געשטאנען צו שמונה-עשרה. די צען תשובה-טעג האט מען ניט געגעסן קיין טרפות און דעמאלט איז מען אויך געווארן א שומר-שבת.
אלע יידן האבן גענומען פאסטן פריצייטיק פאר דער שקיעה, כדי זיי זאלן, חס-ושלום, זיך ניט פארשפעטיקן צו כל-נדרי. זיי האבן געגלויבט, אז אפילו די פיש ציטערן אין די ימען, ווען דער חזן זאגט דריי מאל כל-נדרי. פאראן אזעלכע, וואס האבן אפילו אויך געזאגט, אז די פיש הערן זיך צו און ציטערן! אלע זיינען געלאפן אין שול אריין, טראגנדיק שטאפענע שיך. אנדערע האבן געטראגן קעסטעלעך מיט זאמד און ליכט. דער אלטער סטעפאנקע, וועלכער האט חזקה געהאט, האט אנגעצונדן די ליכט אין איין ווינקל שול און דער ריח פון די ברענענדיקע ליכט איז דערגאנגען ביז דער סטעליע.
דארט האט זיך דער רויך אפגעשטעלט, כדי צו געפינען דעם נעענסטן וועג צום רבונו-של-עולם אין זיבנטן הימל. דער עולם האט געבעטן, אז הית"ך זאל פארגעבן זייערע זינד. דאס גאנצע שטעטל האט געפאסט און געדאוונט דעם גאנצן יום-כיפור. זיי זענען געווען איינגעוויקלט אין טליתים און אויסגעגלאצט די אויגן, צוקוקנדיק זיך צו דער סטעליע, דער נעענסטער ארט צום באשעפער.
די יידן אין מאניעוויטש זיינען געווען זיכער, אז זיי האבן אויסגעבעטן א גוט יאר און זיי וועלן זיין נאך א יאר אויף דער וועלט. א סך האבן, ווי געוויינלעך, זיך אומגעקערט צו זייערע אלטע ,מעשים' און טועכצן. זיי זענען שוין איבערצייגט געווארן, אז דער אויבערשטער וועט ניט בייטן זיין באשלאס. דאס וואלט ניט געפאסט פאר אים. די יידן האבן זיך ניט געדארפט דאגהן ביזן קומענדיקן ראש-השנה.
די מאניעוויטשער יידן זיינען געווארן א ביסל פרימער ראש-השנה-צייט, ווען דער אויבערשטער איז גרייט צו עפענען דעם ספר-הזכרונות מיט די שווערע, זילבערנע טאוולען, צוגעקאוועט מיט א זילבערנער קייט צום רונדן, זילבערנעם טיש אין זיבנטן הימל. זיי האבן געוואוסט, אז דער בורא-עולם לייענט-איבער יעדן נאמען און באשטימט, צי דער יעניקער פארדינט צו לעבן נאך א יאר אויף דער וועלט.
אלע יידן אין מאניעוויטש האבן, צום ביישפיל, געוואוסט, אז מרדכי ליפע, שרה חיהס זיידע, וועט אומבאדינגט קריגן א גוט קוויטל און וועט לעבן נאך א יאר. ס'וועט ניט זיין קיין שום פראגע ,פארוואס'? מרדכי ליפע האט שטענדיק אפגעהיט די תרי"ג-מצוות. ווען ס'איז אבער געקומען צו ,פאדקאנאי'ן' דער שוסטער האט מען תמיד געשטעלט זיין נאמען אונטער א גרויסן פראגע-צייכן. דער שוסטער האט תמיד מחלל-שבת געווען און האט קיינמאל ניט גערוט אזוי ווי דער אויבערשטער האט גערוט נאכן באשאפן דעם עולם. דער ייד האט געגעסן אלערליי טרייפע מאכלים. אין קורצן האט ער ניט געהאט ווי מרדכי ליפע קיין הודה-לדרך.
איז פארוואס זשע זאל אים דער אויבערשטער לאזן לעבן נאך א יאר? אפשר וועט ער האבן מזל און דער מלאך גבריאל וועט זיך אריינמישן און זאגן פאר אים א גוט ווארט. אפשר וועט ער בעטן דעם דערבארעמדיקן רבונו-של-עולם, אז ער זאל אים שענקען נאך א יאר, ווייל ער האט דריי קינדער, וואס זאלן חס-חלילה ניט ווערן יתומים.
נו, דער אויבערשטער האט געשאנקען די מאניעוויטשער יידן א געלעגנהייט צו טאן תשובה און זיך אומקערן צו אים בשעת די עשרת-ימי-תשובה. דעמאלט זיינען יידן טאקע פרום געווארן! זיי האבן געזאגט סליחות, בעטנדיק ביים בורא-עולם סליחה-ומחילה. ראש-השנה ביי נאכט זיינען די אלטע און נייע שולן תמיד אנגעפאקט געווארן מיט מתפללים און ,בעלי-תשובה'. אלע האבן געדאוונט מיט גרויס כונה און זיך געהאלטן אין איין שאקלען, בשעת זיי זיינען געשטאנען צו שמונה-עשרה. די צען תשובה-טעג האט מען ניט געגעסן קיין טרפות און דעמאלט איז מען אויך געווארן א שומר-שבת.
אלע יידן האבן גענומען פאסטן פריצייטיק פאר דער שקיעה, כדי זיי זאלן, חס-ושלום, זיך ניט פארשפעטיקן צו כל-נדרי. זיי האבן געגלויבט, אז אפילו די פיש ציטערן אין די ימען, ווען דער חזן זאגט דריי מאל כל-נדרי. פאראן אזעלכע, וואס האבן אפילו אויך געזאגט, אז די פיש הערן זיך צו און ציטערן! אלע זיינען געלאפן אין שול אריין, טראגנדיק שטאפענע שיך. אנדערע האבן געטראגן קעסטעלעך מיט זאמד און ליכט. דער אלטער סטעפאנקע, וועלכער האט חזקה געהאט, האט אנגעצונדן די ליכט אין איין ווינקל שול און דער ריח פון די ברענענדיקע ליכט איז דערגאנגען ביז דער סטעליע.
דארט האט זיך דער רויך אפגעשטעלט, כדי צו געפינען דעם נעענסטן וועג צום רבונו-של-עולם אין זיבנטן הימל. דער עולם האט געבעטן, אז הית"ך זאל פארגעבן זייערע זינד. דאס גאנצע שטעטל האט געפאסט און געדאוונט דעם גאנצן יום-כיפור. זיי זענען געווען איינגעוויקלט אין טליתים און אויסגעגלאצט די אויגן, צוקוקנדיק זיך צו דער סטעליע, דער נעענסטער ארט צום באשעפער.
די יידן אין מאניעוויטש זיינען געווען זיכער, אז זיי האבן אויסגעבעטן א גוט יאר און זיי וועלן זיין נאך א יאר אויף דער וועלט. א סך האבן, ווי געוויינלעך, זיך אומגעקערט צו זייערע אלטע ,מעשים' און טועכצן. זיי זענען שוין איבערצייגט געווארן, אז דער אויבערשטער וועט ניט בייטן זיין באשלאס. דאס וואלט ניט געפאסט פאר אים. די יידן האבן זיך ניט געדארפט דאגהן ביזן קומענדיקן ראש-השנה.
רעליגיע
שבת - דער הייליקסטער טאג
ד"ר אהרון קארפאטי, קארעספאנדענט, בודאפעשט
שבת - דער הייליקסטער טאג
ד"ר אהרון קארפאטי, קארעספאנדענט, בודאפעשט
עם-ישראל גרייט זיך איצט צו פראווען ראש-השנה און טאן תשובה בשעת די יומים-נוראים. דאס איז א צייט צום מחקר זיין די אייגענע נשמה, צום דאנקען גאט פאר דעם, וואס ער האט אונז צוגעשטעלט אין משך פונעם פאריקן יאר און צום בעטן א גוט קוויטל.
נאך הייליקער פון יום-כיפור איז אבער דער שבת, מחמת ער נעמט-אריין אין זיך דעם רוח פון אלע יומים-טובים און נאך, נאך מער. שבת איז הן א סוף הן אן אנהייב און איז איינצייטיק קיינס פון די ביידע. דאס איז דער הייליקסטער טאג, דער איינציקער טאג, ווען א ייד קאן לעבן אויפן עולם-השקר מיטן זעלבן רוחניות, חשיבות, שלוה און שלום, וואס אויפן עולם-האמת. שבת איז א פרישער אנהייב און א געלעגנהייט צו פארגעסן אין די צרות און שוועריקייטן, וואס פייניקן די וועלט און הערשן אין משך פון דער וואך. ס'איז א שאנס צו באלייכטן די וועלט מיט דער שכינה און רוחניות און אנפאנגען פון ס'ניי דאס לעבן.
דאס ווארט שבת שטאמט פון העברעאישן צייט-ווארט ,אויפהערן/אפשטעלן'. די באדייטונג פון שבת איז, אז דאס איז דער איינציקער טאג, ווען אלץ שטעלט זיך אפ, ווען דער עולם-השקרים הערט-אויף עקזיסטירן, ווען ס'פארשווינדן אלע צרות און מ'פארגליווערט דעם מוח אויף רוחנית מיט תפלה, אויף אחדות.
פאראן זיינען בעלי-רוחניות און מקובלים, וואס פארלענגערן דעם שבת און מאכן אזוי, אז די מחיהדיקע שבתדיקייט זאל הערשן אין פארלויף פון דער גאנצער וואך. שבת איז ביי אזוינ צדיקים נאר דער אנהייב! אזוי ווי שבת דאווענען און עסן מיר בציבור מיט התלהבות און נאר מיט גאט אין הארצן, זאל מען אריינברענגען די שבתדיקייט אין די אנדערע טעג פון דער וואך, אין די וואכעדיקע טעג. מ'מעג, זאל און דארף באלייכטן די וואכדיקייט מיטן רוח-שבת.
נאך הייליקער פון יום-כיפור איז אבער דער שבת, מחמת ער נעמט-אריין אין זיך דעם רוח פון אלע יומים-טובים און נאך, נאך מער. שבת איז הן א סוף הן אן אנהייב און איז איינצייטיק קיינס פון די ביידע. דאס איז דער הייליקסטער טאג, דער איינציקער טאג, ווען א ייד קאן לעבן אויפן עולם-השקר מיטן זעלבן רוחניות, חשיבות, שלוה און שלום, וואס אויפן עולם-האמת. שבת איז א פרישער אנהייב און א געלעגנהייט צו פארגעסן אין די צרות און שוועריקייטן, וואס פייניקן די וועלט און הערשן אין משך פון דער וואך. ס'איז א שאנס צו באלייכטן די וועלט מיט דער שכינה און רוחניות און אנפאנגען פון ס'ניי דאס לעבן.
דאס ווארט שבת שטאמט פון העברעאישן צייט-ווארט ,אויפהערן/אפשטעלן'. די באדייטונג פון שבת איז, אז דאס איז דער איינציקער טאג, ווען אלץ שטעלט זיך אפ, ווען דער עולם-השקרים הערט-אויף עקזיסטירן, ווען ס'פארשווינדן אלע צרות און מ'פארגליווערט דעם מוח אויף רוחנית מיט תפלה, אויף אחדות.
פאראן זיינען בעלי-רוחניות און מקובלים, וואס פארלענגערן דעם שבת און מאכן אזוי, אז די מחיהדיקע שבתדיקייט זאל הערשן אין פארלויף פון דער גאנצער וואך. שבת איז ביי אזוינ צדיקים נאר דער אנהייב! אזוי ווי שבת דאווענען און עסן מיר בציבור מיט התלהבות און נאר מיט גאט אין הארצן, זאל מען אריינברענגען די שבתדיקייט אין די אנדערע טעג פון דער וואך, אין די וואכעדיקע טעג. מ'מעג, זאל און דארף באלייכטן די וואכדיקייט מיטן רוח-שבת.
די טרוימען-דימענסיע
וואו אלץ קאן דאך און ווערט טאקע מקוים!
זעליג גינגאלד, קארעספאנדענט, בערלין
וואו אלץ קאן דאך און ווערט טאקע מקוים!
זעליג גינגאלד, קארעספאנדענט, בערלין
ארום און ארום...
ווי א רינגל אין א רינג, ווי א רעדל אין א ראד,
וואס דרייט זיך תמיד ווי א זיך אייביק-דרייענדיקע ווענדל;
אזוי דרייען זיך די קלעפקעס אין מוח!
Round, like a circle in a spiral, like a wheel within a wheel,1
Never ending or beginning on an ever spinning wheel...1
1!Like the circles that you find in the windmills of your mind
ווי א רינגל אין א רינג, ווי א רעדל אין א ראד,
וואס דרייט זיך תמיד ווי א זיך אייביק-דרייענדיקע ווענדל;
אזוי דרייען זיך די קלעפקעס אין מוח!
Round, like a circle in a spiral, like a wheel within a wheel,1
Never ending or beginning on an ever spinning wheel...1
1!Like the circles that you find in the windmills of your mind
חברים, ברוכים-הבאים אין דער טרוימען-דימענסיע! מיר באגריסן און באערן אייך, ווייל מ'מוז הארעווען ווי א מזיק (אפשר מוז מען זיין א מזיק) בכדי דורכצוגיין דעם צויבער-שפיגל, דער איינציקער אריינ- און ארויסגאנג פון דער טרוימען-דימענסיע. דאס איז א צויבער-וועלט, וואו יעדער איינציקער געדאנק קאן דאך און ווערט טאקע מגולגל אין דער רעאליטעט ! דא איז אלץ מעגלעך! רבותי, היט זיך אפ און פאסט זיך אויף, מחמת אין אט-דער פאנטאסטישער דימענסיע ווערט מען טראגן פון זאגן, קושן און נאגן!
אויף דעם דאזיקן עולם מוז מען הערשן איבער די געדאנקען מיט גרויס שטרענגקייט, א'ניט וועלן אייך די געדאנקען פארטיליקן. די טרוימען-דימענסיע איז סיי א וואונדערשיינער סיי א געפערלעכער ארט. דא ווענדט זיך די רעאליטעט אינעם געדאנקען-גאנג פון יעדן לייט, ווייל דא פארוואנדלט זיך יעדע מחשבה תיכף-ומיד און על-פי-כשוף אין דער ווירקלעכקייט!
אויף דעם דאזיקן עולם מוז מען הערשן איבער די געדאנקען מיט גרויס שטרענגקייט, א'ניט וועלן אייך די געדאנקען פארטיליקן. די טרוימען-דימענסיע איז סיי א וואונדערשיינער סיי א געפערלעכער ארט. דא ווענדט זיך די רעאליטעט אינעם געדאנקען-גאנג פון יעדן לייט, ווייל דא פארוואנדלט זיך יעדע מחשבה תיכף-ומיד און על-פי-כשוף אין דער ווירקלעכקייט!
די נסימדיקע נסיעה פון א יידישן בחור
א ווייטער מהלך: פון רוסלאנד ביז אינדיע און פון רביים ביז גורוס
יעקב קארנפעלד, הויפט-רעדאקטאר
א ווייטער מהלך: פון רוסלאנד ביז אינדיע און פון רביים ביז גורוס
יעקב קארנפעלד, הויפט-רעדאקטאר
בראשית
הערט א מעשה, וואס איז געשען טאקע מיט ממתקים. על-אמונתי איז דאס דער אמת מיט אן אלף! דאס איז א מעשה וועגן א נסיעה מיט פילערליי יסורים און מיט כלערליי נסים. אונזערער א חשובער קארעספאנדענט שטאמט פון ריבניצע, רומעניע, וואו ער האט געקענט דעם חסידישן צדיק חיים זאנוויל אבראמאוויטש זצ"ל. אין יענע יארן איז ר' חיים נאך דעמאלט ניט באקאנט געווארן ווי דער ריבניצער רבי, א כבוד-טיטל, וואס ער האט באקומען מיט א סך יארן שפעטער, נאכדעם ווי ער איז געווען געקומען קיין אמעריקע. אין ריבניצע האט דער פשוטער רב און בעל-מופת געשמט מיט זיין צדקות און עניוות.
בשעת דער בחור האט זיך געגרייט צו פארן קיין מאסקווע, האט דער חסידישער רב פארויסגעזען, אז זיין באליבסטער תלמיד וועט ענדלעך לעבן מעבר-לים, אז די רייזע פון זיין יונגן פריינט וועט זיך ניט ענדיקן אין דער סאוועטישער הויפטשטאט. ,דו מאכסט א לאנגע, שווערע רייזע מיט א סך סכנות אבער דארפסט זיך גארניט זארגן, מחמת דו וועסט אלץ איבערלעבן! דו וועסט בלייבן לעבן טראץ דעם, וואס ס'וועט געשען. געדענק זשע דאס! צוזאמען מיט ר' חיים האט ער געזאגט תפלת-הדרך און על-הנסים. זיי האבן אבער געבענטשט גומל, גלייך ווי די רייזע וואלט שוין געקומען צו א סוף און עלעהיי ער וואלט שוין אנגעקומען בשלום אויפן מקום-מקלט.
שפעטער מיט עטלעכע יארן
ס'זיינען געווען 20 מענשן אין דער גרופע, וואס איז געווען אנטשלאסן צו פארלאזן דעם ראטן-פארבאנד. די באנדע האט געהאט בדעה צו גנבענען שפעט ביי נאכט די גרענעץ און זיך אריינצוגליטשן קיין כינע. די אלע אנטלויפנדיקע האבן אבער ניט געהאט קיין שום אנונג, ווי שווער און לאנג די רייזע וועט באמת ווערן און וואס ס'וועט טשאטעווען אויף זיי אויפן וועג!
הערט א מעשה, וואס איז געשען טאקע מיט ממתקים. על-אמונתי איז דאס דער אמת מיט אן אלף! דאס איז א מעשה וועגן א נסיעה מיט פילערליי יסורים און מיט כלערליי נסים. אונזערער א חשובער קארעספאנדענט שטאמט פון ריבניצע, רומעניע, וואו ער האט געקענט דעם חסידישן צדיק חיים זאנוויל אבראמאוויטש זצ"ל. אין יענע יארן איז ר' חיים נאך דעמאלט ניט באקאנט געווארן ווי דער ריבניצער רבי, א כבוד-טיטל, וואס ער האט באקומען מיט א סך יארן שפעטער, נאכדעם ווי ער איז געווען געקומען קיין אמעריקע. אין ריבניצע האט דער פשוטער רב און בעל-מופת געשמט מיט זיין צדקות און עניוות.
בשעת דער בחור האט זיך געגרייט צו פארן קיין מאסקווע, האט דער חסידישער רב פארויסגעזען, אז זיין באליבסטער תלמיד וועט ענדלעך לעבן מעבר-לים, אז די רייזע פון זיין יונגן פריינט וועט זיך ניט ענדיקן אין דער סאוועטישער הויפטשטאט. ,דו מאכסט א לאנגע, שווערע רייזע מיט א סך סכנות אבער דארפסט זיך גארניט זארגן, מחמת דו וועסט אלץ איבערלעבן! דו וועסט בלייבן לעבן טראץ דעם, וואס ס'וועט געשען. געדענק זשע דאס! צוזאמען מיט ר' חיים האט ער געזאגט תפלת-הדרך און על-הנסים. זיי האבן אבער געבענטשט גומל, גלייך ווי די רייזע וואלט שוין געקומען צו א סוף און עלעהיי ער וואלט שוין אנגעקומען בשלום אויפן מקום-מקלט.
שפעטער מיט עטלעכע יארן
ס'זיינען געווען 20 מענשן אין דער גרופע, וואס איז געווען אנטשלאסן צו פארלאזן דעם ראטן-פארבאנד. די באנדע האט געהאט בדעה צו גנבענען שפעט ביי נאכט די גרענעץ און זיך אריינצוגליטשן קיין כינע. די אלע אנטלויפנדיקע האבן אבער ניט געהאט קיין שום אנונג, ווי שווער און לאנג די רייזע וועט באמת ווערן און וואס ס'וועט טשאטעווען אויף זיי אויפן וועג!
אונטערוועגנס
צווישן די אלע פערזאנען, וואס האבן אונטערגענומען די רייזע אין ביראבידזשאן, איז דער תלמיד פון ריבניצע געווען דער איינציקער, וואס איז לעבן געבליבן. על-פי-נס האט ער איבערגעלעבט די נסיעה, וואס האט געדויערט העכער צוויי יאר. אן שום געלט און אן וואס צו עסן, און א פאר מאל אן קיין שיך, האט ער בכל-מאמצי-כח געגנבעט צוויי גרענעצן, די כינעזישע און די אינדישע, איז אריבערגעפארן כינע, איבערגעגאנגען בדליכא די הימאלייען, אריבערגעפארן אינדיע און סוף-כל-סוף איז ער דערגאנגען בכל-תפוצות-ישראל ביז ניי-דעלהי. דער יונגער רייזנדיקער איז געווארן א בעל-נסיעה. ביז וואס ווען דער יאט איז אנגעקומען אין דער קאכיקער שטאט, איז ער שוין אויסגעווען א וועלט און האט דורכגעמאכט אלצדינג! דער פארוואגלטער איז אפגעגאנגען די ווייטסטע מהלכים, דורכגייענדיק און דורכפארנדיק די מאדנעסטע, פארווארפנסטע און סכנתדיקסטע פלעצער.
אין דער אינדישער הויפטשטאט האט זיך געפונען די בריטישע אמבאסאדע, וואו ס'האט געארבעט א ווייטער קרוב, וואס ווייסט די נעמען פון זיינע זיידע-באבע און וואס האט אים געהאלפן. אז ער איז ענדלעך אריינגעקראכן אין דער אמבאסאדע, האט ער געחלשט פאר דורשט, הונגער און מידקייט.
א מקום-מקלט-ומנוחה
דער יונגער מאן איז געווען אזוי אויסגעמאטערט און אויסגעדארט, אז זיין שוועסטערקינד, אן איידעלער ענגלענדער און א באאמטער אין דער אמבאסאדע, האט אים פארגעבראכט בהכרה פאר א הינדואיסטישן בעל-מופת, וואס האט אים געבענטשט און געשאנקען א ביסל כח.
אז דער דערמאטערטער יאט האט זיך פארבויגט און אראפגעלאזט דעם קאפ, כדי דער הייליקער זאל אים אנרירן מיט זיינע פארכשופטע הענט, האט זיך דער גורו (בלא-גוזמא!) באמערקט מיט דערשטוינונג און איינצייטיק געברוקעט ווי א טייבל: ,כ'זע, אז דו ביסט שוין איין מאל געבענטשט געווארן פון א גרויסן צדיק! דיין גאנצע וועזנהייט איז דורכגעווייקט מיטן הייליקן גייסט. א ווייס ליכט, א הייליק ליכט שטראלט דיר ארויס פונעם גאנצן יש; און אויפן שטערן ליגט דיר א קמיע!' דער גורו איז טאקע באמת געווען א הייליקער, וואס האט געזען, וואס קיינער האט ניט געקאנט זען, אז דער טויט-מידער רייזנדיקער איז מיט נסים ניצול געווארן א דאנק די תפלות, ברכות און שתדלנות פון א בעל-הנס אין א ווייטן מקום.
סוף-כל-סוף
דער רייזנדיקער איז געוואויער געווארן, אז זיינע זיידע-באבע לעבן נאך אין די פאראייניקטע שטאטן און זיי זיינען געזונט און שטארק. נאך דעם ווי דער יונגער מאן איז געווען געקומען צו זיך, אז ער האט זיך געפילט א סך בעסער, האט אים זיין קוזין צוגעשטעלט א בריטישן פאספארט, וואס האט אים דערלויבט צו פארן קיין ענגלאנד און שפעטער נאך אמעריקע.
און אחרון אחרון חביב
אין דער גאלדענער מדינה אין ניו-יארקער האפן אין 1952, ווען ער איז ערשט אראפגעשטיגן פון דער שיף, האבן אים זיין זיידע און באבע ארומגענומען און באגריסט. ביי זיי אין א פריצדיקער דירה אויף אן עלעגאנטן בולוואר אין קווינס האט ער געוואוינט א שיינע פאר יארן, ביז ער האט זיך צוגעאייגנט די ענגלישע שפראך און די אמעריקאנער קולטור. אזוי ארום איז דער יונגער פליט פון דער אלטער היים געווארן א ,יאנקי'.
דאס איז א מעשה מיט א נסימדיקן אנהייב צוזאמען מיט א גליקלעכער ענדע.
א פאר באמערקונגען:
אונזער זייער געערטער קארעספאנדענט האט אונז דערלויבט צו פארעפנטלעכן די מעשה זיינע נאר בתנאי, אז מיר גיבן ניט אן זיין נאמען. קיינמאל פריער האט ער קיינעם ניט דערציילט די געשיכטע. צייטנוויז האט ער געהאט איבערגעגעבן א פאר פרטים; דאס איז אבער, וואונדער איבער וואונדער, דאס ערשטע מאל, וואס ער האט באקאנט געמאכט די גאנצע מעשה מיט אלע פיטשעווקעס און געגעבן זיין הסכמה זי צו דרוקן.
די גוטהארציקייט פון אונזער מעינער קארעספאנדענט שמעון סיימאנס האט ארויסגעבראכט די פול מיט ניסים מעשה און דערמוטיקט דעם פיינעם ייד צו דערציילן און באקאנט מאכן די געשיכטע. ר', שמעון, ס'קומט אייך א ישר-כח.
צווישן די אלע פערזאנען, וואס האבן אונטערגענומען די רייזע אין ביראבידזשאן, איז דער תלמיד פון ריבניצע געווען דער איינציקער, וואס איז לעבן געבליבן. על-פי-נס האט ער איבערגעלעבט די נסיעה, וואס האט געדויערט העכער צוויי יאר. אן שום געלט און אן וואס צו עסן, און א פאר מאל אן קיין שיך, האט ער בכל-מאמצי-כח געגנבעט צוויי גרענעצן, די כינעזישע און די אינדישע, איז אריבערגעפארן כינע, איבערגעגאנגען בדליכא די הימאלייען, אריבערגעפארן אינדיע און סוף-כל-סוף איז ער דערגאנגען בכל-תפוצות-ישראל ביז ניי-דעלהי. דער יונגער רייזנדיקער איז געווארן א בעל-נסיעה. ביז וואס ווען דער יאט איז אנגעקומען אין דער קאכיקער שטאט, איז ער שוין אויסגעווען א וועלט און האט דורכגעמאכט אלצדינג! דער פארוואגלטער איז אפגעגאנגען די ווייטסטע מהלכים, דורכגייענדיק און דורכפארנדיק די מאדנעסטע, פארווארפנסטע און סכנתדיקסטע פלעצער.
אין דער אינדישער הויפטשטאט האט זיך געפונען די בריטישע אמבאסאדע, וואו ס'האט געארבעט א ווייטער קרוב, וואס ווייסט די נעמען פון זיינע זיידע-באבע און וואס האט אים געהאלפן. אז ער איז ענדלעך אריינגעקראכן אין דער אמבאסאדע, האט ער געחלשט פאר דורשט, הונגער און מידקייט.
א מקום-מקלט-ומנוחה
דער יונגער מאן איז געווען אזוי אויסגעמאטערט און אויסגעדארט, אז זיין שוועסטערקינד, אן איידעלער ענגלענדער און א באאמטער אין דער אמבאסאדע, האט אים פארגעבראכט בהכרה פאר א הינדואיסטישן בעל-מופת, וואס האט אים געבענטשט און געשאנקען א ביסל כח.
אז דער דערמאטערטער יאט האט זיך פארבויגט און אראפגעלאזט דעם קאפ, כדי דער הייליקער זאל אים אנרירן מיט זיינע פארכשופטע הענט, האט זיך דער גורו (בלא-גוזמא!) באמערקט מיט דערשטוינונג און איינצייטיק געברוקעט ווי א טייבל: ,כ'זע, אז דו ביסט שוין איין מאל געבענטשט געווארן פון א גרויסן צדיק! דיין גאנצע וועזנהייט איז דורכגעווייקט מיטן הייליקן גייסט. א ווייס ליכט, א הייליק ליכט שטראלט דיר ארויס פונעם גאנצן יש; און אויפן שטערן ליגט דיר א קמיע!' דער גורו איז טאקע באמת געווען א הייליקער, וואס האט געזען, וואס קיינער האט ניט געקאנט זען, אז דער טויט-מידער רייזנדיקער איז מיט נסים ניצול געווארן א דאנק די תפלות, ברכות און שתדלנות פון א בעל-הנס אין א ווייטן מקום.
סוף-כל-סוף
דער רייזנדיקער איז געוואויער געווארן, אז זיינע זיידע-באבע לעבן נאך אין די פאראייניקטע שטאטן און זיי זיינען געזונט און שטארק. נאך דעם ווי דער יונגער מאן איז געווען געקומען צו זיך, אז ער האט זיך געפילט א סך בעסער, האט אים זיין קוזין צוגעשטעלט א בריטישן פאספארט, וואס האט אים דערלויבט צו פארן קיין ענגלאנד און שפעטער נאך אמעריקע.
און אחרון אחרון חביב
אין דער גאלדענער מדינה אין ניו-יארקער האפן אין 1952, ווען ער איז ערשט אראפגעשטיגן פון דער שיף, האבן אים זיין זיידע און באבע ארומגענומען און באגריסט. ביי זיי אין א פריצדיקער דירה אויף אן עלעגאנטן בולוואר אין קווינס האט ער געוואוינט א שיינע פאר יארן, ביז ער האט זיך צוגעאייגנט די ענגלישע שפראך און די אמעריקאנער קולטור. אזוי ארום איז דער יונגער פליט פון דער אלטער היים געווארן א ,יאנקי'.
דאס איז א מעשה מיט א נסימדיקן אנהייב צוזאמען מיט א גליקלעכער ענדע.
א פאר באמערקונגען:
אונזער זייער געערטער קארעספאנדענט האט אונז דערלויבט צו פארעפנטלעכן די מעשה זיינע נאר בתנאי, אז מיר גיבן ניט אן זיין נאמען. קיינמאל פריער האט ער קיינעם ניט דערציילט די געשיכטע. צייטנוויז האט ער געהאט איבערגעגעבן א פאר פרטים; דאס איז אבער, וואונדער איבער וואונדער, דאס ערשטע מאל, וואס ער האט באקאנט געמאכט די גאנצע מעשה מיט אלע פיטשעווקעס און געגעבן זיין הסכמה זי צו דרוקן.
די גוטהארציקייט פון אונזער מעינער קארעספאנדענט שמעון סיימאנס האט ארויסגעבראכט די פול מיט ניסים מעשה און דערמוטיקט דעם פיינעם ייד צו דערציילן און באקאנט מאכן די געשיכטע. ר', שמעון, ס'קומט אייך א ישר-כח.
פון דער לעכערלעכקייט ביז דער גן-עדנדיקייט
וואו ס'ווערן מגולגל נודנע משוגעתן אין גן-עדנדיקע מחיות
בערעקאש לעווינסאן, קארעספאנדענט, מיאמי
די גן-עדנדיקייט און די לעכערלעכקייט קערן זיך אפטמאל אן אזוי שטארק,
אז ס'איז זיי שווער צו קלאסיפיצירן באזונדערש.
איין שטופע איבער דער גן-עדנדיקייט שטייט די לעכערלעכקייט
און איין שטופע איבער דער לעכערלעכקייט ליגט ווידער די גן-עדנדיקייט.
טאמאס פעין
וואו ס'ווערן מגולגל נודנע משוגעתן אין גן-עדנדיקע מחיות
בערעקאש לעווינסאן, קארעספאנדענט, מיאמי
די גן-עדנדיקייט און די לעכערלעכקייט קערן זיך אפטמאל אן אזוי שטארק,
אז ס'איז זיי שווער צו קלאסיפיצירן באזונדערש.
איין שטופע איבער דער גן-עדנדיקייט שטייט די לעכערלעכקייט
און איין שטופע איבער דער לעכערלעכקייט ליגט ווידער די גן-עדנדיקייט.
טאמאס פעין
פון הודו ביז כוש און צוריק און פון רבנים-לאנד ביז דער גורו-וועלט
א טשיקאווע אנאליז וועגן א גבירישן רבין און א שטיינרייכן גורו
נחמה גליקשטיין, רעדאקציע-מיטארבעטערין
א טשיקאווע אנאליז וועגן א גבירישן רבין און א שטיינרייכן גורו
נחמה גליקשטיין, רעדאקציע-מיטארבעטערין
יידישלאנד איז געווען אזא מין רבנים-לאנד, א פשוטער און הייליקער ארט. דאס היינטיקע רבנים-לאנד זאל און דארף זיין פשוט און הייליק אבער ניט אלע רבנים זיינען גלייך אזוי ווי אין דער גורו-וועלט זיינען ניט אלע גורוס גלייך. פאראן אזוינע רבנים, וואס זיינען ווי די גורוס נאך חשובער פון די אנדערע און שטייען העכער פון די אלע אנדערע אויף דער לייטער.
דער סאדיגארער רבי האט געלעבט ווי גאט אין אדעס! אין סאדיגאר אין דער בוקאווינע האט ער געלעבט אין ראסקאש אין א פאלאץ. דער צדיק איז געווען א גרויסער יאטעביעדאם און איז געשטאנען העכער אויף דער רבנים-לייטער פון די אלע אנדערע רביים. אזא יאר אויף אונז אלעמען! אמן.
חברים, געדענקט זשע און פארשטייט זשע נאר, אז אויף געלט שטייט די וועלט! ס'דאכט זיך, אז דער סאדיגארער רבי האט זיך אויסגעצייכנט מיט נסים... אפשר איז שאפן געלט געווען איינער פון די אפענע נסים פון דעם וואונדער-רבי'ן!
חברים, געדענקט זשע און פארשטייט זשע נאר, אז אויף געלט שטייט די וועלט! ס'דאכט זיך, אז דער סאדיגארער רבי האט זיך אויסגעצייכנט מיט נסים... אפשר איז שאפן געלט געווען איינער פון די אפענע נסים פון דעם וואונדער-רבי'ן!
נאך בעסער, נאך רייכער און נאך העכער פון די אלע רבנים אין רבנים-לאנד און די גורוס אין דער גורו-וועלט איז געווען דער מאהא רישי, דער לערער אין מעדיטאציע פון אינדיע, וואס די קאפעליע ,די ביטלס' האט וועלט-בארימט געמאכט. דער נאמען ,מאהא רישי' אליין גלימערט און שימערט מיט חשיבות, ווייל ער מיינט ,גרויסער חכם' אויף הינדי.
אויף דער אויבערשטער פאטא זעט מען ,מענטמאר', איינע פון די ענגלישע גיטער פון דער משפחה ראטשילד. ,מענטמאר', אויך באקאנט ווי ,די טורעמס', איז געווען אזא גרויס און טייער הויז, אז בשעת די 70ער יארן איז איין צווייג פון דער משפחה ראטשילד אויסגעבייטלט געווארן צוליב די אויסגאבן פאר דערהאלטן אזא פאנטאסטיש הויז. דער גראף פון ראזבורי, אן אפשטאמיקער און קרוב פון דער משפחה ראטשילד, האט זיך שוין מער ניט געקאנט פארגינען די אימעניע. קיינער האט ניט געהאט אין 1978 גענוג געלט איינצוקויפן דאס גוט. די בריטישע רעגירונג האט זיך ניט געקאנט דערלויבן צו דערהאלטן אלס מוזיי דאס גרויסע הויז צוליב א פארשלעפטער רעצעסיע; אלזא, האט זיך די רעגירונג אנטזאגט צו ראטעווען דאס הויז.
די פני אין די געבלימלטע פראווינצן
אין משך פון אזא שווערער צייט ווען די רעצעסיע האט זיך פארשלעפט און א סך עושרים, גבירים און נגידים אין בריטאניע האבן זיך שוין מער ניט געקאנט פארגינען צו לעבן ווי גאט אין אדעס, איז איין וואזשנער און פאטשאטנער פארשוין געקומען צו הילף! דער מאהא רישי, איז געקומען צו לויפן, ניט מיט קיין זאק פול מיט מזומנים, נאר מיט לאסט-וועגענער איבערפול מיט באנקנאטן! דער הייליקער גורו פון אידניע איז געווען רייך ווי קורח און האט זיך געקאנט פארגינען אזא הויז!
דער שטיין-רייכער גורו האט אנגעקליבן הונדערטער מיליאנען פון לערנען מעדיטאציע מיט זיינע חסידים! יא, דער גורו איז ניט בלויז געווען א בעל-התבודדות-והתבוננות*, נאר ער איז אויך געווען א כיטרער בעל-תכלית און א פיפיקער בעל-כים! ביים מאהא רישי אין מעדיטאציע-טעמפל איז געשטאנען א גרויסע, גאלדענע צדקה-פושקע (טאקע מיט ממתקים א פאס!) לכבוד דער גליקס-געטין לאקשמי. דער מאהא רישי איז געבענטשט געווארן ווידער און אבער פון דער געטין אזוי ווי א בר-מזל, וואס שטייט ביים רולעט-טיש און געווינט א בארג מזומנים, ווייל דאס גליקס-ראד דרייט זיך כסדר לטובת אים.
א רבי נעמט גערן אן א טשעק (וואס גרעסער, אלץ בעסער), וואס ער קאסירט אדער דעפאנירט אין דער באנק. דער מאהא רישי האט אבער ניט אנגענומען קיין שום טשעקן, ווייל ער האט פארמאגט א צדקה-פושקע, אין וועלכער זיינע חסידים האבן אריינגעווארפן הונדערטער מיליאנען. דער הייליקער איז געווען אזוי הייליק, אז ער איז קיינמאל ניט אריינגעגאנגען אין קיין באנק, מחמת דאס גאלדענע פאס איז געווען אזא מין ,דירעקטער דעפאט'. דער הייליקער האט זיך באראטן דירעקט מיטן אויבערשטן אליין און האט ניט געדארפט האבן קיין מיטל-מענער!
רבותי, דער אמת איז טאקע נאך מאדנער פון דער פיקציע! דער באקאנטער לערער אין מעדיטאציע איז געווען 20 יאר דער אייגנטימער פון ,מענטמאר'. אין 1999 האט דער ביליאנער סימאן האלאבי איינגעהאנדלט דאס גוט און איז גאר אין גיכן געקומען צום שכל און פארשטאנען, אז ער האט אפילו אויך ניט גענוג געלט צו רעמאנטירן די גרויסע אימעניע! אין 2009 האט הער האלאבי פארקויפט דאס גוט די ברידער רואבן, וואס האבן גאר אין גיכן איינגעזען, אז זיי האבן אויך ניט גענוג געלט צו דערהאלטן דאס גרויסע הויז! די ברידער רואבן פרובירן פארמולירן א פלאן ווי אזוי צו רעמאנטירן די אימעניע אן אויסצוגעבן קיין ריזיקע סומע געלט.
דער מאהא רישי איז טאקע געווען א בעל-הנס. דער הייליקער פון אינדיע האט געשאפן געלט נאך פעאיקער און נאך שנעלער פון די צוויי ביליאנערן, וואס האבן נאך אנאנד איינגעקויפט דאס גוט! ס'איז טאקע א נס!
*מעדיטאציע-מייסטער
אויף דער אויבערשטער פאטא זעט מען ,מענטמאר', איינע פון די ענגלישע גיטער פון דער משפחה ראטשילד. ,מענטמאר', אויך באקאנט ווי ,די טורעמס', איז געווען אזא גרויס און טייער הויז, אז בשעת די 70ער יארן איז איין צווייג פון דער משפחה ראטשילד אויסגעבייטלט געווארן צוליב די אויסגאבן פאר דערהאלטן אזא פאנטאסטיש הויז. דער גראף פון ראזבורי, אן אפשטאמיקער און קרוב פון דער משפחה ראטשילד, האט זיך שוין מער ניט געקאנט פארגינען די אימעניע. קיינער האט ניט געהאט אין 1978 גענוג געלט איינצוקויפן דאס גוט. די בריטישע רעגירונג האט זיך ניט געקאנט דערלויבן צו דערהאלטן אלס מוזיי דאס גרויסע הויז צוליב א פארשלעפטער רעצעסיע; אלזא, האט זיך די רעגירונג אנטזאגט צו ראטעווען דאס הויז.
די פני אין די געבלימלטע פראווינצן
אין משך פון אזא שווערער צייט ווען די רעצעסיע האט זיך פארשלעפט און א סך עושרים, גבירים און נגידים אין בריטאניע האבן זיך שוין מער ניט געקאנט פארגינען צו לעבן ווי גאט אין אדעס, איז איין וואזשנער און פאטשאטנער פארשוין געקומען צו הילף! דער מאהא רישי, איז געקומען צו לויפן, ניט מיט קיין זאק פול מיט מזומנים, נאר מיט לאסט-וועגענער איבערפול מיט באנקנאטן! דער הייליקער גורו פון אידניע איז געווען רייך ווי קורח און האט זיך געקאנט פארגינען אזא הויז!
דער שטיין-רייכער גורו האט אנגעקליבן הונדערטער מיליאנען פון לערנען מעדיטאציע מיט זיינע חסידים! יא, דער גורו איז ניט בלויז געווען א בעל-התבודדות-והתבוננות*, נאר ער איז אויך געווען א כיטרער בעל-תכלית און א פיפיקער בעל-כים! ביים מאהא רישי אין מעדיטאציע-טעמפל איז געשטאנען א גרויסע, גאלדענע צדקה-פושקע (טאקע מיט ממתקים א פאס!) לכבוד דער גליקס-געטין לאקשמי. דער מאהא רישי איז געבענטשט געווארן ווידער און אבער פון דער געטין אזוי ווי א בר-מזל, וואס שטייט ביים רולעט-טיש און געווינט א בארג מזומנים, ווייל דאס גליקס-ראד דרייט זיך כסדר לטובת אים.
א רבי נעמט גערן אן א טשעק (וואס גרעסער, אלץ בעסער), וואס ער קאסירט אדער דעפאנירט אין דער באנק. דער מאהא רישי האט אבער ניט אנגענומען קיין שום טשעקן, ווייל ער האט פארמאגט א צדקה-פושקע, אין וועלכער זיינע חסידים האבן אריינגעווארפן הונדערטער מיליאנען. דער הייליקער איז געווען אזוי הייליק, אז ער איז קיינמאל ניט אריינגעגאנגען אין קיין באנק, מחמת דאס גאלדענע פאס איז געווען אזא מין ,דירעקטער דעפאט'. דער הייליקער האט זיך באראטן דירעקט מיטן אויבערשטן אליין און האט ניט געדארפט האבן קיין מיטל-מענער!
רבותי, דער אמת איז טאקע נאך מאדנער פון דער פיקציע! דער באקאנטער לערער אין מעדיטאציע איז געווען 20 יאר דער אייגנטימער פון ,מענטמאר'. אין 1999 האט דער ביליאנער סימאן האלאבי איינגעהאנדלט דאס גוט און איז גאר אין גיכן געקומען צום שכל און פארשטאנען, אז ער האט אפילו אויך ניט גענוג געלט צו רעמאנטירן די גרויסע אימעניע! אין 2009 האט הער האלאבי פארקויפט דאס גוט די ברידער רואבן, וואס האבן גאר אין גיכן איינגעזען, אז זיי האבן אויך ניט גענוג געלט צו דערהאלטן דאס גרויסע הויז! די ברידער רואבן פרובירן פארמולירן א פלאן ווי אזוי צו רעמאנטירן די אימעניע אן אויסצוגעבן קיין ריזיקע סומע געלט.
דער מאהא רישי איז טאקע געווען א בעל-הנס. דער הייליקער פון אינדיע האט געשאפן געלט נאך פעאיקער און נאך שנעלער פון די צוויי ביליאנערן, וואס האבן נאך אנאנד איינגעקויפט דאס גוט! ס'איז טאקע א נס!
*מעדיטאציע-מייסטער
פון שטעטל ביז שטאט
פון דער אלטער היים ביז דער נייער וועלט
פ"ר בנימין עקלשטיין, רעדאקציע-סעקרעטאר
פון דער אלטער היים ביז דער נייער וועלט
פ"ר בנימין עקלשטיין, רעדאקציע-סעקרעטאר
 |  |
פון א שווערן מעטאל ביז אן עכט-יידישער שטעטלדיקייט
יידישע גאסן און גויאישע אוליצעס
פארביי זיינען די צייטן, ווען ס'זיינען געווען יידן-גאסן אין די שטעט און גאנצע שטעטלעך ווי בערדיטשעוו (אוקראינע), מעזעריטש (פוילן), קליין-ווארדיין (קישווארדא, אונגארן) וכדומה, וואו די יידן האבן גערעדט בלויז נאר יידיש און אפילו א היפשע צאל גויים האט אויך גערעדט א פליסיקן יידיש, ווייל די יידישע באפעלקערונג איז געווען געדיכט ווי דער באבעס קאשע.
דא שרייבט מען הן פאר וועלטלעכע הן פאר פרומע יידן. א סך חסידים לייענען בסוד אונזער צייטשריפט ביי דער ארבעט און אויף זייערע קאמפוטער-טעלעפאנען. דער לייענער פון א יידישער צייטשריפט איז איצט גאר אנדערש פונעם אמאליקן לעזער. היינט-צו-טאג איז יעדער אזא לייענער א בקי אין א צווייטער שפראך, און אפשר באהאוונט אין א דריטער אדער פערטער שפראך. יעדער יונגער חסיד איז באהאוונט אויך אין ,גויאיש' און יעדער וועלטלעכער ייד, רעדט בעסער ווי יידיש די שפראך פונעם לאנד, וואו ער לעבט. אלזא, האנדלען מיר מיט גאר אן אנדער סארט לייענער: מיט לעזער, וואס קענען די שווארצע פינטעלעך אויף צוויי לשונות; מיט יידן, וואס זיינען זיך מחיה אין רוח מיט די העברעאישע אותיות, וואס זיינען היימיש, ווארעם און שבתדיק און באנוצן זיך ביי דער ארבעט און אויף דער גאס מיט די גלחישע בוכשטאבן, וואס זיינען קאלט און וואכעדיק. דאס רוב לייענער וואוינט איצט אין גויים-לאנד, נאר זייערע נשמות לעבן אין יידן-לאנד, אין א געמיטלעכער, היימישער גובערניע, וואס הייסט ,יידישלאנד', וואס בליט און גליט אין הארצן ביי יידיש-ריידנדיקע אומעטום.
מיר ווייסן קלאר, אז מיר שרייבן פאר יידן, וואס זייער בילדונג איז צום עפטסטן א סך רייכער ווי ס'איז ביי זיי דער חינוך. אזוי איז דאס היינט-צו-טאג; דעריבער מאדערניזירט זיך ,דער מאמענט' כסדר, כדי צופרידנצושטעלן די נייע דורות און צוציען און אינטערעסירן נייע לייענער מיטן ציל, אז די יידישע פרעסע זאל לעבן ווייטער, אז יידישלאנד זאל ווידער אויפלעבן און די ארטיקע באפעלקערונג זאל אייביק ווערן וואס אמאל שטארקער און גרעסער. אמן-ואמן!
א קורס פאר און מיט אן אקצענט
אונזער זייער געערטער הויך- און וואויל-געבוירענער גרינדער און פרעזידענט ד"ר אוצר א. מ. נאמאסט גיט איצט פאר א גרויסער גרופע יונגע לייט א קורס וועגן דער ליטווישער אויסשפראך מיט אן איידעלן אקצענט. די אלע סטודענטן, צווישן זיי עטלעכע חסידים פון די אונגארישע קהילות, רעדן שוין א פליסיקן יידיש. די שילער האבן גרויס חשק זיך צוצואייגענען די ליטווישע אויסשפראך מיט אן עלעגאנטן אקצענט.
ד"ר נאמאסט רעדט בלויז נאר יידיש מיט די סטודענטן און הארעוועט, בכדי זיי ארויפצופירן אויפן ,דרך-הישר', וואס הייסט רעדן א ליטווישן יידיש מיט אן עלעגאנטן אקצענט אזוי ווי די אקטיארן פון ,דאס יידישע מלוכה-טעאטער' אין מאסקווע האבן אמאל גערעדט. אונזער חשובער מומחה אין אן איידעלער אויסשפראך און א פריצדיקער עלאקוציע האט באמערקט, אז לערנען די שילער פון אונגארן און גאליציע ריידן ווי א ליטוואק איז אזוי ווי לערנען אן אמעריקאנער ריידן מיט א בריטישן אקצענט. ד"ר נאמאסט האט איבערגעגעבן די סטודענטן, אז דער אונטערשיד צווישן א ליטווישן יידיש פון ליטע און אן אונגארישן יידיש פון זיבן-בערגן איז ווי דער חילוק צווישן א בריטישן און אן אמעריקאנישן ענגליש.
דאס שקיעה-שטעטל
ס'אז טאקע דער אמת, אז מיר געפינען זיך שוין מער ניט אין שטעטל. לאמיר אבער כאפן א שפאציר אין דער פארגאנגענהייט מיט עטלעכע דערינערונגען און באמערקונגען וועגן דעם אמאליקן יידישלאנד, וואס איז געווען א שטעטלדיקע און א שבתדיקע וועלט. בשעת די וועלט ווערט וואס אמאל מאדערנער און דער לעבנס-טעמפא אין די רייכע לענדער ווערט וואס אמאל שנעלער, ווערט די שטרעקע צווישן דער היינטיקער וועלט און דער אלטער היים וואס אמאל ווייטער און פארוואנדלט זיך אין א מרחק אזוי ווי הודו איז ווייט פון כוש.
ווי ווייט דער מהלך צווישן די צוויי וועלטן זאל ניט ווערן, וועט אבער שטענדיק בליען און גליען דאס שקיעה-שטעטל ראזעווקע, וואו ס'איז תמיד נאענט צו דער שקיעה און וואו ס'איז שטענדיק שבת. דאס שיינע שטעטל ליגט אין דער טרוימען-וועלט ניט ווייט פון דער גרענעץ מיט דער מאדערנער, מאדנער ווירקלעכקייט.
פארביי זיינען די צייטן, ווען ס'זיינען געווען יידן-גאסן אין די שטעט און גאנצע שטעטלעך ווי בערדיטשעוו (אוקראינע), מעזעריטש (פוילן), קליין-ווארדיין (קישווארדא, אונגארן) וכדומה, וואו די יידן האבן גערעדט בלויז נאר יידיש און אפילו א היפשע צאל גויים האט אויך גערעדט א פליסיקן יידיש, ווייל די יידישע באפעלקערונג איז געווען געדיכט ווי דער באבעס קאשע.
דא שרייבט מען הן פאר וועלטלעכע הן פאר פרומע יידן. א סך חסידים לייענען בסוד אונזער צייטשריפט ביי דער ארבעט און אויף זייערע קאמפוטער-טעלעפאנען. דער לייענער פון א יידישער צייטשריפט איז איצט גאר אנדערש פונעם אמאליקן לעזער. היינט-צו-טאג איז יעדער אזא לייענער א בקי אין א צווייטער שפראך, און אפשר באהאוונט אין א דריטער אדער פערטער שפראך. יעדער יונגער חסיד איז באהאוונט אויך אין ,גויאיש' און יעדער וועלטלעכער ייד, רעדט בעסער ווי יידיש די שפראך פונעם לאנד, וואו ער לעבט. אלזא, האנדלען מיר מיט גאר אן אנדער סארט לייענער: מיט לעזער, וואס קענען די שווארצע פינטעלעך אויף צוויי לשונות; מיט יידן, וואס זיינען זיך מחיה אין רוח מיט די העברעאישע אותיות, וואס זיינען היימיש, ווארעם און שבתדיק און באנוצן זיך ביי דער ארבעט און אויף דער גאס מיט די גלחישע בוכשטאבן, וואס זיינען קאלט און וואכעדיק. דאס רוב לייענער וואוינט איצט אין גויים-לאנד, נאר זייערע נשמות לעבן אין יידן-לאנד, אין א געמיטלעכער, היימישער גובערניע, וואס הייסט ,יידישלאנד', וואס בליט און גליט אין הארצן ביי יידיש-ריידנדיקע אומעטום.
מיר ווייסן קלאר, אז מיר שרייבן פאר יידן, וואס זייער בילדונג איז צום עפטסטן א סך רייכער ווי ס'איז ביי זיי דער חינוך. אזוי איז דאס היינט-צו-טאג; דעריבער מאדערניזירט זיך ,דער מאמענט' כסדר, כדי צופרידנצושטעלן די נייע דורות און צוציען און אינטערעסירן נייע לייענער מיטן ציל, אז די יידישע פרעסע זאל לעבן ווייטער, אז יידישלאנד זאל ווידער אויפלעבן און די ארטיקע באפעלקערונג זאל אייביק ווערן וואס אמאל שטארקער און גרעסער. אמן-ואמן!
א קורס פאר און מיט אן אקצענט
אונזער זייער געערטער הויך- און וואויל-געבוירענער גרינדער און פרעזידענט ד"ר אוצר א. מ. נאמאסט גיט איצט פאר א גרויסער גרופע יונגע לייט א קורס וועגן דער ליטווישער אויסשפראך מיט אן איידעלן אקצענט. די אלע סטודענטן, צווישן זיי עטלעכע חסידים פון די אונגארישע קהילות, רעדן שוין א פליסיקן יידיש. די שילער האבן גרויס חשק זיך צוצואייגענען די ליטווישע אויסשפראך מיט אן עלעגאנטן אקצענט.
ד"ר נאמאסט רעדט בלויז נאר יידיש מיט די סטודענטן און הארעוועט, בכדי זיי ארויפצופירן אויפן ,דרך-הישר', וואס הייסט רעדן א ליטווישן יידיש מיט אן עלעגאנטן אקצענט אזוי ווי די אקטיארן פון ,דאס יידישע מלוכה-טעאטער' אין מאסקווע האבן אמאל גערעדט. אונזער חשובער מומחה אין אן איידעלער אויסשפראך און א פריצדיקער עלאקוציע האט באמערקט, אז לערנען די שילער פון אונגארן און גאליציע ריידן ווי א ליטוואק איז אזוי ווי לערנען אן אמעריקאנער ריידן מיט א בריטישן אקצענט. ד"ר נאמאסט האט איבערגעגעבן די סטודענטן, אז דער אונטערשיד צווישן א ליטווישן יידיש פון ליטע און אן אונגארישן יידיש פון זיבן-בערגן איז ווי דער חילוק צווישן א בריטישן און אן אמעריקאנישן ענגליש.
דאס שקיעה-שטעטל
ס'אז טאקע דער אמת, אז מיר געפינען זיך שוין מער ניט אין שטעטל. לאמיר אבער כאפן א שפאציר אין דער פארגאנגענהייט מיט עטלעכע דערינערונגען און באמערקונגען וועגן דעם אמאליקן יידישלאנד, וואס איז געווען א שטעטלדיקע און א שבתדיקע וועלט. בשעת די וועלט ווערט וואס אמאל מאדערנער און דער לעבנס-טעמפא אין די רייכע לענדער ווערט וואס אמאל שנעלער, ווערט די שטרעקע צווישן דער היינטיקער וועלט און דער אלטער היים וואס אמאל ווייטער און פארוואנדלט זיך אין א מרחק אזוי ווי הודו איז ווייט פון כוש.
ווי ווייט דער מהלך צווישן די צוויי וועלטן זאל ניט ווערן, וועט אבער שטענדיק בליען און גליען דאס שקיעה-שטעטל ראזעווקע, וואו ס'איז תמיד נאענט צו דער שקיעה און וואו ס'איז שטענדיק שבת. דאס שיינע שטעטל ליגט אין דער טרוימען-וועלט ניט ווייט פון דער גרענעץ מיט דער מאדערנער, מאדנער ווירקלעכקייט.
מוישקע, כ'האב דאס געפיל, אז
מיר געפינען זיך שוין מער ניט
אין שטעטל
בערל סעלצער, קארעספאנדענט, מיאמי
פארווערטס און רוקווערטס
 פאלן רוקווערטס |  פארן פארווערטס |
| רוקווערטס מיט א קאפ-שמערץ 1 י מ'פאלט רוקווערטס מיט א קאפ-שמערץ ווען מ'לעזט ,דער פארווערטס'! א רחמנות אויף דער יידישער פרעסע בפרט און אויף מאמע-לשון בכלל, אויב דער ,בעסטער' ביישפיל פון א יידישער צייטשריפט איז היינט-צו-טאג דער פארשלאגענער ,פארווערטס'. 1 וואס ס'טוט זיך אין בויבעריק... 1 י אויב מ'וויל זיך דערוויסן, וואס ס'טוט זיך אין בויבעריק, קוקט-אריין אין שרה רחל שעכטערס ,קאפ-שמערץ', וואו מ'קוקט ווי א הון אין בני-אדם און ווייסט ווי א קו פון מיטוואך. די הויפט-רעדאקטארין איז א חשובע דעה-זאגערקע אין אן אייגן, קליין ווינקעלע אויף א הינטער-געסל אין בויבעריק, וואו מ'מאכט שבת פאר זיך. דארט אין ,יענער רעדאקציע' אינטערעסירט און גריבלט מען זיך אין געוואלדיקע טעמעס און אנגעלעגנהייטן! ניט קיין שקר און גארניט קיין גוזמא! דארט דרוקט מען ארטיקלען וועגן אייגענע, נודנע אנגעלעגנהייטן ווי, צום ביישפיל, וואס די גראבע יונגען און איידעלע חזירים טוען אויף דער ניט-יידישער פערמע אין גושן, וואס ס'האט זיך געטאן ביים ,יידיש-ברעיק', טאקע א גויאישער בראך, אין בראנסק און וואס פאר א אומגליק איז לעצטנס פארגעקומען אויפן שוועל פון ,די ניט-יידישע ליגע'. 1 י דארט אין ,דער פארווערטס' געפינט מען וואזשנע ארטיקלען פון גענעדיקע גראביאנעס, בכבודיקע בראדיאגעס און פאטשאטנע פאטשעטשעס וועגן די פאלגנדיקע טעמעס: 1 י רעדן גויאיש אין שטוב: פארוואס האט שלום עליכם ניט גערעדט קיין יידיש אין שטוב?... דאס ווייסן מיר שוין הונדערט יאר! זיין פרוי אלגע האט ניט גערעדט קיין גוטן יידיש; דעריבער האט ראבינאוויטש גערעדט רוסיש מיטן ווייב, וואס האט אויך גערעדט גויאיש מיט די קינדער! ס'איז נאך פשוטער ווי פשוט און נאך קלערער פון קלאר! 1 י פושקינס יידישע אפשטאמונג: די וואזשנע עקספערטן ווי גענאד עקסרייך, בארינג סקאנדלער און ביידע חי-ויקימס (חיים ביידער) האבן אויסגעפארשט פושקינס יידישע אפשטאמונג. איין מאל פאר אלע מאל: פושקין איז געווען א פראוואסלאוונער שייגאץ מיט א קאטוילישער טאנטע, וואס האט געהאט א יידישע מומע! פערדס-פוס-פאדקאוועס אייניקל!1 י די דייטשמערישקייט: אונטער א פארגרעסערונגס-גלעזל אנאליזירט מען אין ,דער יידישער וויסנשאפטלעכער אינסטיטוט' (ייווא), צי ווערטער ווי ,דאנקבאר' זיינען דייטשמעריש און וואס איז די נפקא-מינא צווישן אן אונטערשיד און א חילוק! 1 די ווערטער-פארשעריי 1 י אין ,ייווא' און אין ,דער פארווערטס' פירט מען די דעבאטע, צי א פריינט איז א חבר און צי א חבר איז א פריינט... און אויב ניט, וואס איז די נפקא-מינא? 1 י דער ענטפער איז נאך פשוטער ווי פשוט און נאך קלערער ווי קלאר! פאקטיש איז דא אן אונטערשיד: א חבר בארגט (געלט) און א פריינט לייט (געלט). 1 טריפהנע חזיריי פון ים 1 י אין ,דער פארווערטס' איז דערשינען מיט עטלעכע מאנאטן צוריק אן ארטיקל וועגן א יידישיסט, וואס רעקארדירט די נעמען פון די טריפהנע ים-פיש! יא, אין יענער רעדאקציע איז דא אן עקספערט אין דער ים-חזיריי. א ים-חזיר איז, ס'פארשטייט זיך, א דעלפין אבער די מעשה מיטן מבין האט גארניט צו טאן מיט קיין ים-חזירים, נאר מיט קרעבס-טירן, ים-חיות מיט א שאל. 1 י דער ווערטער-אוצר מכוח די שאלן-טירן אין די ימען איז ניט קיין סוד. דער מוראדיקער מבין, אפשר א שוועסטערקינד פון דער הויפט-רעדאקטארקע שעכטער, האט זיך נאר געדארפט אריינשאקלען צו אונז אין רעדאקציע, וואו אלע ווייסן די נעמען פון אזוינע ים-חיות ווי א האמאר, קרעבס, קרעוועטקע אא"וו. 1 י דא ביי אונז אין רעדאקציע ווייסט מען אויך פון א ים-חזיר (דעלפין), ים-הונט (פאקע), ים-לייב (וואלראס), ים-פערד, ים-קאץ וכדומה. 1 | פארווערטס מיט בליץ-שנעלקייט 1 י דא אין אונזער צייטשריפט דרוקט מען אינטערעסאנטע טעמעס וועגן וויכטיקע, היינטיקע ענים ווי, למשל, די ארבעטסלאזיקייט אין אמעריקע א דאנק דער אויטאמאציע און טעכנאלאגיע, די אומגעזעצלעכע אימיגראציע, די נייע רעגירונג אין וואשינגטאן, די פאליטישע לאגע אין ישראל אא"וו. 1 י אויב די יידישע פרעסע און ליטעראטור האבן א צוקונפט, ליגט אזא עתיד מיט עפעס פארטגעשריטנס אין א נייער וועלט מיט פרישע אנהייבן. אויף כפרות טויגט א פרעסע, וואס שרייבט וואך-איין, וואך-אויס און יאר-איין, יאר-אויס וועגן די זעלבע טעמעס. 1 י דא אין ,דער מאמענט' שרייבט מען וועגן היינטוועלטיקע ענינים און געשעענישן צוזאמען מיט די טעמעס און ענינים, וואס פירן דעם עולם אריין אין דער צוקונפט, וואס וועט, האפנטלעך, זיין א ליכטיקע! 1 נאך א שיין, קליין ביסל מער 1 י דער ,מאמענט' איז אן אוואנגארדיסטישע צייטונג, וואס שימערט און גלימערט מיט דער ניימאדישקייט. דא שרייבט מען מיט גלוסט און לוסט סיי פאר אן אלמאדישער סיי פאר א היינטוועלטיקער לייענערשאפט; ביידע זיינען זיך מחיה מיט אונזערע היינטצייטיקע באריכטן און ארטיקלען אויף אן אלטפרענקיש, עכט-שטעטלדיק לשון. אונזער צייטשריפט בליט, גליט און טליט א דאנק א שיין, קליין וועלטל מיט פאטריאטן פאר יידיש. אזוינע אנהענגער לעבן אין גרויסע שטעט אין רייכע לענדער ווי אויך אין פארווארפענע פראווינצן אין קליינע מדינות. 1 י די ארטיסטן און טעכניקער ביי אונז אין רעדאקציע צייכענען זיך אויס מיט מחיהדיקע מליצות און ווייכע נואנסן, וואס בלישטשען מיטן יידישן חן און צויבער פון דער אלטער היים. דא שרייבט מען טשאקנדיק און קנאקנדיק פאר אלערליי יידן אין כלערליי מדינות. ס'א גן-עדנדיקע מחיה צו שענקן דעם עולם דעם זיידנס יידיש. 1 י ווער וואלט געאנט, אז אין 2009 וועט אנטשטיין א יידישע צייטונג, וואס וועט האבן א ריזיקן טיראזש און ווערן יעדעס יאר וואס אמאל גרעסער און שענער! אין דער היינטיקער וועלט געשעען נאך אלץ אזוינע נסים! 1 י די פאטריאטן פאר יידיש אין ,דער מאמענט' און אין אלע טיילן וועלט שאפן בשותפות עפעס נייעס און וואונדערשיינס. ביי אונז אין רעדאקציע שאפט מען א נייע פרעסע און ליטעראטור. אונזער צייטשריפט שולט-אויס א נייעם דור שריפטשטעלער, וואס טרוימען צו זיין יידישע שרייבער. ליבע לאנדלסייט, גוטע ברידער, פריינט און פארערער, ברוכים-הבאים אין א נייער און וואונדערלעכער צוקונפט. ווילקומען אין ,דער מאמענט'! 1 געשמאקע אויסדרוקן 1 י די לייענער פאסמאקעווען זיך מיט די קאמישע, געשמאקע אויסדרוקן, וואס אונזערע שרייבער טראכטן אפט אויס ווי, למשל, צאצקע באמת און טשאטשקעס מיט ממתקים. אונזער טרייע לעזערשאפט ווייסט, אז ,צאצקע באמת' און ,טשאטשקעס מיט ממתקים' מיינען טאקע באמת און טאקע מיט ממתקים. די אלע אויסדרוקן נעמען מיר ארויס פון א טאטשקע מיט טאשקעס און טשאטשקעס. ס'א גרויסע טאטשקע פול מיט גאלדענע טשאטשקעס און זילבערנע טשאסקעס, וואס מיר שענקען מיט גלוסט און לוסט אונזערע לעזער. פאר אונז מיינט די אוואנגארדע אלץ! דא אין רעדאקציע איז די ניימאדישקייט דער הערשער, הגם אונזער צייטשריפט שטיצט זיך אויף אן אלטמאדישער שטעטלדיקייט. 1 ד"ר זיסקינדס וויקל 1 י אין דער צווייטער מגילה איז א גאנצע אפטיילונג פאר דער יידישער שפראך-וויסנשאפט און לשון-פארשונגען. גוטע ברידער, ברוכים-הבאים אין אונזער רעדאקציע, וואס איז אזא מין עולם-החלומות. ,דער מאמענט' קאכט, ברענט און טומלט מיט שעפערישקייט! דא דרוקט מען אלערליי ארטיקלען אויף כלערליי טעמעס, אריינגערעכנט רעפעראטן וועגן דער שפראך-וויסנשאפט בכלל און וועגן יידישן לשון בפרט. 1 י רבותי, תכלית מיטן אמת! ,דער מאמענט' איז די איינציקע אויף דער וועלט פובליקאציע, וואס פארעפנטלעכט אויף יידיש רעפעראטן וועגן יידיש! 1 |
אויף ביראבידזשאנער ראגן
ריידנדיק וועגן בויבעריק: שלום עליכמס שטעטעלע אין העק איז טאקע אן אמתער פלאץ און עס הייסט ביראבידזשאן. אויב מ'וויל זיך דערוויסן, וואס ס'טוט זיך אין בויבעריק, דארף מען אויסגעפינען, וואס ס'קומט-פאר אין דער פארווארפענער פראווינץ, וואס ליגט נאך ווייטער אויף מזרח פון סיביר. אויב מ'וויל זיך פארטיפן אין א נישטיקייט, דארף מען זיך פארנעמען מיט דער (ניט-עקזיסטירנדיקער) ,יידישער קולטור' אין ביראבידזשאן; ס'איז טאקע באמת בויבעריק, וואו מ'מאכט שבת פאר זיך.
בנוגע א באוועלע אין בויבעריק: אין דער רוסישער העק-פראווינץ, וואו ס'זיינען שוין מער ניט דא קיינע יידן און די גויאישע לערער לערנען נאך אלץ יידיש מיט די שילער אין די שולעס, זיינען לעצטנס אנטשטאנען עטלעכע כאליאסטרעס יונגאטשן, וואס ,ראפן' אויף יידיש! א שפאס? פון א לעכערלעכער אויסטערלישקייט ביז א געשמאקער פאנטאזיע: הארט אויבן שטייט א פאטא פון א כאליאסטרע פראוואסלאוונע זשערעבעצן, וואס זינגט-פאר יידישע לידער אויף ביראבידזשאנער ראגן. די דריי ,גאסן-טרובאדארן' זיינען טאלאנטפולע ,ראפער', וואס זינגען מיט א געוואלדיקן ראפ-פולס ,ליבעס-שמערצן' און ,וואו איז דאס געסעלע?'.
בשעת א טעלעפאנישן אינטערוויו מיט ,די כאליאסטרע' האבן מיר געבעטן אירע מיטגלידער איבערגעבן אונזערע לייענער א ווארעמען גרוס. די יונגאטשן באגריסן אייך אלעמען מיט דער ווארעמהארציקער באמערקונג: ,וואס איז, יאט?' (?Sup, dude)
פראפעסאר שוטה שישקע שנארערמאן איז גערעכט מיט 100%: אין ביראבידזשאן האט מען גרויס דרך-ארץ פאר יידיש און דארט האלט מען עס פאר א בכבודיקער שפראך. די דריי יוגנטלעכע האבן אונז דערציילט, אז יידיש איז זיי אזוי טייער און ליב, אז זיי רעדן שטענדיק צווישן זיך יידיש, אפילו אין דער קירכע, ווען זיי פאלן כורעים פאר יעזוס קריסטוס און קושן דעם צלם. ביי זיך אין שטוב ריידן זיי אויך מאמע-לשון, און צו דער גויאישער מאמען נאך: ,נקבה, נעם-ארויס די פאווידלע מיט די קלובניקעס און מאראזשענע פון כאלאדילניק אין דער קלאדאווקע'. אוי, וואס פאר א געשמאקער יידיש!
,די כאליאסטרע' האט שוין קאמפאנירט אייגענע צוויי לידער: ,מיין מעשה איז א לאנגע!' און ,געוואלד! געשריגן!'. די ערשטע שורה פון דעם לידל זינגט זיך אזוי: ,אוי, געוואלד, אוי, געשריגן, מיט א דריפקע מעג מען ליגן!'
א צווייטע ראפ-כאליאסטרע ,די פאסקודניאקעס' זינגט אויף יידיש ,גאנגסטער-ראפ' מיט א גנבישן פולס! זייער ראפ-ניגון ,דער גזלן' הייבט זיך אן אזוי: ,גזלן, טויט די נאטשאלסטווע און שענד די נפקה'. דאס ליד האט א גנבישן טעם און חן און איז א געוואלדיקער שלאגער ביי די גראבע יונגען אין די טרושאבעס* אין ביראבידזשאן.
ר' מתתיהו, היט זיך!
*טרושאבע = דלות-קווארטאל
ריידנדיק וועגן בויבעריק: שלום עליכמס שטעטעלע אין העק איז טאקע אן אמתער פלאץ און עס הייסט ביראבידזשאן. אויב מ'וויל זיך דערוויסן, וואס ס'טוט זיך אין בויבעריק, דארף מען אויסגעפינען, וואס ס'קומט-פאר אין דער פארווארפענער פראווינץ, וואס ליגט נאך ווייטער אויף מזרח פון סיביר. אויב מ'וויל זיך פארטיפן אין א נישטיקייט, דארף מען זיך פארנעמען מיט דער (ניט-עקזיסטירנדיקער) ,יידישער קולטור' אין ביראבידזשאן; ס'איז טאקע באמת בויבעריק, וואו מ'מאכט שבת פאר זיך.
בנוגע א באוועלע אין בויבעריק: אין דער רוסישער העק-פראווינץ, וואו ס'זיינען שוין מער ניט דא קיינע יידן און די גויאישע לערער לערנען נאך אלץ יידיש מיט די שילער אין די שולעס, זיינען לעצטנס אנטשטאנען עטלעכע כאליאסטרעס יונגאטשן, וואס ,ראפן' אויף יידיש! א שפאס? פון א לעכערלעכער אויסטערלישקייט ביז א געשמאקער פאנטאזיע: הארט אויבן שטייט א פאטא פון א כאליאסטרע פראוואסלאוונע זשערעבעצן, וואס זינגט-פאר יידישע לידער אויף ביראבידזשאנער ראגן. די דריי ,גאסן-טרובאדארן' זיינען טאלאנטפולע ,ראפער', וואס זינגען מיט א געוואלדיקן ראפ-פולס ,ליבעס-שמערצן' און ,וואו איז דאס געסעלע?'.
בשעת א טעלעפאנישן אינטערוויו מיט ,די כאליאסטרע' האבן מיר געבעטן אירע מיטגלידער איבערגעבן אונזערע לייענער א ווארעמען גרוס. די יונגאטשן באגריסן אייך אלעמען מיט דער ווארעמהארציקער באמערקונג: ,וואס איז, יאט?' (?Sup, dude)
פראפעסאר שוטה שישקע שנארערמאן איז גערעכט מיט 100%: אין ביראבידזשאן האט מען גרויס דרך-ארץ פאר יידיש און דארט האלט מען עס פאר א בכבודיקער שפראך. די דריי יוגנטלעכע האבן אונז דערציילט, אז יידיש איז זיי אזוי טייער און ליב, אז זיי רעדן שטענדיק צווישן זיך יידיש, אפילו אין דער קירכע, ווען זיי פאלן כורעים פאר יעזוס קריסטוס און קושן דעם צלם. ביי זיך אין שטוב ריידן זיי אויך מאמע-לשון, און צו דער גויאישער מאמען נאך: ,נקבה, נעם-ארויס די פאווידלע מיט די קלובניקעס און מאראזשענע פון כאלאדילניק אין דער קלאדאווקע'. אוי, וואס פאר א געשמאקער יידיש!
,די כאליאסטרע' האט שוין קאמפאנירט אייגענע צוויי לידער: ,מיין מעשה איז א לאנגע!' און ,געוואלד! געשריגן!'. די ערשטע שורה פון דעם לידל זינגט זיך אזוי: ,אוי, געוואלד, אוי, געשריגן, מיט א דריפקע מעג מען ליגן!'
א צווייטע ראפ-כאליאסטרע ,די פאסקודניאקעס' זינגט אויף יידיש ,גאנגסטער-ראפ' מיט א גנבישן פולס! זייער ראפ-ניגון ,דער גזלן' הייבט זיך אן אזוי: ,גזלן, טויט די נאטשאלסטווע און שענד די נפקה'. דאס ליד האט א גנבישן טעם און חן און איז א געוואלדיקער שלאגער ביי די גראבע יונגען אין די טרושאבעס* אין ביראבידזשאן.
ר' מתתיהו, היט זיך!
*טרושאבע = דלות-קווארטאל
גאנץ כתריאלעווקע
רעדט וועגן דעם
פ"ר ד"ר רחמיאל פישביין, הויפט-קארעספאנדענט
די גאנצע שטאט רעדט פון דעם
דא שרייבט מען וועגן דעם, וואס גאנץ כתריאלעווקע רעדט: די לעצטע מאדעס; מאניעס; סקאנדאלן, אא"וו. דא האנדלט מען מיט דעם, וואס ס'איז אריין אין שוסטער-גאס און וואס באקאנטע פערזאנען און פארשוינען טוען מיט לוסט און גלוסט.
אויב מיר פארקריכן אין בויבעריק אדער האצעפלאץ מיט זייטיקע דעטיילן און איבעריקע פיטשעווקעס, טוען מיר דאס, כדי צו באפוצן דאס מעשהלע מיט געשמאקע מליצות און פיקאנטע פיטשעווקעס אזוי ווי אן עלעגאנטע דאמע שמינקעט זיך אן אדער א קינד באפוצט א ניתל-בוים מיט פילערליי טשאטשקעס און גלעקלעך. מיר, די איידעלע און סטאטעטשנע שרייבער פון ,דער מאמענט', דארפן אפט צומישן א ביסל שמאלץ צוזאמען מיט א זשמעניע זאלץ, כדי צו מאכן נאך אינטערעסאנטער א משעה. מיר ציטירן דעם ,אמעריקאנער שלום עליכם', מארק טוועין: ,א טאלאנטפולער שרייבער קאן פארוואנדלען די קירצסטע, לאנגווייליקסטע געשעעניש אדער געשיכטע אין א בעלעטריסטיש מייסטער-ווערק'. אלזא האפן מיר צופרידנצושטעלן דעם עולם מיט אזוינע אינטערעסאנטע און טשיקאווע מעשהלעך, מאדעס און מאמענטן, וועגן וועלכע גאנץ כתריאלעווקע רעדט.
די פראזע ,גאנץ כתריאלעווקע רעדט וועגן דעם' האבן מיר צו פארדאנקען גרשון יעקבסאן, דער אמאליקער שעף-רעדאקטאר פון ,דער אלגעמיינער זשורנאל', וואס פלעג אפט נוצן דעם אויסדרוק. ר' גרשון האבן מיר אויך צו פארדאנקען גאר א סך מעשהלעך און אנעקדאטן, פון וועלכע די וועלט וואלט קיינמאל ניט געוואוסט, אז דער חשובער הויפטרעדאקטאר זאל זיי ניט געווען דערציילן ד"ר פישביין. אונזער זייער געערטער בעל-נקמה און בעל-מחלוקת איז אויך א בעל-נחמה, וואס פלעג בארואיקן דעם נערוועזן חבר יעקבסאן יעדן מאנטיק און דינסטיק, בשעת זיין צייטונג איז געגאנגען צום דרוק.
אונטער טישן און אונטער בענק
יעדער יידיש-ריידנדיקער ווייסט דאס זאגעכץ ,ס'טוט זיך אויף טישן און אויף בענק', וואס מיינט, אז ס'איז חי-געלעבט. אז אונזער ד"ר פישביין איז געווען אין 1999 דער הילפס-רעדאקטאר אין ,דער אלגעמיינער זשורנאל', האט ער געשריבן: ,אין די 40ער און 50ער יארן האט זיך עס געטאן 'אונטער טישן און אונטער בענק' אין די קאפע-הייזער אויף דער 2טער אוועניו, וואו א געוויסע אקטריסע האט געארבעט לייכט און זיכער, בכדי צו באקומען די הויפט-ראלעס און גלענצנדיקע רעצענזיעס'.
אט-די אקטריסע ע"ה איז געווען גאר א באקאנטע פערזענלעכקייט אינעם יידישן טעאטער אין ניו-יארק בפרט און אין אמעריקע בכלל. זי איז געווען א בלאנדע קראסאוויצע, אז זי איז געווען יונג. די אמביציעזע מאמזעל האט געהארעוועט אונטער טישן און אונטער בענק, באפרידיקנדיק די רעזשיסארן און קריטיקער, בשעת זיי זיינען געזעסן ביי די טישן אין די קאוויארניעס.
מיר גיבן ניט אן דעם נאמען פון דער שוישפילערין, וואס איז געשטארבן ניט לאנג צוריק. איין אנצוהערעניש: איר מאן איז געווען פארן יידישן טעאטער א גרויסער פלוס און באנוס!
די אקטריסע איז ברוגז געווארן דאס ערשטע מאל, וואס זי האט געלעזן די באשרייבונג ניט געקוקט דערויף, וואס דער דאקטאר האט ניט פארעפנטלעכט איר נאמען. ,דאס מעשהלע האט איר אליין דערציילט דעם אידיאט פישביין. איר זייט דער איינציקער לעבעדיקער צווישן די אלע, וואס האבן געוואוסט פון דעם.' גרשון האט איבערגעזאגט דעם דאקטאר די באמערקונג פון דער אלטער אקטריסע, צוגעבנדיק: ,אז די לעקערקע וויל, אז כ'זאל אייך ווארענען, הער דאקטאר, אז זי האט שוין לאנג צוריק צעריסן ווי א הערינג און באגראבן אלע אירע שונאים און זי וועט אייך אויך אפפגרן און ברענגען צו קבורה!'
דערנאך זיינען א פאר חדשים געווען פארגאנגען און ד"ר פישביין האט געשלידערט די אקטריסע אין נאך אן ארטיקל אן צו דערמאנען איר נאמען. די אלטע שוישפילערין האט זיך געקלאגט פארן רעדאקטאר: ,ד"ר פישביין, א רוח אין זיין טאטנס! וואס האט דער פראסטער אידיאט צו מיר?'
ענדלעך, מיט נאך עטלעכע מאנאטן שפעטער, האט דער דאקטאר ווידער אמאל געשריבן וועגן דער אמאליקער קראסאוויצע און באשריבן איר אויסזען און כאראקטער-שטריכן, ווידער אמאל אן אנצוגעבן איר נאמען. די אלטע שקאפע איז ארויסגעגאנגען פון די כלים און האט טעלעפאנירט דירעקט צום הויפטרעדאקטאר, בכדי אים אויסצושייגעצן מיט גרימצארן. ,דו ביסט שולדיק אין דעם אלץ, ר' גרשון! דו האסט אים דערציילט די אלע מעשיות. דו ביסט דער איינציקער, וואס לעבט נאך צווישן די אלע מענשן, וואס האבן געוואוסט פון מיין פארגאנגענהייט. כ'דארף דיך קלאגן דערפאר אין אן ערן-געריכט, ווייל אלע לאכן פון מיר. גאנץ ניו-יארק לאכט! אלע ווייסן, אז ער שרייבט וועגן מיר. צווישן די אלע נקבות אין יידישן טעאטער, וואס האבן געטאן פיל ערגערס, פארוואס האט מיך אט-דער טייוול אויסגעקליבן. פארוואס טשעפעט ער זיך צו צו מיין לעבנס-געשיכטע און מאכן זי באקאנט פאר גאנץ כתריאלעווקע?' האט זי זיך צעוויינט.
לאכנדיק האט ר' גרשון דערציילט דעם דאקטאר די גאנצע מעשה. ער האט צוגעגעבן, אז די נעכטיקע נקבה און אמאליקע קראסאוויצע האט בדעה צו קלאגן די צייטונג אין אן ערן-געריכט. ד"ר פישביין האט געלאכט: וואס קאן זי זאגן? 'הער ריכטער, דער דאקטאר שרייבט וועגן אן אלטער, אנאנימער קורווע. ער גיט קיינמאל ניט אן דעם נאמען פון דער דריפקע... אבער כ'בין די נפקא. דאס בין איך!' וואס קאן זי זאגן, ר' גרשון?
דא שרייבט מען וועגן דעם, וואס גאנץ כתריאלעווקע רעדט: די לעצטע מאדעס; מאניעס; סקאנדאלן, אא"וו. דא האנדלט מען מיט דעם, וואס ס'איז אריין אין שוסטער-גאס און וואס באקאנטע פערזאנען און פארשוינען טוען מיט לוסט און גלוסט.
אויב מיר פארקריכן אין בויבעריק אדער האצעפלאץ מיט זייטיקע דעטיילן און איבעריקע פיטשעווקעס, טוען מיר דאס, כדי צו באפוצן דאס מעשהלע מיט געשמאקע מליצות און פיקאנטע פיטשעווקעס אזוי ווי אן עלעגאנטע דאמע שמינקעט זיך אן אדער א קינד באפוצט א ניתל-בוים מיט פילערליי טשאטשקעס און גלעקלעך. מיר, די איידעלע און סטאטעטשנע שרייבער פון ,דער מאמענט', דארפן אפט צומישן א ביסל שמאלץ צוזאמען מיט א זשמעניע זאלץ, כדי צו מאכן נאך אינטערעסאנטער א משעה. מיר ציטירן דעם ,אמעריקאנער שלום עליכם', מארק טוועין: ,א טאלאנטפולער שרייבער קאן פארוואנדלען די קירצסטע, לאנגווייליקסטע געשעעניש אדער געשיכטע אין א בעלעטריסטיש מייסטער-ווערק'. אלזא האפן מיר צופרידנצושטעלן דעם עולם מיט אזוינע אינטערעסאנטע און טשיקאווע מעשהלעך, מאדעס און מאמענטן, וועגן וועלכע גאנץ כתריאלעווקע רעדט.
די פראזע ,גאנץ כתריאלעווקע רעדט וועגן דעם' האבן מיר צו פארדאנקען גרשון יעקבסאן, דער אמאליקער שעף-רעדאקטאר פון ,דער אלגעמיינער זשורנאל', וואס פלעג אפט נוצן דעם אויסדרוק. ר' גרשון האבן מיר אויך צו פארדאנקען גאר א סך מעשהלעך און אנעקדאטן, פון וועלכע די וועלט וואלט קיינמאל ניט געוואוסט, אז דער חשובער הויפטרעדאקטאר זאל זיי ניט געווען דערציילן ד"ר פישביין. אונזער זייער געערטער בעל-נקמה און בעל-מחלוקת איז אויך א בעל-נחמה, וואס פלעג בארואיקן דעם נערוועזן חבר יעקבסאן יעדן מאנטיק און דינסטיק, בשעת זיין צייטונג איז געגאנגען צום דרוק.
אונטער טישן און אונטער בענק
יעדער יידיש-ריידנדיקער ווייסט דאס זאגעכץ ,ס'טוט זיך אויף טישן און אויף בענק', וואס מיינט, אז ס'איז חי-געלעבט. אז אונזער ד"ר פישביין איז געווען אין 1999 דער הילפס-רעדאקטאר אין ,דער אלגעמיינער זשורנאל', האט ער געשריבן: ,אין די 40ער און 50ער יארן האט זיך עס געטאן 'אונטער טישן און אונטער בענק' אין די קאפע-הייזער אויף דער 2טער אוועניו, וואו א געוויסע אקטריסע האט געארבעט לייכט און זיכער, בכדי צו באקומען די הויפט-ראלעס און גלענצנדיקע רעצענזיעס'.
אט-די אקטריסע ע"ה איז געווען גאר א באקאנטע פערזענלעכקייט אינעם יידישן טעאטער אין ניו-יארק בפרט און אין אמעריקע בכלל. זי איז געווען א בלאנדע קראסאוויצע, אז זי איז געווען יונג. די אמביציעזע מאמזעל האט געהארעוועט אונטער טישן און אונטער בענק, באפרידיקנדיק די רעזשיסארן און קריטיקער, בשעת זיי זיינען געזעסן ביי די טישן אין די קאוויארניעס.
מיר גיבן ניט אן דעם נאמען פון דער שוישפילערין, וואס איז געשטארבן ניט לאנג צוריק. איין אנצוהערעניש: איר מאן איז געווען פארן יידישן טעאטער א גרויסער פלוס און באנוס!
די אקטריסע איז ברוגז געווארן דאס ערשטע מאל, וואס זי האט געלעזן די באשרייבונג ניט געקוקט דערויף, וואס דער דאקטאר האט ניט פארעפנטלעכט איר נאמען. ,דאס מעשהלע האט איר אליין דערציילט דעם אידיאט פישביין. איר זייט דער איינציקער לעבעדיקער צווישן די אלע, וואס האבן געוואוסט פון דעם.' גרשון האט איבערגעזאגט דעם דאקטאר די באמערקונג פון דער אלטער אקטריסע, צוגעבנדיק: ,אז די לעקערקע וויל, אז כ'זאל אייך ווארענען, הער דאקטאר, אז זי האט שוין לאנג צוריק צעריסן ווי א הערינג און באגראבן אלע אירע שונאים און זי וועט אייך אויך אפפגרן און ברענגען צו קבורה!'
דערנאך זיינען א פאר חדשים געווען פארגאנגען און ד"ר פישביין האט געשלידערט די אקטריסע אין נאך אן ארטיקל אן צו דערמאנען איר נאמען. די אלטע שוישפילערין האט זיך געקלאגט פארן רעדאקטאר: ,ד"ר פישביין, א רוח אין זיין טאטנס! וואס האט דער פראסטער אידיאט צו מיר?'
ענדלעך, מיט נאך עטלעכע מאנאטן שפעטער, האט דער דאקטאר ווידער אמאל געשריבן וועגן דער אמאליקער קראסאוויצע און באשריבן איר אויסזען און כאראקטער-שטריכן, ווידער אמאל אן אנצוגעבן איר נאמען. די אלטע שקאפע איז ארויסגעגאנגען פון די כלים און האט טעלעפאנירט דירעקט צום הויפטרעדאקטאר, בכדי אים אויסצושייגעצן מיט גרימצארן. ,דו ביסט שולדיק אין דעם אלץ, ר' גרשון! דו האסט אים דערציילט די אלע מעשיות. דו ביסט דער איינציקער, וואס לעבט נאך צווישן די אלע מענשן, וואס האבן געוואוסט פון מיין פארגאנגענהייט. כ'דארף דיך קלאגן דערפאר אין אן ערן-געריכט, ווייל אלע לאכן פון מיר. גאנץ ניו-יארק לאכט! אלע ווייסן, אז ער שרייבט וועגן מיר. צווישן די אלע נקבות אין יידישן טעאטער, וואס האבן געטאן פיל ערגערס, פארוואס האט מיך אט-דער טייוול אויסגעקליבן. פארוואס טשעפעט ער זיך צו צו מיין לעבנס-געשיכטע און מאכן זי באקאנט פאר גאנץ כתריאלעווקע?' האט זי זיך צעוויינט.
לאכנדיק האט ר' גרשון דערציילט דעם דאקטאר די גאנצע מעשה. ער האט צוגעגעבן, אז די נעכטיקע נקבה און אמאליקע קראסאוויצע האט בדעה צו קלאגן די צייטונג אין אן ערן-געריכט. ד"ר פישביין האט געלאכט: וואס קאן זי זאגן? 'הער ריכטער, דער דאקטאר שרייבט וועגן אן אלטער, אנאנימער קורווע. ער גיט קיינמאל ניט אן דעם נאמען פון דער דריפקע... אבער כ'בין די נפקא. דאס בין איך!' וואס קאן זי זאגן, ר' גרשון?
א גולם מיט א צלם
(א גיילעם מיט א ציילעם - א חשובער ליטוואק שרייבט)
(א גיילעם מיט א ציילעם - א חשובער ליטוואק שרייבט)
,איי, איי, איי, אמעריקע! אלץ גייט אין די פאראייניקטע שטאטן! אמעריקע גנב!' די גאלדענע מדינה איז אבער ניט פאראנטווארטלעך און שולדיק אין דעם: די מאדערנע אסימילאציע. דאס האבן מיר צו פארדאנקען די יעקעס, די משכילים פון דייטשלאנד. די יעקעס האבן פארגויאישט די יידישע וועלט!
נאר אויף א יעקישער חתונה-שמחה זעט מען א גרויסע טאץ איבערפול מיט קאלטע האמארן, קרעבסן און קרעוועטקעס ביי דער שאמפאניער-שטונדע און אלס הויפט-געריכט א פראנצויזיש פילעט, צוגעדעקט מיט א שטיקל סלאנינע, געפרעגלטע מיט חזיר-שמאלץ שינקע!
אז מ'האט גענומען שפילן אויפן ארגל אין מקום-קודש, האט דער זיידע צוגעשעפטשעט דער באבען: ,גויים'. אויף דער שאמפאניער-שעה האט די באבע געפרעגט ביים זיידן: ,וואס איז דאס פאר א מאכל? טייטלענדיק מיטן פינגער אויף די טרפות פון אקעאן. ,א טריפהנע חזיריי פון ים!' האט געענטפערט דער זיידע.
,דו ווייסט פון אזא מין כשרע חזיריי?' האט די באבע געלאכט.
,וואס ווילסט דו האבן פון די יעקעס? זיי רעדן גויאיש; זיי האבן א טריפהנעם בויך און זיי פארמאגן א גאלדענעם הינטן. מאמעשי, געדענק זשע און פארשטייט זשע נאר, אז דער דייטשער איילעם איז א גיילעם מיט א ציילעם!'
נאר אויף א יעקישער חתונה-שמחה זעט מען א גרויסע טאץ איבערפול מיט קאלטע האמארן, קרעבסן און קרעוועטקעס ביי דער שאמפאניער-שטונדע און אלס הויפט-געריכט א פראנצויזיש פילעט, צוגעדעקט מיט א שטיקל סלאנינע, געפרעגלטע מיט חזיר-שמאלץ שינקע!
אז מ'האט גענומען שפילן אויפן ארגל אין מקום-קודש, האט דער זיידע צוגעשעפטשעט דער באבען: ,גויים'. אויף דער שאמפאניער-שעה האט די באבע געפרעגט ביים זיידן: ,וואס איז דאס פאר א מאכל? טייטלענדיק מיטן פינגער אויף די טרפות פון אקעאן. ,א טריפהנע חזיריי פון ים!' האט געענטפערט דער זיידע.
,דו ווייסט פון אזא מין כשרע חזיריי?' האט די באבע געלאכט.
,וואס ווילסט דו האבן פון די יעקעס? זיי רעדן גויאיש; זיי האבן א טריפהנעם בויך און זיי פארמאגן א גאלדענעם הינטן. מאמעשי, געדענק זשע און פארשטייט זשע נאר, אז דער דייטשער איילעם איז א גיילעם מיט א ציילעם!'
דער אמת מיט אן אלף
אזוי לעבט מען אין די מערסטע מדינות אויף דער וועלט!
פ"ר ד"ר רחמיאל פישביין, הויפט-קארעספאנדענט
אזוי לעבט מען אין די מערסטע מדינות אויף דער וועלט!
פ"ר ד"ר רחמיאל פישביין, הויפט-קארעספאנדענט
די דאזיקע אפטיילונג איז פאר א גענעראציע צעבאלעוועטע יאלדן, וואס זיינען אויסגעוואקסן בשעת א רייכער עפאכע אין איידעלער מדינה. די פאלגנדיקע פאקטן מאכן מיר באקאנט פאר א דור, וואס ווייסט גארניט מיט גארניט און וויל הערן בלויז נאר באבע-מעשיות.
וואס איז א ,קאנונדרום'? ס'איז אן ענגליש ווארט, וואס באדייט א רעטזעלהאפטע אנגעלעגנהייט אדער סיטואציע; פראסט, פשוט און בקיצור הייסט דאס א שערץ-פראגע, א שפאס-קשיא. הארט אונטן זיינען דא עטלעכע מוסטערהאפטע ביישפילן פון א קאנונדרום.
אמעריקע איז א קאפיטאליסטישע, געלט-גייציקע מדינה, נאר א העלפט פון די פאראייניקטע שטאטן ווערט געשאנקען ממתקים פון דער מלוכה-קאסע. טראץ דעם, וואס 50% ווערט געשאנקען רעגירונגס-סובסידיעס, האלט זיך דער סאמע פראצענט פאר א קרבן פון א פארדארבענער, אומיושרדיקער געזעלשאפט. אזוינע פערזאנען רעכענען זיך פאר א קרבן ניט קוקנדיק אויף דעם, וואס זייערע סימפאטיקער זיינען די מאכט-האבער אין וואשינגטאן. די סימפאטיקער פון די ,נעמער' קאנטראלירן די רעגירונג אבער די דלפנים און קבצנים ווערן וואס אמאל ארעמער. די קבצנים אין אמעריקע ווערן וואס אמאל ארעמער אבער די מערסטע בירגער אינעם רוב לענדער טרוימען צו לעבן אזוי ווי די ארעמע אין אמעריקע. כאטש די ארעמע אין אמעריקע לעבן א סך בעסער פון די מערסטע לייטן אינעם רוב מדינות, ווילן אונזערע קבצנים, אז די פש"א זאל זיין אזוי ווי די דרעק-לענדער.
גוטע ברידער, באטראכט די אויבערשטע פאקטן, דערפאר ווייל זיי זיינען פיל-זאגנדיק און דער היינטיקער צייט-גייסט אין אמעריקע. די פרטים, וואס שטייען אויבן ברענגען א מענש צום פרעגן, ווער רעכנט-אויס דאס מאטעמאטישע פראבלעם און וואס פאר א שכל דער פארשוין האט!
אין די וועסטלעכע לענדער ווערט מען געראטן, אז ס'איז אן אומיושר צו באטראכטן אלע מוסלמענער ווי טעראריסטן, מחמת דאס רוב מאכמעדאנער איז פרידלעך און מ'טאר ניט פארדאמען א גאנצע רעליגיע צוליב די טאטן פון גאר א קליינער צאל בעסטיעס. אין די זעלבע מדינות ווערט מען אבער געראטן צו רעכענען פאר בייז און ווילד די אלע בירגער, וואס פארמאגן א פיסטאלעט אדער ביקס טראץ דעם, וואס גאר א קליינע צאל באוואפנטע בירגער ווערט משוגע און נוצט א מאשין-געווער צו באשיסן אן עולם מיט קוילן.
ס'איז לעכערלעך און טרויעריק, אז די רעגירונג פייקלט שטענדיק, אז ס'איז גארניט געבליבן אינעם רעגירונגס-הילפס-פונד פאר פעסנסיאנירטע אמעריקאנער און דער סיסטעם איז באנקראט. מ'הערט אבער קיין מאל ניט, אז ס'רינט-אויס דאס געלט אין די מלוכה-צדקה-פונדן. ס'איז אינטערעסאנט, אז דער סובווענצן-פונד פאר פענסיאנירן איז תמיד פוסט און לער טראץ דעם, וואס די זקנים האבן אונטערגעשטיצט א גאנץ לעבן דעם פונד מיט זייערע שכירות און די צדקה-פראגראמען פאר קבצנים פליסן תמיד איבער מיט געלט ניט קוקנדיק אויף דעם, וואס די אלע געניסער פון דער מלוכה-וואוילטעטיקייט האבן קיין מאל ניט געארבעט און קיין מאל ניט אריינגעלייגט איין גראשן אין דעם פונד. דאס איז גארניט קיין שכל.
מאי קא משמע לן?
וואס איז א ,קאנונדרום'? ס'איז אן ענגליש ווארט, וואס באדייט א רעטזעלהאפטע אנגעלעגנהייט אדער סיטואציע; פראסט, פשוט און בקיצור הייסט דאס א שערץ-פראגע, א שפאס-קשיא. הארט אונטן זיינען דא עטלעכע מוסטערהאפטע ביישפילן פון א קאנונדרום.
אמעריקע איז א קאפיטאליסטישע, געלט-גייציקע מדינה, נאר א העלפט פון די פאראייניקטע שטאטן ווערט געשאנקען ממתקים פון דער מלוכה-קאסע. טראץ דעם, וואס 50% ווערט געשאנקען רעגירונגס-סובסידיעס, האלט זיך דער סאמע פראצענט פאר א קרבן פון א פארדארבענער, אומיושרדיקער געזעלשאפט. אזוינע פערזאנען רעכענען זיך פאר א קרבן ניט קוקנדיק אויף דעם, וואס זייערע סימפאטיקער זיינען די מאכט-האבער אין וואשינגטאן. די סימפאטיקער פון די ,נעמער' קאנטראלירן די רעגירונג אבער די דלפנים און קבצנים ווערן וואס אמאל ארעמער. די קבצנים אין אמעריקע ווערן וואס אמאל ארעמער אבער די מערסטע בירגער אינעם רוב לענדער טרוימען צו לעבן אזוי ווי די ארעמע אין אמעריקע. כאטש די ארעמע אין אמעריקע לעבן א סך בעסער פון די מערסטע לייטן אינעם רוב מדינות, ווילן אונזערע קבצנים, אז די פש"א זאל זיין אזוי ווי די דרעק-לענדער.
גוטע ברידער, באטראכט די אויבערשטע פאקטן, דערפאר ווייל זיי זיינען פיל-זאגנדיק און דער היינטיקער צייט-גייסט אין אמעריקע. די פרטים, וואס שטייען אויבן ברענגען א מענש צום פרעגן, ווער רעכנט-אויס דאס מאטעמאטישע פראבלעם און וואס פאר א שכל דער פארשוין האט!
אין די וועסטלעכע לענדער ווערט מען געראטן, אז ס'איז אן אומיושר צו באטראכטן אלע מוסלמענער ווי טעראריסטן, מחמת דאס רוב מאכמעדאנער איז פרידלעך און מ'טאר ניט פארדאמען א גאנצע רעליגיע צוליב די טאטן פון גאר א קליינער צאל בעסטיעס. אין די זעלבע מדינות ווערט מען אבער געראטן צו רעכענען פאר בייז און ווילד די אלע בירגער, וואס פארמאגן א פיסטאלעט אדער ביקס טראץ דעם, וואס גאר א קליינע צאל באוואפנטע בירגער ווערט משוגע און נוצט א מאשין-געווער צו באשיסן אן עולם מיט קוילן.
ס'איז לעכערלעך און טרויעריק, אז די רעגירונג פייקלט שטענדיק, אז ס'איז גארניט געבליבן אינעם רעגירונגס-הילפס-פונד פאר פעסנסיאנירטע אמעריקאנער און דער סיסטעם איז באנקראט. מ'הערט אבער קיין מאל ניט, אז ס'רינט-אויס דאס געלט אין די מלוכה-צדקה-פונדן. ס'איז אינטערעסאנט, אז דער סובווענצן-פונד פאר פענסיאנירן איז תמיד פוסט און לער טראץ דעם, וואס די זקנים האבן אונטערגעשטיצט א גאנץ לעבן דעם פונד מיט זייערע שכירות און די צדקה-פראגראמען פאר קבצנים פליסן תמיד איבער מיט געלט ניט קוקנדיק אויף דעם, וואס די אלע געניסער פון דער מלוכה-וואוילטעטיקייט האבן קיין מאל ניט געארבעט און קיין מאל ניט אריינגעלייגט איין גראשן אין דעם פונד. דאס איז גארניט קיין שכל.
מאי קא משמע לן?
אנטיקענע פילאסאפיעס
פאר דער מאדערנער וועלט
לאווע גאווארטשיק, רעדאקציע-מיטארבעטער
פאר דער מאדערנער וועלט
לאווע גאווארטשיק, רעדאקציע-מיטארבעטער
עס איז וואס עס איז
 |  |
אפט מוז מען זאגן...
דאס איז וואס דאס איז; אזוי איז דאס און אזוי איז באשערט
דאס איז וואס דאס איז; אזוי איז דאס און אזוי איז באשערט
עס איז וואס עס איז...
נאר ס'וועט ווערן, וואס מ'וועט דערפון מאכן!
דער, וואס איז אומצופרידן פון א סיטואציע קאן תמיד בייטן דעם מצב!
יעדער מענש איז בכוח צו ענדערן יעדע סיטואציע.
עס איז וואס עס איז
און נאך נאך מער!
It is what it is & Infinitely More
און נאך נאך מער!
It is what it is & Infinitely More
,עס איז, וואס עס איז און נאך נאך מער!' איז פארמולירט געווארן פון אונזער גרינדער און פרעזידענט ד"ר אוצר א. מ. נאמאסט, דער גרעסטער בטחוניסט אויף דער וועלט. אונזער פרעזידענט האבן מיר צו פארדאנקען אזא מיחהדיקן אויסדרוק און אזא געוואלדיקן אפטימיזם!
ס'איז טאקע אן אבסטראקטע וועלט!
קיין שום אבסטראקטערס איז ווי די ווירקלעכקייט אליין ניט דא
קיין שום אבסטראקטערס איז ווי די ווירקלעכקייט אליין ניט דא
ס'קאן ניט זיין קיין אבסטראקטערס און אומווירקלעכערס
פון דעם, וואס מען זעט טעטזעכלעך.
דזשארדזשיא מאראנדי, מאלער
פון דעם, וואס מען זעט טעטזעכלעך.
דזשארדזשיא מאראנדי, מאלער
ניט שוין זשע איז די ווירקלעכע וועלט
שענער פונעם אבסטראקטן עולם?
לאמיר טרינקען לכבוד און לשבחן
אבסטראקטיזם
דער עולם איז איין גרויסער אבסטראקט,
וואס באשטייט פון א וועלט מיט קלענערע אבסטראקטן.
* * *
ריידנדיק וועגן דעם אבסטראקטיזם:
אויף דער וועלט איז ניט דא קיין שום זאך,
וואס ענדערט זיך עפטער ווי די פארגאנגענהייט!
אייער היים אין מיאמי
1775 קאלינס אווענו, מיאמי-ביטש, 33139 305.534.6300 * raleighhotel.com
1775 קאלינס אווענו, מיאמי-ביטש, 33139 305.534.6300 * raleighhotel.com
 |  |
די שענסטע טיש-טיכער און קליידער פאר פרויען
Mister Tablecloth
אייער חבר אין סאנקט-טאמאס www.mrtablecloth-vi.com
D5180 Dronningens Gade, Ste. 1, St. Thomas, USVI 00802
מיר שיקן פעקלעך אין אלע טיילן וועלט.
Mister Tablecloth
אייער חבר אין סאנקט-טאמאס www.mrtablecloth-vi.com
D5180 Dronningens Gade, Ste. 1, St. Thomas, USVI 00802
מיר שיקן פעקלעך אין אלע טיילן וועלט.
 |  |
די שענסטע וואקאציע-הייזקעס אין סאנקט טאמאס!
Lady Dove & Sweet Cottage
אייער היים ווען איר זייט אויף וואקאציע
שטעלט זיך אין דער פארבינדונג מיט סעלווין
www.rebelcharter.com * 340.998.8272 * ladydovevi@gmail.com
Lady Dove & Sweet Cottage
אייער היים ווען איר זייט אויף וואקאציע
שטעלט זיך אין דער פארבינדונג מיט סעלווין
www.rebelcharter.com * 340.998.8272 * ladydovevi@gmail.com
דער לעינסבארא
דאס אויבערשטע פון שטויסל אין סאמע הארצן פון לאנדאן
www.lanesborough.com
דאס אויבערשטע פון שטויסל אין סאמע הארצן פון לאנדאן
www.lanesborough.com
,סאלאן'
שאמפאניע, פראנקרייך
ווען אייער טאג איז שווער און איר בענקט נאך אייערע זיבן גוטע יארן,
טרינקט שאמפאניער! טרינקט ,סאלאן'!
נאר די פיינסטע וויין-האנדלונגען פארקויפן ,סאלאן'!
